płk Rafał Jankowiak, Krzysztof Piskulski
M
inisterstwo Obrony Narodowej, mimo specyfiki oraz odrębności wynikającej z zakresu zadań i przeznaczenia, zawsze przywiązywało wagę do roz-wijania swoich zdolności. Czyniło to, stosując nowe rozwiązania, które umożliwiały doskonalenie działań i procedur. Pozwoliło to w efekcie na podejmowanie skutecznych decyzji związanych z zarządzaniem obronnością.GENEZA
Wspomniana odrębność czy też suwerenność zada-niowa MON w konsekwencji realizowanych zamie-rzeń jest szczególnie widoczna w dziedzinie rozwią-zań informatycznych. Celem ich wprowadzenia była integracja wspólnych procesów biznesowych resor-tów, co wynikało z przyjętej strategii informatyzacji państwa na lata 2004–2006. Myśl tę rozwinięto w Generalnym Zarządzie Logistyki – P4 Sztabu Ge-neralnego WP podczas narady metodyczno-szkole-niowej kierowniczej kadry oraz organów wykonaw-czych logistyki SZRP we wrześniu 2005 roku. Przed-stawiono wówczas pomysł na zastosowanie nowoczesnych technologii pozwalających na skutecz-ne zarządzanie logistyką. Zaprezentowano w związku z tym ideę budowy i wdrożenia zintegrowanego wie-loszczeblowego systemu informatycznego wspoma-gającego działalność logistyczną (ZWSIWDzL), a także propozycję dotyczącą wszystkich niezbędnych
narzędzi oraz działań prowadzących do osiągnięcia tego zamierzenia. Dodatkowo wskazano, z uwzględ-nieniem doświadczeń i posiadanych produktów infor-matycznych, na możliwość wykorzystania technologii SAP (Systems Applications and Products in Data Pro-cessing) w realizacji tego przedsięwzięcia1.
PIERWSZE PRODUKTY
Zasadniczy przełom w dziedzinie informatyzacji resortu obrony narodowej nastąpił w roku 2007. Sfor-mowano wtedy Departament Informatyki i Teleko-munikacji (DIiT). Powierzono mu wykonanie zadań zmierzających do informatyzacji resortu i pozwalają-cych na osiągnięcie wymaganych przez kierownictwo MON celów oraz uporządkowanie posiadanych zaso-bów informatyki we wszystkich sferach odpowie-dzialności kompetencyjnej Departamentu. Uporząd-kowanie to wiązało się z przedstawieniem w ramach strategii informatyzacji resortu takich propozycji, któ-re usprawnią zarządzanie oraz przyczynią się do inte-gracji niezależnych do tej pory dziedzin, a także za-gwarantują skuteczne zarządzanie dystrybucją infor-macji w ramach przyznawanych każdemu uprawnień oraz posiadanej wiedzy niezbędnej do podejmowania decyzji na każdym stanowisku, czyli każdemu we-dług jego potrzeb.
Zamiar był jak najbardziej słuszny, lecz przejście do realizacji ścieżki zaplanowanego postępu wymagało
Rafał Jankowiak jest szefem Oddziału Informatycznych Systemów Zarządzania Zasobami w Centrum Projektów
Informatycznych.
Krzysztof Piskulski jest zastępcą szefa Szefostwa Informatycznych Systemów Zarządzania Zasobami w Inspektoracie Informatyki.
1 SAP, właściwie SAP SE, to nazwa niemieckiego przedsiębiorstwa informatycznego, które jako pierwsze stworzyło komercyjne oprogramowanie typu ERP (planowanie zasobów przedsiębiorstwa). Dzisiaj SAP oznacza zazwyczaj nie firmę, lecz jej oprogramowanie.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2018
72
uświadomienia konieczności tej zmiany wszystkim interesariuszom, którzy, jak na tamten czas, mieli uza-sadnione powody, aby dysponować własnymi rozwią-zaniami informatycznymi. Mieli także potrzebę po-siadania właściwej dla swoich kompetencji informacji dziedzinowej, a tym samym byli świadomi swojej su-werenności. Przejście od tego stanu do wygenerowa-nia potrzeby integracji dotychczas niezależnych ob-szarów kosztowało przedstawicieli Departamentu dużo pracy. Główną przeszkodą na drodze do osią-gnięcia wyznaczonego celu była świadomość potrzeb użytkowników branżowych oraz historyczność ich na-wyków, które wynikały z użytkowania różnych syste-mów informatycznych. Nie było też zrozumienia dla faktu, że integracja odrębnych do tej pory branż za-pewni dalszą suwerenność kompetencyjną użytkowni-ków, a jedyną nowością będzie poprawa i usprawnie-nie działań dzięki włączeniu komórek branżowych do np. jednego procesu, który zawsze ma swój początek i po wielu działaniach uczestników branżowych osią-ga swój stan rozliczenia czy też zamknięcia. Filozofię takiego działania wymuszała technologia. W roku 2007 uwzględniano różne rozwiązania, które byłyby właściwe w dziedzinie odpowiedzialności informaty-ki, choćby potrzebę integracji takich sfer, jak: logisty-ka, finanse i kadry (dalej LFK) z uwzględnieniem za-sady, że raz wprowadzone dane są właściwe dla wszystkich branż.
Szczególne wymagania w tym działaniu były zwią-zane z zapewnieniem sprawności i skuteczności za-rządzania dzięki zastosowaniu technologii informa-cyjno-informatycznych służących wsparciu procesów decyzyjnych. Uwzględniając wymienione dziedziny, wzięto pod uwagę możliwość wykorzystania różnych typów rozwiązań informatycznych, w tym systemy:
– wspomagania decyzji (Decision Support Systems – DSS), które są pomocne w rozwiązywaniu proble-mów cząstkowych. Wspomagają one decydentów w słabo ustrukturalizowanym środowisku decyzyj-nym z wykorzystaniem analitycznych modeli decy-zyjnych z dostępem do baz danych2;
– informacyjne wykonawcze (Executive Informa-tion Systems – EIS). Wspierają one kadrę kierowni-czą w podejmowaniu decyzji i są uważane za wyspe-cjalizowaną formę DSS3;
– kompleksowo wspomagające zarządzanie przed-siębiorstwem (Enterprise Resource Planning – ERP), wykorzystujące zestawy zintegrowanych aplikacji do zbierania, przechowywania, zarządzania i interpreto-wania danych z wielu działań biznesowych.
Do tej grupy narzędzi należy jeszcze zaliczyć szynę integracyjną (Service Oriented Architecture – SOA) jako metodę budowy i integracji systemów.
Dyskusja na temat wyboru ostatecznej wersji tech-nologii trwała do połowy roku 2008. Była ona zwią-zana z pracą pionu informatyki i dotyczyła
zbudowa-2 http://ki.uni.lodz.pl/~witek/si/08sysinf_systemy_DSS.ppt/.
3 https://pl.wikipedia.org/wiki/System_informowania_kierownictwa/.
VLADIMIR CARIBB/FOTOLIA
nia świadomości głównych użytkowników obszaru LFK na temat korzyści, jakich można oczekiwać po wdrożeniu zintegrowanego systemu. Przedstawiono też dowody, że utrzymywanie wielu rozproszonych systemów zbudowanych z wykorzystaniem starych technologii w dłuższej perspektywie stanie się źró-dłem znacznych kosztów, zatem ich dalsze
użytkowa-PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2018
73
związane z zastosowaniem technologii SAP na po-trzeby logistyki, w Departamencie podjęto decyzję o jej wykorzystaniu podczas realizacji zadań dotyczą-cych informatyzacji LFK. Jednym z argumentów przemawiających za wyborem tej technologii był fakt, że większość krajów NATO oraz krajów współpracu-jących z Sojuszem korzysta z niej do budowy zinte-growanych rozwiązań informatycznych na potrzeby swoich sił zbrojnych. Kraje te powołały specjalną gru-pę DEIG (Defence Inter Group), forum
dyskusyjno-Najważniejszym elementem prac jest budowa zintegrowanego wieloszczeblowego systemu in-formatycznego resortu obrony narodowej, który przez swoje już dostępne i uruchomione funkcjo-nalności wspiera osoby funkcyjne w komórkach i jednostkach organizacyjnych resortu w realiza-cji procesów zarządzania zasobami. Cały czas jest on doskonalony oraz rozbudowywany.
nie nie ma uzasadnienia ekonomicznego. Czas ten wykorzystano również na uporządkowanie zasobów informatyki wojskowej oraz wydano w drodze kon-sensusu dokumenty prawne umożliwiające utworze-nie zespołów zadaniowych na potrzeby informatyzacji do budowy świadomych relacji między głównymi użytkownikami (organizatorami systemów). Ponadto precyzyjnie wskazano granice dziedzinowej odpowie-dzialności dla każdego z interesariuszy tego projektu.
Mając na uwadze pewne sukcesy i doświadczenia
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2018
74
-problemowe, które na swoich corocznych dwóch spotkaniach organizowanych w różnych krajach decy-duje o perspektywach rozwoju technologii SAP oraz wpływa na politykę z tym związaną producenta opro-gramowania. Przedstawiciele naszego kraju uczestni-czą w tym forum od 2015 roku.
ROZWÓJ SYSTEMU
W odniesieniu do zdefiniowanych potrzeb Departa-ment Informatyki i Telekomunikacji od 2008 roku, od 2013 jego następca – Inspektorat Systemów Informa-cyjnych, a od 1 stycznia 2018 roku Inspektorat Infor-matyki prowadzą działania związane z budową na rzecz resortu obrony narodowej narzędzi informatycz-nych wspomagających procesy zarządzania zasobami oraz podejmowania decyzji na różnych szczeblach.
Najważniejszym elementem tych prac jest tworzenie zintegrowanego wieloszczeblowego systemu informa-tycznego resortu obrony narodowej, który przez swo-je już dostępne i uruchomione funkcjonalności wspie-ra osoby funkcyjne w komórkach i jednostkach organizacyjnych resortu w realizacji procesów zarzą-dzania zasobami. Przy tym jest cały czas doskonalony oraz rozbudowywany, m.in. pod kątem ułatwiania procesów podejmowania decyzji.
Należy zwrócić uwagę, że w nazwie systemu, oprócz kluczowego pojęcia zintegrowany, pojawia się również termin wieloszczeblowy, ponieważ jednym z celów jego wdrożenia jest zapewnienie możliwości eksploatowania go na różnych poziomach kierowania i dowodzenia, pomiędzy którymi będzie przepływać informacja niezbędna w procesach decyzyjnych. Na każdym z poziomów będą realizowane przypisane mu etapy przygotowywania w ramach systemu informa-tycznego danych służących podjęciu decyzji. I tak na niższych szczeblach (jednostki wojskowe, oddziały gospodarcze) będzie to przede wszystkim gromadze-nie i wprowadzagromadze-nie informacji o wykonanych zada-niach lub przeprowadzonych operacjach gospodar-czych, np.: przyjęcie lub wydanie zasobu rzeczowego z magazynu, wymiana podzespołu w egzemplarzu sprzętu wojskowego, zarejestrowanie otrzymanej fak-tury, wykonanie przelewu z wynagrodzeniami, za-trudnienie pracownika czy wprowadzenie do systemu wyników z egzaminu po zakończonym szkoleniu w danym pododdziale. Na wyższych szczeblach, np.
w Inspektoracie Wsparcia Sił Zbrojnych, zdecydowa-nie mzdecydowa-niej będzie wykonywanych czynności związa-nych z rejestrowaniem dazwiąza-nych. Przede wszystkim będą użytkowane funkcjonalności dotyczące pozyska-nia i odczytapozyska-nia z systemu informacji o posiadanych zasobach lub zrealizowanych przedsięwzięciach w formie raportów i zestawień, które mogą zostać wy-korzystane do dokonania analiz stanowiących podsta-wę do wypracowania i podjęcia decyzji.
Ukazana specyfika działania poszczególnych szcze-bli wymusiła wydzielenie w zintegrowanym wielosz-czeblowym systemie informatycznym resortu obrony narodowej (ZWSIRON) części odpowiedzialnej za
bieżące rejestrowanie informacji o zdarzeniach zwią-zanych z zarządzaniem zasobami, która służy szyb-kiemu i sprawnemu obsługiwaniu pojedynczych zapi-sów i odczytów z bazy danych, tzw. systemów OLTP (Online Transaction Processing), oraz części odpo-wiedzialnej za przechowywanie i umożliwienie anali-zowania dużych zbiorów informacji o uprzednio zare-jestrowanych zdarzeniach gospodarczych, tzw. syste-mów OLAP (OnLine Analytical Processing).
Pierwsza ze wskazanych części ZWSIRON to pod-system efektywnego planowania zarządzania całością zasobów (Enterprise Resource Planning – ERP). Za-pewnia on kompleksowe wsparcie procesów zarzą-dzania oraz zintegrowaną ewidencję zasobów resortu obrony narodowej w sferze logistyki i finansów, a w przyszłości będzie także odnosił się do zasobów osobowych. Wykorzystywany jest na szczeblu jedno-stek wojskowych, w szczególności w wojskowych od-działach gospodarczych, jednostkach odgrywających ich rolę, np. bazach lotniczych, komendach portów wojennych, oddziałach zabezpieczenia, brygadach lo-gistycznych, oraz w regionalnych bazach logistycz-nych. Z kolei druga część została zaimplementowana z zastosowaniem narzędzi klasy Business Intelligence (hurtowni danych), co pozwoliło zbudować prototyp resortowej hurtowni danych (RHD) planowanej do użycia od szczebla regionalnej bazy logistycznej (RBLog) wzwyż. Oba podsystemy ZWSIRON, jak przystało na system zintegrowany, są ze sobą połączo-ne w celu przekazywania danych o zarejestrowanych operacjach dotyczących zasobów z podsystemu ERP do RHD. Przesyłanie danych z jednego podsystemu do drugiego wiąże się z ich przeformatowaniem w po-stać umożliwiającą sprawne generowanie raportów analitycznych w RHD, które w dalszej kolejności mo-gą być przydatne do podejmowania decyzji.
Przekazywanie danych określa się mianem ETL.
Rozwinięcie skrótu w języku angielskim oznacza ko-lejne fazy procesu: E – extraction, T – transforma-tion, L – loading. W języku polskim jest to odpo-wiednio faza ekstrakcji, pobrania danych z systemu źródłowego (czyli ERP), w dalszej kolejności trans-formacja danych, czyli przekształcanie z postaci za-pisu w bazie danych podsystemu ERP w zapis w ba-zie RHD, oraz faza ładowania danych do bazy RHD.
W efekcie resortowa hurtownia danych jest wypeł-niona informacjami pozwalającymi generować rapor-ty analirapor-tyczne, które mogą skutecznie pomóc w po-dejmowaniu właściwych decyzji. Należy wspomnieć, że w podobny sposób RHD jest zasilana również in-formacjami o indeksach materiałowych z systemu informatycznego jednolitego indeksu materiałowego (SI JIM), które są potrzebne np. przy tworzeniu kom-pleksowych raportów o stanie zapasów zasobów re-sortu obrony narodowej.
ETL może być realizowany jednorazowo – na żąda-nie lub dzięki cykliczżąda-nie uruchamianym zadaniom za-planowanym w określonym czasie. Z praktycznego punktu widzenia preferuje się drugi sposób, gdyż
po-PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2018
75
zwala on na przenoszenie danych z ERP do RHD w godzinach, kiedy użytkownicy ZWSIRON z woj-skowych oddziałów gospodarczych lub innych jedno-stek już nie pracują. Taki wariant jest wydajniejszy i w mniejszym stopniu narażony na powstanie błędów podczas przenoszenia danych.
Przydatność informacji zgromadzonych w resorto-wej hurtowni danych do wykorzystania w procesach analitycznych dotyczących wypracowania decyzji za-leży od ich kompletności i poprawności zarejestrowa-nia w podsystemie ERP. Jeśli dane te w podsystemie są niepełne lub nadmiarowe albo po stronie podsyste-mu mamy do czynienia z niezakończonym procesem (np. przekazywania zasobu pomiędzy oddziałami go-spodarczymi, gdzie określony zasób „znika” z ewiden-cji ZWSIRON), to przeniesienie ich do RHD spowo-duje wytworzenie niepełnych i tym samych nieprzy-datnych zestawień analitycznych, które zapewne nie pomogą wypracować prawidłowej decyzji. Za powsta-łe błędy nie zawsze można winić użytkowników pod-systemu ERP z oddziałów gospodarczych. Często nie-prawidłowości, z punktu widzenia tworzenia komplek-sowych raportów w RHD, w rejestracji danych w ERP powodują obowiązujące przepisy czy aktualne rozwią-zania organizacyjne, np. przekazywanie zasobów mię-dzy oddziałami gospodarczymi, które nie nadążają za pojawiającymi się rozwiązaniami technologicznymi.
Trzeba też zwrócić uwagę, że jednym z aspektów bu-dowy i wdrażania ZWSIRON okazało się inicjowanie aktualizacji dokumentów doktrynalnych i normatyw-nych oraz rozwiązań organizacyjnormatyw-nych w resorcie obro-ny narodowej. Ma to kluczowe znaczenie dla finalnego produktu użytkowania zintegrowanego wieloszczeblo-wego systemu informatycznego wspomagającego działalność logistyczną, czyli generowania przekrojo-wych raportów o posiadanych zasobach możliprzekrojo-wych do wykorzystania podczas wypracowywania decyzji.
W ramach prac nad prototypem resortowej hurtow-ni danych zaprojektowano i testowo uruchomiono me-chanizm przenoszenia do niej danych dotyczących lo-gistyki i finansów z podsystemu ERP i systemu infor-matycznego jednolitego indeksu materiałowego.
Zaprojektowano funkcjonalności pozwalające two-rzyć kompleksowe zestawienia odnoszące się np. do stanu realizacji wydatków budżetowych w danym ro-ku, stanu zapasów zasobów rzeczowych czy stanu technicznego egzemplarzy sprzętu wojskowego. Z ra-portów tych już teraz mogą korzystać specjaliści z in-stytucji centralnych na potrzeby prowadzonych prac analitycznych.
PERSPEKTYWY ROZWOJU
W ramach projektu resortowej hurtowni danych, oprócz działań związanych ze zwiększaniem jej wy-dajności, wymuszanych ogromnym przyrostem nych (już teraz RHD jest przykładem obiektu big da-ta) oraz implementowaniem kolejnych raportów, prze-widuje się podjęcie prac nad przygotowaniem przeznaczonych dla decydentów z najwyższych
szczebli menedżerskich kokpitów (management dash-board), a w dalszej kolejności narzędzi symulacyj-nych. Kokpity menedżerskie to atrakcyjny dla odbior-cy sposób prezentacji danych zawartych w raportach analitycznych w postaci podobnej do pulpitów sterow-niczych. W przeciwieństwie do złożonych, często bar-dzo szczegółowych ciężkich raportów prezentowa-nych w formie skoroszytów arkuszy kalkulacyjprezentowa-nych (np. MS Excel), przeznaczonych dla specjalistów – analityków, są one lekkie, proste oraz intuicyjne w ob-słudze oraz zawierają zagregowane informacje, zwy-kle o charakterze wskaźników procentowych.
Kluczowe znaczenie ma odzwierciedlanie informa-cji w formie graficznych wykresów z wykorzystaniem kolorystyki, która intuicyjnie wskazuje na pozytywny lub negatywny wydźwięk prezentowanych danych, np.: kolor zielony – brak zagrożeń, żółty – ostrzeże-nie, czerwony – alarm. Dzięki temu decydent nie traci czasu na analizowanie danych w kontekście ustalenia aktualnego stanu, lecz robi to za niego sys-tem informatyczny, przygotowując jednoznaczną i kompleksową informację. Wydaje się, że pożądane byłoby zapewnienie decydentom dostępu do kokpi-tów menedżerskich przez urządzenia mobilne, np. telefon komórkowy, co pozwoliłoby na korzysta-nie z danych korzysta-niemalże w każdym miejscu i czasie, a to z kolei sprzyjałoby szybkości i poprawności w podejmowaniu decyzji. Oczywiście dołączenie urządzeń mobilnych, w tym wypadku telefonów ko-mórkowych, do zastrzeżonej sieci MILNET-Z, w której jest eksploatowany ZWSIRON, nie jest przedsięwzięciem prostym i łatwym. Pokazuje to przykład projektu dotyczącego uruchomienia w ra-mach ZWSIRON terminali mobilnych w magazy-nach wielkopowierzchniowych. Jednak patrząc na zmieniające się otoczenie, być może wkrótce stanie się to nie tylko nieuniknione, lecz wręcz konieczne.
Kolejny element związany z rozbudową resortowej hurtowni danych to podjęcie prac nad przygotowa-niem narzędzi symulacyjnych pozwalających z wy-przedzeniem określać stopień wykorzystania określo-nego zasobu w odniesieniu do zadanych parametrów wejściowych. Przykładowo mógłby to być raport pre-zentujący przebieg zużycia zapasów określonego za-sobu rzeczowego, np. amunicji w kolejnych dniach trwania operacji obronnej.
Reasumując, uruchomienie kokpitów menedżer-skich oraz narzędzi symulacyjnych opartych na resor-towej hurtowni danych byłoby z jednej strony uwień-czeniem żmudnego i złożonego procesu budowy i wdrażania zintegrowanego wieloszczeblowego sys-temu informatycznego wspomagającego działalność logistyczną, realizowanego przez Inspektorat Infor-matyki i jednostki mu podległe oraz jego użytkowni-ków ze szczebla jednostek wojskowych. Z drugiej zaś zwiększyłoby komfort pracy decydentów na szczeblu centralnym dzięki dostarczaniu im narzędzi skutecz-nie wspierających ich w trakcie wypracowywania i podejmowania decyzji. n
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2018
76
Przemysław Kupidura jest zastępcą dziekana Wydziału Mechatroniki i Lotnictwa Wojskowej Akademii Technicznej.
Mirosław Zahor jest kierownikiem Zakładu Konstrukcji Specjalnych w Wydziale Mechatroniki i Lotnictwa Wojskowej Akademii Technicznej.