Wzrastająca liczba oczyszczalni ścieków, dynamiczna rozbudowa sieci kanalizacyjnych oraz zmiany prawne ograniczające dotychczasowe metody zagospodarowywania komunalnych osadów ściekowych (KOŚ) spowodowały potrzebę rozwoju termicznych metod ich zagospodarowania. W latach 2010-2014 uruchomiono w Polsce największe instalacje do termicznego unieszkodliwiania KOŚ, m.in. w: Krakowie, Łodzi, Warszawie, Kielcach. Efektem procesów spalania są wychwytywane na etapie oczyszczania spalin popioły lotne o kodach odpadów 19 01 14 i 19 01 07* [7]. Średnio stanowią one 10% masy wejściowej ustabilizowanych osadów kierowanych do procesu. Zgodnie z przepisami ustawy o odpadach [8] zastosować należy hierarchię gospodarki odpadami, która nakazuje odzyskiwać powstające odpady wszelkimi dostępnymi metodami. Po rozpoznaniu kierunków zastosowania materiałów odpadowych o podobnym charakterze do prac badawczych wybrano dwie dziedziny zagospodarowujące znaczącą większość popiołów tj. górnictwo i budownictwo.
Przedmiotem wstępnego rozpoznania były popioły z I etapu oczyszczania spalin klasyfikowane według katalogu odpadów [7] pod kodem 19 01 14 oraz 19 01 07* z II etapu oczyszczania spalin zawierające odczynniki chemiczne wspomagające proces. Do pełnych badań wybrano odpady z I etapu oczyszczania.
Przygotowano hydromieszaniny i zawiesiny z udziałem pięciu popiołów z polskich instalacji termicznego przekształcania komunalnych osadów ściekowych. Hydromieszaniny sporządzono w kilku proporcjach popiołu do wody (p/w), a następnie z dodatkiem cementu. Badano także zawiesiny, gdzie popiół z komunalnych osadów ściekowych stanowił dodatek do popiołu ze spalania węgla kamiennego w technologii fluidalnej.
Stwierdzono, że materiał ten samodzielnie nie nadaje się do zastosowania w technologiach górniczych zgodnie z wymogami norm PN-G-11011 [105], PN-93/G-11010 [237]. Możliwe jest jego zastosowanie jako dodatku do materiałów spełniających warunki wyżej wymienionych norm, jednakże należy spodziewać się obniżenia właściwości użytkowych tak przygotowanych zawiesin. Efektem będzie także brak stałości składu mieszaniny ze względu na niestabilność właściwości popiołów z komunalnych osadów ściekowych.
Zakres badawczy podzielono na etapy. Pierwszy z nich obejmował oznaczenie podstawowych właściwości materiałów oraz ocenę możliwości zastosowania popiołów z termicznego przekształcania komunalnych osadów ściekowych w technologiach górniczych. Drugi etap obejmował badania pod kątem użycia popiołów w roli dodatku typu II do betonu oraz jako składnika stosu okruchowego. Przygotowano mieszanki betonowe oraz zaprawy. Popioły obniżyły wartości wytrzymałościowe materiałów oraz w przypadku zapraw znacząco wpłynęły na urabialność, co skutkowało potrzebą dodania wody. Powyższe nie wyklucza jednak stosowania kontrolowanych ilości popiołów z KOŚ celem ich odzysku i zastępowania surowców naturalnych. Z przeprowadzonych badań i analiz jednoznacznie wynika, że materiał ten jest zupełnie różny od popiołów z energetyki i nie wykazuje właściwości, które mogłyby klasyfikować go jako lepszy lub równy dotychczas stosowanym w licznych technologiach opisanych w rozdziale 4.3.
Na podstawie przeprowadzonych badań i studiów literatury oraz dokumentów strategicznych na poziomie krajowym i międzynarodowym przedstawiono listę wniosków wynikających z realizacji niniejszej pracy:
1. Wzrost ilości instalacji do termicznego unieszkodliwiania komunalnych osadów ściekowych (KOŚ) powoduje konieczność poszukiwania kierunków zagospodarowania popiołów będących głównym odpadem z instalacji spalania. W przypadku Polski istnieją wolne moce przerobowe istniejących instalacji, co po ich wykorzystaniu może nawet podwoić ilość powstających popiołów [168].
2. Popioły z komunalnych osadów ściekowych pobierane z różnych instalacji fluidalnych w Polsce charakteryzują się podobnym składem granulometrycznym. Zawartość frakcji powyżej 63 μm we wszystkich popiołach o kodzie 19 01 14 (KRA-1, K-1, W-1, G-1, G-2, L-1) wynosi ponad 50%. Najwięcej ziaren grubych zawierał popiół z instalacji w Kielcach (K-1) 84,15 %. Najmniej z Warszawy (W-1) - 50,2 %. 3. Nie zidentyfikowanego zróżnicowania składu chemicznego popiołów
z komunalnych osadów ściekowych względem instalacji, z której pobrano próbę. W każdej ze zbadanych prób istotny udział stanowił SiO2 (od 21% w próbce G-2 do 55% w KRA-1). Z kolei charakterystyczną cechą dla tego typu popiołów okazał się znaczący udział P2O5(od 8,7%
119
w próbce K-N-1 do 38% w materiale z Gdyni G-2) Podobne wyniki uzyskiwano także w przypadku różnych terminów poboru prób z tej samej instalacji. Instalacje współspalają także odpady spoza oczyszczalni ścieków, np. niszczenie tytoniu z magazynów celnych itp., w związku z tym każdorazowo należy analizować zależność składu popiołów z wsadem do komory spalania. Stałość składu chemicznego popiołów z KOŚ jest mniej stabilna niż w przypadku popiołów z energetyki.
4. Składy fazowe wszystkich pobranych prób popiołu o kodzie 19 01 14 charakteryzują się zawartością kwarcu, hematytu, anhydrytu oraz związków fosforanowych wapnia i magnezu. Odmienność pomiędzy próbami z poszczególnych instalacji nie odbiega od różnic dla prób z tej samej instalacji pobieranych w różnych terminach.
5. W badaniach wymywalności nie zidentyfikowano znaczących ilości metali ciężkich. Największa wartość wymywania dotyczyła siarczanów (S042-), których zawartość dla popiołów o kodzie 19 01 14 [7] zawierała się w granicach od 774,2 do 1034 mg/dm3. W przypadku popiołów z II stopnia oczyszczania o kodzie 19 01 07* były to odpowiednio wartości w zakresie od 30120 do 49710 mg/dm3.
6. Popioły z komunalnych osadów ściekowych są bezpieczne pod względem radiologicznym.
7. Popioły z komunalnych osadów ściekowych charakteryzują się zdolnością do szybkiej sedymentacji w wodzie. Potrzebują też większej ilości wody w porównaniu z popiołami z energetyki, aby uzyskać właściwości reologiczne odpowiadające praktyce stosowania popiołów w górnictwie.
8. Popioły z komunalnych osadów ściekowych nie wykazują właściwości wiążących, a w połączeniu z cementem obniżają jego wartości użytkowe w technologiach górniczych.
9. Ze względu na niespełnianie wymagań norm PN-G-11011 [105], PN-93/G-11010 [237] nie rekomenduje się samodzielnego zastosowania popiołów z KOŚ w technologiach podsadzki hydraulicznej, podsadzki zestalanej oraz doszczelniania zrobów.
10. Zastąpienie 40% popiołu G-2 cementem pozwala na spełnienie norm dla zastosowania w technologiach doszczelniania zrobów według PN-G 11011 [105].
11. Znaczna zawartość związków fosforu (5–38% P2O5) istotnie wpływa na właściwości wiążące mieszanek sporządzanych na bazie popiołów z komunalnych osadów ściekowych także w przypadku dodatku cementu. Udział badanych materiałów w mieszance powoduje opóźnienie początku wiązania oraz wytrzymałości wczesnej zapraw i betonów.
12. Zgodnie z wynikami badań podstawowych właściwości popiołów z komunalnych osadów ściekowych (rozdział 6) oraz ocenie sporządzonych z nich hydromieszanin i zawiesin (rozdział 7) stwierdzić należy, że istnieje możliwość ich zastosowania w technologiach górniczych w charakterze dodatku do materiałów podsadzkowych i służących doszczelnianiu zrobów. Dobór konkretnych proporcji materiałów oraz ilości wody zależeć będzie od indywidualnych warunków w miejscu ewentualnego zastosowania.
13. Zastosowanie popiołów z komunalnych osadów ściekowych w budownictwie wymaga wzrostu wskaźnika w/c (woda/cement), co nie jest pożądane w technologiach betonów i zapraw. Ewentualne użycie popiołów wymagać będzie stosowania domieszek modyfikujących właściwości mieszanki.
14. Użycie popiołów z komunalnych osadów ściekowych jako dodatku do betonów i zapraw opóźnia ich czas wiązania, utrudnia urabialność oraz osłabia właściwości wytrzymałościowe, zwłaszcza wytrzymałość wczesną.
15. Zastosowanie popiołów z komunalnych osadów ściekowych jako składnika stosu okruchowego obniża o około 17% wytrzymałość betonu C 20/25 po 28 dniach sezonowania. Wyniki pozwalają jednak na zachowanie właściwości wytrzymałościowych betonu ponad minimalne 25 MPa.
16. Zastąpienie 45% ziaren drobnych piasku popiołami z komunalnych osadów sciekowych do sporządzenia zaprawy, powoduje opóźnienie rozpoczęcia wiązania o około 4 godziny w stosunku do zaprawy
121
normowej. Opóźnienie rozpoczęcia czasu wiązania jest parametrem pożądanym w przypadku transportu na duże odległości lub przy wykonywaniu drobnych prac budowlanych.
17. Zaprawa sporządzona z 45% udziałem ziaren drobnych popiołów z komunalnych osadów ściekowych w zamian za ziarna drobne piasku powoduje jej 4 – krotne osłabienie przy ściskaniu jednoosiowym po 180 dniach sezonowania w stosunku do właściwości zaprawy normowej. Wnioskować należy, iż niewskazane jest całkowite zastępowanie piasku drobnego popiołami z komunalnych osadów ściekowych.
18. Na podstawie wyników badań (rozdział 8) stwierdzono ograniczoną możliwość zastosowania popiołów z komunalnych osadów ściekowych w zaprawach i betonach. Ze względu na zmienność składu tych odpadów, przed każdorazowym zastosowaniem zaleca się przeprowadzenie badań. Dobór proporcji zależny będzie od celu zastosowania mieszanki.
19. W przypadku spełnienia łącznie warunków [8]:
a. powszechności stosowania popiołów z komunalnych osadów ściekowych do konkretnych celów, istnienia rynku lub popytu na nie,
b. spełniania wymagań technicznych dla zastosowania do konkretnych celów oraz wymagań określonych w przepisach i normach mających zastosowanie do produktu,
c. zastosowania nieprowadzącego do negatywnych skutków dla życia, zdrowia ludzi lub środowiska
można starać się na mocy zapisów ustawy o odpadach o uznanie takiego materiału za produkt uboczny lub w przypadku wcześniejszego zakwalifikowania jako odpad o tzw. utratę statusu odpadu.
Spis tabel
Tabela 1. Przykładowe składy komunalnych osadów ściekowych w Polsce, % s.m. .. 15 Tabela 2. Przykładowe zawartości metali ciężkich w osadach ściekowych, mg/kg s.m. ... 16 Tabela 3. Instalacje spalania i współspalania komunalnych osadów ściekowych w Polsce w 2014 r. ... 30 Tabela 4. Ilości powstających komunalnych osadów ściekowych w Polsce i sposoby ich zagospodarowania ... 34 Tabela 5. Prognozowane ilości KOŚ na lata 2017–2024 według KPGO 2022, Gg s.m. ... 35 Tabela 6. Podział popiołów na rodzaje w zależności od składu chemicznego według normy BN-79/6722.09 ... 38 Tabela 7. Klasyfikacja popiołów w zależności od uziarnienia ... 39 Tabela 8. Oznaczenia prób badanych odpadów ... 51 Tabela 9. Barwa badanych popiołów z KOŚ ... 64 Tabela 10. Wilgotność badanych popiołów ze spalania KOŚ, % ... 65 Tabela 11. Gęstość i stopień porowatości popiołów ze spalania KOŚ ... 66 Tabela 12. Wartości powierzchni właściwej popiołów 19 01 14, 19 01 07*, 10 01 82 oznaczonej metodą BET, m2/g ... 66 Tabela 13. Zawartość ziaren >63 μm w popiołach z KOŚ, % ... 69 Tabela 14. Zawartość naturalnych izotopów promieniotwórczych potasu K-40, radu Ra-226 i toru Th-228 w popiołach z KOŚ ... 69 Tabela 15. Wartości dopuszczalne dla zawartości izotopów promieniotwórczych K, Ra, Th ... 70 Tabela 16. Skład chemiczny odpadów 19 01 14, 19 01 07*, 10 01 82 w przeliczeniu na formę tlenkową, % ... 72 Tabela 17. Zawartość pierwiastków w odpadach 19 01 14, 19 01 07*, 10 01 82, mg/kg ... 74 Tabela 18. Klasyfikacja popiołów z KOŚ wg normy BN-79/6732.09, %... 78 Tabela 19. Parametry wody po ługowaniu popiołów z KOŚ ... 80 Tabela 20. Wymywalność kationów metali alkalicznych i przejściowych z badanych odpadów, mg/dm3 ... 82
123
Tabela 21. Wartości wymywania w odniesieniu do wartości dopuszczalnych dla wszystkich typów składowisk oraz materiału podsadzkowego ... 84 Tabela 22. Gęstość rzeczywista ρs popiołów 19 01 14, Mg/m3 ... 86 Tabela 23. Zawartość ziaren poniżej 0,1mm, %... 87 Tabela 24. Rozlewność hydromieszanin z badanych popiołów, mm ... 88 Tabela 25. Zawartość wody nadosadowej dla hydromieszanin popiołów ze spalania KOŚ w różnych proporcjach p/w ... 91 Tabela 26. Czas wiązania/tężenia hydromieszanin popiołów z KOŚ, godz. ... 92 Tabela 27. Właściwości hydromieszanin z popiołów z KOŚ ... 97 Tabela 28. Właściwości CEM I 42,5 ... 98 Tabela 29. Właściwości hydromieszanin popiołów z KOŚ z dodatkiem cementu .... 100 Tabela 30. Właściwości zawiesin popiołowo-wodnych z udziałem popiołów z KOŚ i cementu CEM I 42,5 ... 104 Tabela 31. Zawartość tlenków Al2O3 + Fe2O3 + SiO2 w popiołach z KOŚ, % ... 113 Tabela 32. Wytrzymałość na ściskanie próbek sześciennych po 28 dniach dla betonu C20/25 ... 115 Tabela 33. Wytrzymałość na ściskanie próbek zaprawy, MPa ... 115
Spis rysunków
Rysunek 1. Warianty technologiczne termicznego przekształcania KOŚ ... 20 Rysunek 2. Udział % metod termicznych w zagospodarowaniu komunalnych osadów ściekowych w krajach Unii Europejskiej w 2010 r. ... 32 Rysunek 3. Sposoby postępowania z KOŚ w Polsce w latach 2000–2016 ... 33 Rysunek 4. Ilości powstałych KOŚ w latach 2000–2016 oraz prognozy na lata 2017– 2024 ... 35 Rysunek 5. Rozmieszczenie instalacji monospalania KOŚ w Polsce ... 50 Rysunek 6. Skład ziarnowy badanych popiołów ... 68 Rysunek 7. Udział poszczególnych klas ziarnowych w badanych próbach popiołów . 68 Rysunek 8. Zawartość wybranych składników w 19 01 14, 19 01 07*, 10 01 82, % .. 76 Rysunek 9. Rentgenogramy badanych popiołów ... 79 Rysunek 10. Rozlewność hydromieszanin popiołów dla różnych proporcji popiołu do wody ... 88
Rysunek 11. Zawartość wody nadosadowej dla hydromieszanin popiołów ze spalania KOŚ ... 90 Rysunek 12. Czas wiązania/tężenia hydromieszanin popiołów z KOŚ ... 93 Rysunek 13. Czas wiązania zawiesin z popiołem J-1 ... 107 Rysunek 14. Wytrzymałość na jednoosiowe ściskanie dla zawiesin z dodatkiem K-1 ... 108 Rysunek 15. Wytrzymałość na jednoosiowe ściskanie dla zawiesin z dodatkiem G-1 ... 108 Rysunek 16. Wytrzymałość na jednoosiowe ściskanie dla zawiesin z dodatkiem W-1 ... 109
Spis fotografii
Fotografia 1. Miejsce poboru próby z instalacji Gdynia „Dębogórze” ... 52 Fotografia 2. Miejsce poboru prób z instalacji w OŚ Sitkówka-Nowiny (Kielce)... 53 Fotografia 3. Silosy, z których pobierano próby ze STUOŚ w Krakowie ... 53 Fotografia 4. Popioły W-1 po 28 dniach poddane ściskaniu ... 94 Fotografia 5. Popioły W-1 po 28 dniach podlegające odrzuceniu ... 94 Fotografia 6. Próbka G-1 z 5% udziałem cementu po zniszczeniu ... 95
125 Literatura
1. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. www.kzgw.gov.pl, dostęp 22.12.2017.
2. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Dz.U. L 327 z 22.12.2000, Rozdział 15 Tom 005 s. 275-346.
3. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2017. GUS. 4. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2012. GUS. 5. Infrastruktura komunalna w 2013. GUS.
6. Klaczyński E., 2011 - Projektowanie i eksploatacja oczyszczalni ścieków – historia. Wodociągi i kanalizacja 12, s. 32-35.
7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. 2014 poz. 1923).
8. Ustawa o odpadach z 14.12.2012 (Dz.U. 2013 poz. 21 z póź. zm.).
9. Podedworna J., Umiejewska K., 2008 - Technologia osadów ściekowych, Warszawa, Oficyna wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 228 s.
10. Malej J., 2004 - Odpady i osady ściekowe – charakterystyka, unieszkodliwianie, zagospodarowanie. Koszalin, Politechnika Koszalińska, 270 s.
11. Pietrzyk J., 2012 - Rola procesów termicznych w zagospodarowaniu komunalnych osadów ściekowych. Kraków, VII Krakowska Konferencja Młodych Uczonych, s. 743-750.
12. Sanak-Rydlewska S., 2011 - Metody oczyszczania ścieków miejskich. Kraków, Wydawnictwo AGH, 97 s.
13. Rosik-Dulewska Cz., 2015 - Podstawy gospodarki odpadami. Wyd. 6. Warszawa, PWN, 389 s.
14. Cywicki B., Gdula S., Kempa E., Kurbiel J., Płoszański H., 1972 - Oczyszczanie ścieków miejskich – podstawy technologiczne i zasady projektowania oczyszczalni. Warszawa, Wyd. Arkady, 735 s.
15. Siuta J., 2002 - Przyrodnicze użytkowanie osadów ściekowych. Przegląd Komunalny 1, s. 38–40.
16. Trująca rtęć, sparaliżowała pracę spalarni w Czajce. www.forum.gazeta.pl,
dostęp 15.01.2014.
17. Szwedziak K., Woźniak A., 2005 - Charakterystyka osadu pościekowego pochodzącego z oczyszczalni ścieków w Strzelcach Opolskich. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 1, s. 147-156.
18. Bojarska K., Bzowski Z., Dawidowski A., 2007 - Monitoring przydatności wybranych komunalnych osadów ściekowych do ich rolniczego wykorzystania. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych 32, 291 s.
19. Best Available Techniques (BAT) Reference Document for Waste Treatment (working draft in progress) . Październik 2017.
20. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 6 lutego 2015 w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz.U. 2015 poz. 257).
21. Instrukcja stosowania komunalnych osadów ściekowych dla odbiorcy. www.mpgk.chelm.pl/download/osad/instrukcja_stosowania.pdf,
dostęp 10.08.2015,
22. Pathak A., Dastidar M., Sreekrishanan T.R., 2009 - Bioleaching of heavy metals from sewage sludge. Journal of Environmental Management 90, s. 2342-2353.
23. Singh R.P., Agrawal M., 2008 - Potential benefits and risks of land application of sewage sludge. Waste Management 28, s. 347-358.
24. Niemiec W., Zdeb M., 2013 - Plantacja wierzby energetycznej nawożona osadami ściekowymi. Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury 60, s. 67-78.
25. Bielińska E.J., Kołodziej B., Wiśniewski J., Kawecka-Radomska M., 2009 - Wpływ zróżnicowanych dawek osadu ściekowego na właściwości chemiczne i biochemiczne gleb zlokalizowanych na terenie składowiska odpadów komunalnych. Tereny zdegradowane i rekultywowane – możliwości ich zagospodarowania. Szczecin, P. P. H. Zapol Dmochowski, Sobczyk Sp. j. s. 17-24.
26. Jońca M., 2000 - Zastosowanie osadów ściekowych w rekultywacji gruntów kopalni siarki „Jeziórko”. Inżynieria Ekologiczna 1, s. 25-30.
27. Quant B., Sobociński Z., 2000 - Wykorzystanie osadów (ustabilizowanych) z oczyszczalni ścieków komunalnych do rekultywacji gruntów. Inżynieria Ekologiczna 1, s. 65-71.
127
28. Nowak M., Kacprzak M., Grobelak A., 2010 - Osady ściekowe jako substytut glebowy w procesach remediacji i rekultywacji terenów skażonych metalami ciężkimi. Inżynieria i Ochrona Środowiska 13, s.121-131.
29. Banerjee M., Bunon D., Depoe S., 1997 - Impact of sewage sludge application on soil biological characteristic. Agriculture, Ecosystems & Environment 66, s. 241-249.
30. Fijałkowski K., Kacprzak M., 2009 - Wpływ dodatku osadów ściekowych na wybrane fizyczno-chemiczne i mikrobiologiczne parametry gleb zdegradowanych. Inżynieria i Ochrona Środowiska 12, s. 133-141.
31. Min-Jian Wang, 1997 - Land application of sewage sludge in China. Science of The Total Environment 197, s. 149-160.
32. Ostręga A., Uberman R., 2010 - Kierunki rekultywacji i zagospodarowania – sposób wyboru, klasyfikacja i przykłady. Górnictwo i Geoinżynieria 34, s. 445-461.
33. Jędrczak A., 2008 - Biologiczne przetwarzanie odpadów. Warszawa, PWN, 431 s.
34. Bień J., Wystalska K., 2011 - Osady ściekowe teoria i praktyka. Częstochowa, Wydawnictwa Politechniki Częstochowskiej, 353 s.
35. Pająk T., 2013 - Zagospodarowanie osadów ściekowych metodami termicznymi. Radom, Wydawnictwo Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego, s.117-122.
36. Bień J.: Wybrane aspekty termicznej utylizacji komunalnych osadów ściekowych. http://www.plan-rozwoju.pcz.pl/wyklady/ener_srod/ener_bien.pdf,
dostęp 4.08.2015.
37. Boruszko D., 2001 - Przeróbka i unieszkodliwianie osadów ściekowych – ćwiczenia laboratoryjne. Białystok, Politechnika Białostocka, 70 s.
38. Werle S., Wilk R., 2012 - Otrzymywanie paliwa gazowego na drodze zgazowania osadów ściekowych. Rynek Energii 4, s. 94-97.
39. Chmielniak J., Skorek J., Kalina J., Lepszy S., 2008 - Układy zintegrowane ze zgazowaniem biomasy. Gliwice, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, 278 s. 40. Niewiadomski S., 1961 - Piece w przemyśle chemicznym i przemysłach
pokrewnych. Warszawa, PWT, 293 s.
41. Golec T., Remiszewski K., Świątkowski B., Błesznowski M., 2007 - Palniki pyłowe na biomasę. Energetyka 5, s. 375 – 382.
42. Bień J., 2013 - Osady ściekowe w cementowniach. Przegląd Komunalny 10 –
dodatek specjalny Paliwa z odpadów 3, s. 13-17.
43. Połamarczuk P., Konieczyński J., 2005 - Ekologiczne walory stosowania kotłów fluidalnych w sektorze komunalnym. Prace naukowe GiG. Górnictwo i Środowisko 3, s. 13-24.
44. Topper J.M., Cross P.J.I., Goldthorpe S.H., 1994 - Clean coal technology for power and cogeneration. Fuel 73, s.1056-1063.
45. Marcisz P.: Kotły fluidalne. www.energetyka.wnp.pl, dostęp 14.09.2013. 46. www.veoliawaterst.pl. dostęp 19.09.2013.
47. www.encyklopedia.pwn.pl. dostęp 11.08.2015.
48. Chodur M., 2004 - Zalecenia dyrektyw UE: spalanie osadów z oczyszczalni ścieków w piecu ze złożem fluidalnym. Elektrotechnika 3, s. 40-42.
49. Oleniacz R., 2000 - Oczyszczanie gazów odlotowych ze spalania odpadów niebezpiecznych. Inżynieria Środowiska 5, s. 363 – 382.
50. Termiczne przekształcanie odpadów w kotłach rusztowych. http://zut.com.pl, pobrano 22.09.2013.
51. Fieducik J., Gawroński A., Matuszczak R., 2014 - Osady ściekowe i ich
utylizacja w przedsiębiorstwie wodociągów i kanalizacji w Olsztynie.
Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury XXXI, s. 121-131. 52. www.ochrona.e-bmp.pl/spalarniawolsztynie, dostęp 22.09.2013.
53. Sprawozdanie Zarządu PWiK w Olsztynie Sp. z o.o. z działalności przedsiębiorstwa za okres od 1.01.2014 do 31.12.2014.
www.bip.pwik.olsztyn.pl/userfiles/file/sprawozdanie2014.pdf, dostęp 12.08.2015.
54. Rybak W., 2006 - Spalanie i współspalanie biopaliw stałych. Wrocław, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 411 s.
55. Pietrzyk J., 2010 - Gospodarka odpadami wielkogabarytowymi. Kraków, Praca magisterska AGH, WGiG.
56. Wasilewski R., Hrabak J., 2013 - Wykorzystanie paliw alternatywnych w kotłach energetycznych. Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska 15, s. 29-36.
57. Słowik K., Stelmach S., Wasilewski R., 2011 - Sewage sludge co-combustion in coal-fired boilers. Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska 13, s. 41-50.
129
58. Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. 2015
poz. 478).
59. Przemysł cementowy w liczbach 2018. Stowarzyszenie Producentów Cementu.
60. Bożym M., 2013, Wymagania jakościowe stawiane osadom ściekowym spalanym w krajowych cementowniach. Chemik 67, s. 1019–1024.
61. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie śląskim, Katowice 2014.
62. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie świętokrzyskim, Kielce 2014.
63. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie łódzkim, Łódź 2014.
64. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie podlaskim, Białystok 2014.
65. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie lubelskim, Lublin 2014.
66. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie małopolskim, Kraków 2014.
67. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie mazowieckim, Warszawa 2014.
68. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie pomorskim, Gdańsk 2014.
69. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie zachodniopomorskim, Szczecin 2014.
70. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie warmińsko - mazurskim, Olsztyn 2014.
71. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie kujawsko - pomorskim, Toruń 2014.
72. Raport wojewódzki dotyczący wytwarzania i gospodarowania odpadami w województwie lubuskim, Zielona Góra 2014.
73. Styka W., Beńko P., 2014 - Wdrażanie dobrych praktyk w gospodarce osadami ściekowymi. Inżynieria i Ochrona Środowiska 17, s. 165-184.
74. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2015. GUS.
76. Pyssa J., 2014 - Kierunki zagospodarowania osadów ściekowych w Polsce.
Nowoczesna Gospodarka Odpadami 4, s. 18-23.
77. Uchwała nr 88 Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2016 r. w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami 2022. (Monitor Polski 2016 poz. 784).
78. Bilans otwarcia przygotowany w Ministerstwie Środowiska stan na 19.11.2015. www.mos.gov.pl, dostęp 4.02.2016.
79. BN-79/6722-09 - Popioły lotne i żużle z kotłów opalanych węglem kamiennym i brunatnym
80. PN-ISO 4225:1999 Jakość powietrza ‒ Zagadnienia ogólne – Terminologia. 81. Galos, K., Gawlicki, M., Hycnar, E., Lewicka, E., Nieć, M., Ratajczak, T.,
Szlugaj, J., Wyszomirski, P., 2009, - Mineralne surowce odpadowe. Kraków: Wydawnictwo Instytutu GSMiE PAN, 261 s.
82. Giergiczny Z., 2011 - Dodatki do betonu w świetle wymagań normowych. Materiały Budowlane 11, s. 10-13.
83. Wielgosiński G., 2011 - Przegląd technologii termicznego przekształcania odpadów. www.twoj-kleszczow.pl, dostęp 31.07.2016.
84. Giergiczny Z., 2013 - Popiół lotny w składzie cementu i betonu. Gliwice, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, 189 s.
85. Szafranko E., 2013 - Popioły lotne w drogownictwie. Wymogi formalno-prawne oraz możliwości stosowania. Magazyn Autostrady 12, s. 36-39.
86. Filipiak J., 2011 - Popiół lotny w budownictwie. Badania wytrzymałościowe gruntów stabilizowanych mieszanką popiołowo-cementową. Rocznik Ochrony Środowiska 13, s. 1043-1054.
87. Hycnar J., Szczygielski T., Lysek N., Rajczyk K., 2014 - Kierunki optymalizacji zagospodarowania ubocznych produktów spalania węgla. Inżynieria Środowiska, piece przemysłowe i kotły V-VI, s. 16-27.
88. Brzozowski P., 2011 - Możliwości wykorzystania popiołów lotnych ze spalania w kotłach fluidalnych do betonów układanych pod wodą. Budownictwo i Inżynieria Środowiska 2, s. 1-11.
89. Horszczaruk E., Rudnicki T., 2010 - Możliwości wykorzystania fluidalnych popiołów lotnych jako zamiennik cementu w betonach podwodnych. Konferencja Dni Betonu, Wisła 2010, s. 197-206.
131
90. Gruchot A., Zydroń T., Gałowicz E., 2015 - Parametry wytrzymałościowe fluidalnego popiołu lotnego z elektrowni „Połaniec”. Rocznik Ochrony Środowiska 15, s. 1622-1641.
91. Walczak P., Małolepszy J., Reben M., Rzepa K., 2015 - Mechanical properties of concrete mortar based on mixture of CRT glass cullet and fluidized fly ash. Procedia Engineering 108, s. 453-458.
92. Uliasz-Bocheńczyk A., Mazurkiewicz M., Mokrzycki E., 2015 - Fly ash from energy production – a waste, by product and raw material. Gospodarka Surowcami Mineralnymi 31, s.139-150.
93. Jopek F., 1950 - Podsadzanie wyrobisk cz. I Podsadzka płynna. Katowice, Państwowe Wydawnictwo Techniczne, 176 s.
94. Jopek F., 1951 - Podsadzanie. Warszawa, Państwowe Wydawnictwa Szkolnictwa Zawodowego, 124 s.
95. Krysik M., 1982 - Podsadzka hydrauliczna w górnictwie. Katowice, Wydawnictwo Śląsk, 231 s.
96. Mazurkiewicz M., Piotrowski Z., Tajduś A., 1997 - Lokowanie odpadów w kopalniach podziemnych cz. I Ekologia i technologia. Kraków, Biblioteka Szkoły Eksploatacji Podziemnej, 124 s.
97. Kępys W., Piotrowski Z., Wisła-Walsh E., 2005 - Badanie wpływu zbrylonych popiołów ze spalarni odpadów komunalnych na własności zawiesin popiołowo-wodnych. Górnictwo i Geoinżynieria 29, s. 63-72.
98. Osttrihansky R., Lebioda P., Dąbrowski W., 1984 - System eksploatacji ściany z zawałem stropu i pasami z podsadzki hydraulicznej dla izolacji zrobów w KWK „Dymitrow”. Wiadomości Górnicze 10, s. 237-239.
99. Grzywa K., Ondruch O., 1984 - Eksploatacja górnicza pod podsadzką, prowadzona systemem ścianowym na zawał z zastosowaniem obudowy osłonowej. Wiadomości Górnicze 10, s. 240-242.
100. Kozioł W., Czaja P., 2010 - Górnictwo skalne w Polsce – stan obecny, perspektywy i uwarunkowania rozwoju. Górnictwo i Geologia 5, s. 41-58.
101. Adamek R., 1983 - Podsadzanie wyrobisk górniczych. Gliwice, Politechnika Śląska. 278 s.
102. Pomykała R., 2013 - Właściwości odpadów ze zgazowania węgla w reaktorach dyspersyjnych w aspekcie ich wykorzystania w technologiach górniczych. Archives of Mining Sciences 58, s. 375-393.
103. Piotrowski Z., 2011 - Odzysk odpadów drobnofrakcyjnych w górnictwie podziemnym węgla kamiennego. Kraków, Wydawnictwo Instytutu Mechaniki Górotworu PAN, 112 s.
104. Piotrowski Z., Uliasz-Bocheńczyk A., 2008 - Możliwości gospodarczego wykorzystania odpadów z kotłów fluidalnych. Gospodarka Surowcami Mineralnymi 24, s. 73-85.
105. PN-G-11011:1998 Materiały do podsadzki zestalanej i doszczelniania zrobów. Wymagania i badania.
106. Kasprzyk K., Pietrakowski P., 2003 - Wykorzystanie popiołów lotnych