Zarówno strażacy pełniący funkcje dowódcze, a przez co będący czasem organizatorami całej akcji, jak i szeregowi strażacy - ratownicy biorący w nich udział, powinni znać i umieć rozróżniać podstawowe pojęcia z zakresu organizacji akcji gaśniczej takie, jak teren pożaru i jego elementy, teren akcji gaśniczej i jego elementy oraz umieć scharakteryzować podstawowe rodzaje działań gaśniczych.
Teren pożaru i jego elementy.
Jako teren pożaru określa się obszar, na którym rozwija się i rozprzestrzenia pożar oraz znajdują się obiekty pośrednio lub bezpośrednio zagrożone poprzez działanie temperatury, ognie lotne itp.83 . Teren pożaru dzielimy na takie elementy jak: front pożaru, tył pożaru, lewe i prawe skrzydła pożaru, oś pożaru oraz obwód pożaru.
83 Technologia działań ratowniczo-gaśniczych. Praca zbiorowa. Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Warszawa 1996
Rysunek nr 8.1. Elementy terenu pożaru84
1 – front pożaru, 2 – tył pożaru, 3 – skrzydła pożaru, 4 – oś pożaru
Front pożaru to ta jego część, na której liniowa szybkość rozprzestrzeniania się pożaru jest największa. W praktyce przy zewnętrznych pożarach jest ona zgodna z kierunkiem wiatru.
Tył pożaru jest to linia znajdująca się po przeciwnej stronie rozprzestrzeniania się pożaru i odgraniczająca obiekty palące od niepalących.
Lewe i prawe skrzydła pożaru wyznaczają linie boczne ograniczające teren pożaru, a orientuje się je stojąc przodem do frontu pożaru.
84 Bielicki P., Podstawy taktyki gaszenia pożarów. Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej, Kraków 1996
Rysunek nr 8.2. Rozkład elementów terenu pożaru przy pożarze lasu85 Oś pożaru to linia prostopadła do frontu pożaru przechodząca przez teren pożaru zgodnie z kierunkiem jego rozprzestrzeniania się.
Obwód pożaru jest to linia okalająca powierzchnię pożaru czyli rzut strefy spalania na poziomą lub pionową płaszczyznę86 .
Teren akcji gaśniczej i jego elementy.
Teren akcji to obszar, który obejmuje zarówno teren pożaru, jak i tereny związane z prowadzeniem działań ratowniczo-gaśniczych87 , często położone w znacznej odległości od terenu pożaru.
Pod względem taktycznym teren akcji dzieli się na trzy pozycje: ogniową, wężową i wodną (rysunek nr 8.3.).
85 Wiśniewski W., Organizacja i technologia gaszenia pożarów lasu. Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej, Poznań 2002
86 Kamiński A., Sytuacje pożarowe, siły i środki niezbędne w działaniach taktycznych, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Warszawa 1998
87 Technologia działań ratowniczo-gaśniczych, op. cit.
Rysunek nr 8.3. Elementy terenu akcji ratowniczo-gaśniczej88
Teren od miejsca ustawienia rozdzielacza do pożaru to pozycja ogniowa.
Na pozycji tej znajdują się linie i stanowiska gaśnicze czyli miejsca, z których podawany jest bezpośrednio do pożaru środek gaśniczy. Teren pomiędzy pozycją ogniową i wodną to pozycja wężowa. Na jej obszarze znajduje się linia główna oraz stanowisko rozdzielacza czyli miejsce jego ustawienia. Pozycja wodna to teren, na którym znajdują się są punkty czerpania wody, pompy oraz linie ssawne lub zasilające, a więc zorganizowane jest stanowisko wodne czyli miejsce ustawienia pompy i miejsce pracy jej obsługi.
Na terenie akcji znajduje się również stanowisko dowodzenia, które zazwyczaj nie ma stałej lokalizacji, a zależy ona od kierującego działaniami ratowniczo-gaśniczymi gdyż jest to miejsce jego pracy czyli zarządzania będącymi na miejscu akcji siłami i środkami. Siły i środki są to przygotowane i zorganizowane jednostki ratownicze oraz sprzęt i środki gaśnicze, którymi dysponują one w czasie działań89.
Formy czyli rodzaje działań gaśniczych
Znacznie szerszym pojęciem są tzw. działania ratownicze czyli czynności podjęte w celu ochrony życia, zdrowia, mienia, a także likwidacji
88 ibidem
89 Kamiński A., op. cit.
źródła powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia90 Z definicji tej wynika, że działania gaśnicze są również działaniami ratowniczymi.
Rozróżniamy trzy podstawowe formy tych działań : natarcie, obronę oraz działania połączone.
Rysunek nr 8.4. Formy działań ratowniczych
Natarcie jest podstawową formą działania taktycznego straży pożarnej
i polega
na bezpośrednim oddziaływaniu na ognisko pożaru w celu całkowitego przerwania procesu spalania. Poszczególne rodzaje natarcia rozróżniamy w zależności od miejsca usytuowania stanowisk gaśniczych. Podejmowane są w zależności od rozmiarów pożaru, zasięgu strumieni (prądów) gaśniczych oraz rodzaju środka gaśniczego91. Tak więc rozróżniamy natarcia zewnętrzne i wewnętrzne oraz frontalne (na front pożaru), oskrzydlające (na poszczególne skrzydła pożaru) i okrążające (na cały obwód pożaru), a także natarcie na ognisko pożaru czyli tzw. działania skoncentrowane92 .90 ibidem
91 Podręcznik szkolenia szeregowców OSP. Praca zbiorowa. Zarząd Wojewódzki Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP, Gdańsk 1996
92 Bielicki P., Podstawy taktyki gaszenia pożarów, op. cit.
DZIAŁANIA GAŚNICZE
NATARCIE OBRONA DZIAŁANIA
POŁĄCZONE
Rysunek nr 8.5. Rodzaje natarcia
Natarcie wewnętrzne polega na podawaniu środka gaśniczego przez prądownika znajdującego wewnątrz budynku czy innego obiektu. Ten rodzaj natarcia stosowany jest zazwyczaj przy pożarach nierozwiniętych, ale spotykamy się tutaj bardzo często z zagrożeniem dla osób znajdujących się wewnątrz oraz samych ratowników, co wymaga zastosowania odpowiednich ochron osobistych a także zachowania ostrożności i rozwagi.
Natarcie zewnętrzne polega na podawaniu środka gaśniczego z zewnątrz obiektu, gdy dotarcie do wnętrza nie jest możliwe z różnych przyczyn, czy to wskutek zagrożenia zawaleniem się konstrukcji czy też z powodu promieniowania cieplnego. Stosowane jest przy pożarach silnie rozwiniętych.
Natarcie frontalne zwane też czołowym polega na objęciu działaniem prądów gaśniczych frontu pożaru a tym samym ograniczeniu rozprzestrzeniania się jego w tej części.
Natarcie oskrzydlające polega na podawaniu środków gaśniczych na skrzydła pożaru. Może być prowadzone jednocześnie na obu skrzydłach bądź na jednym. Przeprowadza się go w celu zwężenia frontu pożaru.
Natarcie okrążające polega na prowadzeniu działań gaśniczych na całym obwodzie pożaru, poprzez otoczenie go stanowiskami gaśniczymi.
Natarcie na ognisko pożaru stosowane jest gdy stopniowe wprowadzanie do akcji przybywających jednostek nie daje oczekiwanych rezultatów. Wówczas koncentruje się w jednym miejscu (lub na odpowiednich stanowiskach wyjściowych) niezbędne siły i środki, a następnie przechodzi do natarcia
Inną, pośrednią formą działań operacyjno-taktycznych jest obrona zagrożonych obiektów. Polega na oddziaływaniu określonymi środkami na obiekty zagrożone pożarem.
Obronę dzielimy na dwa rodzaje: obronę bliższą i obronę dalszą.
Działania związane z obroną bliższą podejmujemy w stosunku do obiektów zagrożonych bezpośrednio z zadaniem niedopuszczenia do rozprzestrzeniania się pożaru. Działania związane z obroną dalszą tzw. osłoną podejmujemy w stosunku do obiektów znajdujących się w dalszej odległości od ogniska pożaru, a zagrożonych przez ognie lotne, wybuchy i inne zjawiska towarzyszące. Zadaniem jej jest niedopuszczenie do wytworzenia nowych ognisk pożaru.
Jak się przyjmuje, odległość w celu osiągnięcia dobrej skuteczności działania jednego stanowiska gaśniczego w obronie bliższej wynosi ok. 20 m, natomiast w obronie dalszej ok. 30m.
Rysunek nr 8.6. Formy działań taktycznych: A – natarcie, B – obrona bliższa, C – obrona dalsza93
93 Podręcznik szkolenia szeregowców OSP, op. cit.
Rysunek nr 8.7. Formy działań taktycznych przy pożarach wewnętrznych:
N – natarcie, Ob – obrona bliższa, Od - obrona dalsza, P – działania połączone94
Bardzo rzadko zdarza się, aby w praktyce była stosowana tylko jedna z form działań taktycznych. Najczęściej stosuje się obie formy jednocześnie, co określane jest mianem działań połączonych i ma na celu jednoczesne zmniejszenie szybkości rozprzestrzeniania się pożaru i obronę obiektów położonych bezpośrednio przy jego froncie.
Ta forma walki z pożarem wymaga bardzo dobrej organizacji pracy poszczególnych stanowisk gaśniczych, co powinno się przejawiać w ścisłym współdziałaniu ratowników na tych stanowiskach oraz prowadzeniu ciągłego rozpoznania, w szczególności na froncie pożaru. Działania polegają na zwalczaniu płomieni i obniżaniu temperatury, co prowadzi do przedłużania czasu, jaki jest konieczny do ponownego ich wzrostu. Prowadzi się ochładzanie. Materiały bezpośrednio przyległe do strefy spalania chłodzi się, nie pozwalając tym samym na ich ogrzanie się do temperatury zapalenia Prądami gaśniczymi należy blokować wszelkie otwory, nie pozwalając na przejście pożaru do sąsiednich pomieszczeń.
Nie zostaje zatrzymany rozwój pożaru, ale maleje tempo jego rozprzestrzeniania.
Jest tutaj szczególnie ważna wzajemna pomoc ratowników na poszczególnych stanowiskach bojowych95 .
94 Bielicki P., Podstawy taktyki gaszenia pożarów, op. cit.
95 ibidem
Pomimo zróżnicowania wymienionych i opisanych powyżej pojęć z zakresu taktyki pożarniczej każdy ratownik biorący udział w akcjach ratowniczo-gaśniczych musi pamiętać, że w praktyce nie występują lub występują bardzo rzadko sytuacje, w których mamy do czynienia tylko z jednym, konkretnym rodzajem natarcia czy obrony lub samym natarciem, że poszczególne stanowiska czy pozycje po ustawieniu sprzętu w danym miejscu podlegają w trakcie trwania akcji ciągłym zmianom i przemieszczeniom, co wymaga ze strony ratowników ciągłej koordynacji działań i wzajemnej współpracy. Bez wykonywania sprawnych manewrów podczas akcji czyli zmian kierunku i celu działania prądu gaśniczego zmierzających do zwiększenia efektu gaśniczego na kierunku działania danego prądu 96, poprzedzonych skutecznym procesem decyzyjnym, nie jest możliwe prowadzenie efektywnych działań ratowniczo-gaśniczych.
Literatura:
1. Bielicki P., Podstawy taktyki gaszenia pożarów. Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej, Kraków 1996.
2. Bielicki P., Taktyka działań gaśniczych dla słuchaczy kursu kwalifikacyjnego szeregowych PSP. Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa, Warszawa 2004.
3. Gierski E., Podręcznik szkolenia dowódców OSP. Zarząd Wojewódzki Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP, Gdańsk 2001.
4. Kamiński A., Sytuacje pożarowe, siły i środki niezbędne w działaniach taktycznych. Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Warszawa 1998
5. Podręcznik szkolenia szeregowców OSP. Praca zbiorowa. Zarząd Wojewódzki Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP, Gdańsk 1996.
6. Technologia działań ratowniczo-gaśniczych. Praca zbiorowa. Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Warszawa 1996.
7. Wiśniewski W., Organizacja i technologia gaszenia pożarów lasu. Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej, Poznań 2002.
96 ibidem
Jerzy Prasuła
Najbardziej dostępnym, a w związku z tym najczęściej stosowanym przez straż pożarną środkiem gaśniczym, jest woda. Jej podstawowe zalety to: świetne właściwości gaśnicze, niska cena i oczywiście - dostępność. Pomimo tych zalet kosztowny bywa transport wody, gdyż armatura służąca temu celowi jest coraz droższa i coraz bardziej skomplikowana, aczkolwiek jej jakość w ostatnim okresie uległa znacznej poprawie.
Do przesyłu wody nadal stosuje się linie wężowe, których podział jest od wielu lat niezmienny, za to w znacznym stopniu poprawiła się jakość węży stosowanych do budowy tych linii.
Podział i ogólne zasady budowy linii wężowych
W zależności od przeznaczenia linie wężowe dzielimy na tłoczne i ssawne (rysunek nr 9.1.). Jednym z rodzajów linii tłocznych jest linia główna, którą budujemy od nasady tłocznej pompy znajdującej się na stanowisku wodnym do rozdzielacza. Kolejny rodzaj linii tłocznej to linia gaśnicza, budowana od nasady tłocznej pompy, hydrantu lub rozdzielacza do stanowiska gaśniczego. Ostatnim rodzajem linii tłocznej jest linia zasilająca, którą budujemy od nasady hydrantu pożarniczego do nasady ssawnej pompy lub do zbiornika samochodu pożarniczego.
Linia ssawna z kolei budowana jest od punktu czerpania wody nie będącego hydrantem przeciwpożarowym lub innym źródłem, gdzie występuje woda pod ciśnieniem (najczęściej otwarty zbiornik przeciwpożarowy, staw lub rzeka) do nasady ssawnej pompy (rysunek nr 9.2.).97
97 Bielicki P., Podstawy taktyki gaszenia pożarów. Szkoła Aspirantów PSP w Krakowie, Kraków 1996, s.118.