Zgodnie z ESA’95 świadczenia społeczne w naturze są transferami socjalnymi w naturze przeznaczonymi na zwolnienie gospodarstw domowych z obciążeń finansowych z tytułu ryzyk społecznych lub potrzeb. Można je podzielić na takie, w ramach których gospodarstwo domowe samo zakupuje wyroby i usługi, które są następnie refundowane, oraz na takie, gdzie usługi są świadczone bezpośrednio gospodarstwom domowym. W drugim przypadku, instytucje rządowe i samorządowe same zakupują wyroby i usługi, które potem bezpośrednio przekazują beneficjentom (gospodarstwom domowym).
W obu przypadkach są to wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na rzecz producentów, którzy indywidualnie zapewniają świadczenia społeczne gospodarstwom domowym, w kontekście ryzyk społecznych lub potrzeb.
W wykazie ryzyk i potrzeb, dających podstawę do świadczeń społecznych, znajdują się następujące tytuły: choroba, inwalidztwo, niezdolność do pracy, wypadki przy pracy,
podeszły wiek, spadkobierstwo, macierzyństwo, zobowiązania rodzinne, organizowanie miejsc pracy, bezrobocie, mieszkalnictwo, kształcenie, potrzeby ogólne.
Wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych, dokonywane bezpośrednio na rzecz producentów rynkowych, przyjmują formę dotacji celowych, dotacji podmiotowych i przedmiotowych lub formę zakupu konkretnych wyrobów i usług. Wydatki w formie świadczeń społecznych, dokonywane są bezpośrednio na rzecz gospodarstw domowych, mają za zadanie refundację wcześniejszych wydatków przez te gospodarstwa na zakup wyrobów i usług u producentów rynkowych.
Powyższe wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych, mające charakter świadczeń społecznych w naturze, mogą być pogrupowane w zależności od rodzaju ryzyka. W zakresie ochrony zdrowia sektor instytucji rządowych i samorządowych dokonuje refundacji jednostkom handlowym różnicy w cenie leków dla uprawnionych, zakupuje usługi medyczne w prywatnych zakładach opieki zdrowotnej z przeznaczeniem dla uprawnionych do korzystania ze świadczeń bezpłatnych lub po obniżonych cenach, dokonuje wydatków na rehabilitację leczniczą i wypadkową. W zakresie kształcenia dokonywane są dopłaty producentom do podręczników szkolnych i akademickich, gwarantowana jest pomoc materialna dla studentów w formie dopłat do stołówek, zakwaterowania w domach studenckich. Dofinansowywane są kolonie, obozy oraz inne formy wypoczynku dla dzieci i młodzieży. W ramach zwalczania bezrobocia sektor instytucji rządowych finansuje prowadzone przez jednostki komercyjne kursy dla bezrobotnych. Innym przykładem są dopłaty do przejazdów kolejowych i autobusowych, do których uprawniona jest wybrana część społeczeństwa – uczniowie, osoby w podeszłym wieku.
W praktyce wartość świadczeń społecznych w naturze, dostarczanych za pośrednictwem producentów rynkowych, szacowana jest na podstawie sprawozdawczości jednostek budżetowych i jednostek samorządu terytorialnego, sprawozdawczości funduszy celowych oraz szkół wyższych zaliczonych do sektora instytucji rządowych i samorządowych. Niżej podane są symbole i nazwy wykorzystywanych sprawozdań:
• Rb-28 – miesięczne/roczne sprawozdanie z wykonania planu wydatków budżetu państwa,
• Rb-28S – miesięczne/roczne sprawozdanie z wykonania planu wydatków budżetowych jednostki samorządu terytorialnego,
• Rb-30 – półroczne/roczne sprawozdanie z wykonania planów finansowych zakładów budżetowych,
• Rb-31 – półroczne/roczne sprawozdanie z wykonania planów finansowych gospodarstw pomocniczych,
• Roczne sprawozdanie z wykonania planu finansowego Narodowego Funduszu Zdrowia,
• MZ-03 – półroczne/roczne sprawozdanie o finansach samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej,
• Roczne sprawozdanie z wykonania planu finansowego Ministerstwa Obrony Narodowej,
• Roczne sprawozdanie z wykonania planu finansowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji,
• Sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej w zakresie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu Pracy oraz Funduszu Prewencji i Rehabilitacji,
• F-01/s roczne sprawozdanie o przychodach, kosztach i wyniku finansowym szkół wyższych.
Wydatki jednostek budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego na świadczenia społeczne w naturze ustalane są na podstawie sprawozdawczości budżetowej typu Rb. Wykorzystywane są informacje o wydatkach tych jednostek pogrupowane według paragrafów. Rodzaje paragrafów zaliczonych do świadczeń społecznych w naturze przedstawiono w poniższej tabeli. W rubryce 1 przedstawiono symbole paragrafów, rozdziałów i części z klasyfikacji wydatków budżetowych, w rubryce 2 określono rodzaj jednostki, a w rubryce 3 przedstawiono opis zawartości.
Symbol paragrafu, rozdziału, części Rodzaj jednostki Treść 1 2 3 § 203 rozdział 85295 Samorząd terytorialny
Dotacje celowe przekazane z budżetu państwa na realizację własnych zadań bieżących gmin (związków gmin) w zakresie pozostałej działalności dotyczącej pomocy społecznej
§ 221 rozdział 60003 Budżet państwa Dotacje celowe przekazane z budżetu państwa na zadania bieżące z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami realizowane przez samorząd województwa przeznaczone na krajowe pasażerskie przewozy autobusowe
§ 250 (20%) Budżet państwa
i + samorząd terytorialny
Dotacja podmiotowa z budżetu dla niepublicznej szkoły wyższej
§ 254 (42%) Samorząd
terytorialny
Dotacja podmiotowa z budżetu dla niepublicznej jednostki systemu oświaty
Symbol paragrafu, rozdziału, części Rodzaj jednostki Treść 1 2 3 § 263 Rozdział 15002 z części 30 i 38 Rozdział 15002 Budżet państwa i Samorząd terytorialny
Dotacja przedmiotowa z budżetu dla jednostek niezaliczonych do sektora finansów publicznych przeznaczona na wydawanie podręczników szkolnych i akademickich
§ 263 Rozdział 60001 Budżet państwa i Samorząd terytorialny
Dotacja przedmiotowa z budżetu dla jednostek niezaliczonych do sektora finansów publicznych przeznaczona na krajowe pasażerskie przewozy kolejowe § 263 Rozdział 60003 Budżet państwa i Samorząd terytorialny
Dotacja przedmiotowa z budżetu dla jednostek niezaliczonych do sektora finansów publicznych przeznaczona na krajowe pasażerskie przewozy autobusowe § 281 Rozdział 85412 z części 30 i 85 Rozdział 85412 Budżet państwa i Samorząd terytorialny
Dotacja celowa z budżetu na finansowanie lub dofinansowanie zadań zleconych do realizacji fundacjom w zakresie organizowania kolonii i obozów oraz innych form wypoczynku dzieci i młodzieży szkolnej, a także szkolenia młodzieży
§ 282 Rozdział 85412 z części 30 i 85 Rozdział 85412 Budżet państwa i Samorząd terytorialny
Dotacja celowa z budżetu na finansowanie lub dofinansowanie zadań zleconych do realizacji stowarzyszeniom w zakresie organizowania kolonii i obozów oraz innych form wypoczynku dzieci i młodzieży szkolnej, a także szkolenia młodzieży
§ 283 Rozdział 85412 z części 30 i 85 Rozdział 85412 Budżet państwa i Samorząd terytorialny
Dotacja celowa z budżetu na finansowanie lub dofinansowanie zadań zleconych do realizacji pozostałym jednostkom niezaliczonym do sektora finansów publicznych w zakresie organizowania kolonii i obozów oraz innych form wypoczynku dzieci i młodzieży szkolnej, a także szkolenia młodzieży
§ 303 rozdział 85335 Budżet państwa Różne wydatki na rzecz osób fizycznych przeznaczone na refundację ulg dla inwalidów wojennych i wojskowych z tytułu ubezpieczeń OC i AC
§ 306 Budżet państwa
i + samorząd terytorialny
Pomoc finansowa państwa na bieżące naprawy prywatnych domów oraz dopłaty do energii cieplnej (z kotłowni własnych)
§ 311 rozdział 85214 Budżet państwa i + samorząd terytorialny
Świadczenia społeczne w formie zasiłków i pomocy w naturze § 311 rozdział 85215 Budżet państwa
i + samorząd terytorialny
Świadczenia społeczne w formie dodatków mieszkaniowych § 311 rozdział 85228 Budżet państwa
i + samorząd terytorialny
Świadczenia społeczne w formie usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych
§ 311 rozdział 85295 Budżet państwa i + samorząd terytorialny
Świadczenia społeczne w formie pozostałej działalności dotyczącej opieki społecznej
§ 311 rozdział 85415 Budżet państwa i + samorząd terytorialny
Świadczenia społeczne w formie pomocy materialnej dla uczniów
§ 326 Budżet państwa
i + samorząd terytorialny
Inne formy pomocy dla uczniów
§ 421 rozdział 85231 Budżet państwa i + samorząd terytorialny
Zakup materiałów i wyposażenia przeznaczonych na pomoc dla uchodźców
§ 421 rozdział 85334 Samorząd terytorialny
Zakup materiałów i wyposażenia przeznaczonych na pomoc dla repatriantów
§ 423 rozdział 85231 Budżet państwa Zakup leków, wyrobów medycznych i produktów biobójczych
Symbol paragrafu, rozdziału, części Rodzaj jednostki Treść 1 2 3 § 427 rozdział 85334 Samorząd terytorialny
Zakup usług remontowych przeznaczonych na pomoc dla repatriantów
§ 428 Budżet państwa Zakup usług zdrowotnych
§ 429 Budżet państwa
i + samorząd terytorialny
Zakup świadczeń zdrowotnych dla osób nieobjętych obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego
§ 430 rozdział 85231 Budżet państwa i + samorząd terytorialny
Zakup usług pozostałych przeznaczonych na pomoc dla uchodźców
§ 430 rozdział 85295 Samorząd terytorialny
Zakup usług pozostałych przeznaczonych na pomoc w zakresie pozostałej działalności dotyczącej pomocy społecznej
§ 430 rozdział 85334 Samorząd terytorialny
Zakup usług pozostałych przeznaczonych na pomoc dla repatriantów
§ 430 rozdział 85415 Samorząd terytorialny
Zakup usług pozostałych przeznaczonych na pomoc materialną dla uczniów
Wydatki funduszy celowych na świadczenia społeczne w naturze ustalane są przy wykorzystaniu niżej podanych informacji:
Nazwa funduszu Źródło Nazwa pozycji
1 2 3
Roczne sprawozdanie z wykonania planu finansowego NFZ
Refundacja cen leków
Zakup usług zdrowotnych od zoz-ów
prywatnych wyliczony według działania a – b – c – d – e, gdzie:
Roczne sprawozdanie z wykonania planu finansowego NFZ
Koszty świadczeń zdrowotnych (a),
Roczne sprawozdanie z wykonania planu finansowego NFZ
Refundacja cen leków (b)
MZ-03 Przychody netto ze sprzedaży
produktów sprzedanych NFZ (c)
Roczne sprawozdanie z wykonania planu finansowego MON
Przychody ze sprzedaży produktów (d) Narodowy Fundusz Zdrowia
Roczne sprawozdanie z wykonania planu finansowego MSWiA
Przychody ze sprzedaży produktów (e)
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za rok
Prewencja rentowa Prewencja wypadkowa
Fundusz Pracy Sprawozdanie z wykonania budżetu
państwa za rok
Koszty szkolenia
Badania lekarskie bezrobotnych
Koszty szkolenia kadr publicznych służb zatrudnienia oraz ochotniczych hufców pracy
Fundusz Prewencji i Rehabilitacji Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za rok
Wydatki publicznych szkół wyższych na świadczenia społeczne w naturze ustalane są na podstawie informacji z sprawozdania F-01/s o zmniejszeniach funduszu pomocy materialnej dla studentów i doktorantów na wypłatę stypendiów na wyżywienie i mieszkaniowych.