Polacy postrzegają typowego Francuza jako osobę nowoczesną, wykształ−
coną, przedsiębiorczą, otwartą, tolerancyjną i dobrze zorganizowaną. Te ce−
chy można określić mianem „wyraźnych” – w badaniach Instytutu Spraw Pu−
blicznych z 2006 roku nie miało co do nich wątpliwości ponad 50% polskich respondentów.
Tabela 5. Wizerunek typowego Francuza w opinii Polaków – w 2006 roku (w %)
Jak Pan(i) sądzi, jaki jest typowy Francuz?
1 1+2 2 3 4 4+5 5
Nowoczesny 46 77 31 17 5 6 1 Zacofany Wykształcony 34 69 35 27 3 4 1 Niewykształcony Przedsiębiorczy 28 68 40 26 5 6 1 Nieprzedsiębiorczy Przekonany o wyższości Nie wyróżniający
własnego narodu 32 60 28 28 9 12 3 własnego narodu
Tolerancyjny 30 61 31 28 8 11 3 Nietolerancyjny Dobrze zorganizowany 25 61 36 30 7 9 2 Źle zorganizowany
Otwarty na innych 27 57 30 29 11 14 3 Zamknięty w sobie
Życzliwy 21 54 33 35 9 11 2 Nieżyczliwy Uczciwy 17 44 27 48 6 8 2 Nieuczciwy Zarozumiały 21 45 24 37 12 18 6 Skromny Pracowity 14 38 24 41 13 21 8 Leniwy Posłuszny 5 18 13 48 22 34 12 Samowolny Religijny 5 18 13 41 26 41 15 Niereligijny Źródło: Dane Instytutu Spraw Publicznych.
Większe wątpliwości polscy respondenci wyrażają w kwestii posłuszeń−
stwa, uczciwości, a zwłaszcza religijności przeciętnego Francuza. Jego religij−
ność pozostaje cechą, w stosunku do której największy odsetek Polaków odpo−
wiada „nie”. Religijność pozostaje zatem najważniejszym punktem, w którym zdaniem polskich respondentów Polacy i Francuzi różnią się od siebie – jest ona bowiem najbardziej wyraźnym elementem autostereotypu Polaka.
Danych na temat tego autostereotypu dostarczają badania Instytutu Spraw Publicznych z 2000 roku14, a także prowadzone periodycznie badania CBOS dotyczące wizerunku przeciętnego Polaka i „przeciętnego Europejczyka”.
W 2000 roku polscy respondenci Instytutu Spraw Publicznych opisywali swo−
jego typowego rodaka dość ambiwalentnie: co prawda większość z nich uzna−
wała, że jest on pracowity i życzliwy, jednak – z drugiej strony – większość twierdziła, że ma skłonność do nadużywania alkoholu, nie jest specjalnie uczciwy ani schludny. Najważniejszą cechą przeciętnego Polaka, uznawaną przez ponad 70% respondentów, była religijność.
Z kolei respondenci CBOS uznają Polaka za zaradnego i pracowitego, życzliwego i otwartego wobec innych. Na płaszczyźnie kompetencji wizeru−
nek własny Polaka zbliża się coraz bardziej do stereotypowego wizerunku za−
chodniego Europejczyka. Tym, co wciąż ich odróżnia, jest większe nakiero−
wanie Polaka na wartości „wspólnotowe” (religijność, patriotyzm, przywiąza−
nie do rodziny), podczas gdy przeciętny Europejczyk jest postrzegany jako zdecydowany „indywidualista” nastawiony na sukces życiowy i zawodowy15.
Autorka opracowania z badań CBOS Beata Roguska zwraca uwagę, że o ile autostereotyp Polaka ulega znaczącym zmianom, o tyle stereotypowy wi−
zerunek zachodniego Europejczyka pozostaje nader stabilny. To samo można powiedzieć o wizerunku przeciętnego Francuza, który wyłania się z badań In−
stytutu Spraw Publicznych – między 2000 a 2006 rokiem nie uległ on żadnym istotniejszym zmianom. Powiela on zarazem wiele cech „typowego Europej−
czyka” ujawnionych w badaniach CBOS. Typowy Francuz to w percepcji Po−
laków „kompetentny indywidualista” – nowoczesny, zaradny, przedsiębior−
czy – który zdaje się jednak przywiązywać mniejszą wagę do wartości
„wspólnotowych”, takich jak choćby pracowitość czy posłuszeństwo. W po−
równaniu z tym wizerunkiem typowy Polak przedstawia się bardziej tradycyj−
nie: to człowiek pracowity i życzliwy, u którego mniej rozwinięte są typowo indywidualistyczne cechy.
Ten autostereotyp Polaka pokrywa się w znacznej mierze z postrzeganiem typowego mieszkańca naszego kraju przez Francuzów, choć to ostatnie jest nieco bardziej pozytywne. Również tu w 2006 roku trudno było zauważyć ja−
14W badaniach Instytutu Spraw Publicznych z 2006 roku nie zadano pytania o autostereo−
typ.
15Por. komunikat Typowy Polak i Europejczyk – podobieństwa i różnice – kwiecień 2004 roku (w opr. B. Roguskiej) na stronie www.cbos.pl. Zgodnie z trendem, który wyłania się z ba−
dań CBOS prowadzonych od 1992 roku, druga połowa lat dziewięćdziesiątych XX wieku by−
ła okresem, gdy autostereotyp Polaków był względnie dobry; istotne pogorszenie nastąpiło w latach 2000–2001 (związane było ono z ogólnym pogorszeniem nastrojów), zaś od 2004 ro−
ku notuje się poprawę.
kieś istotne zmiany. Typowy Polak to w opinii Francuzów osoba przede wszystkim tradycyjna – do jej najważniejszych cech należą pracowitość, reli−
gijność, zdyscyplinowanie i uczciwość. Te cechy w 2006 roku wskazywało od 80% do 97% francuskich respondentów. W 2000 roku również były one najczęściej wskazywanymi cechami (zyskały odpowiednio 69%, 66%, 55%
i 51% odpowiedzi twierdzących16).
Tabela 6. Typowy Polak w opinii Francuzów
Pracowity 97 2 1
Religijny 92 4 4
Sympatyczny 90 5 5
Uczciwy 84 10 6
Dobrze wychowany 84 9 7
Zdyscyplinowany 80 14 6
Odpowiedzialny 79 14 7
Tolerancyjny 75 19 6
Nowoczesny 50 45 5
Nadużywający alkoholu 44 47 9 Źródło: Dane Instytutu Spraw Publicznych.
Takie postrzeganie typowego Polaka wynika z głębiej zakorzenionych hi−
storycznych stereotypów. Polacy w XIX i XX wieku przybywali do Francji nie tylko jako imigranci polityczni, ale także (a może przede wszystkim) jako imigranci zarobkowi podejmujący ciężkie i zwykle słabo płatne zajęcia – głównie w górnictwie. Emigracja ta miała w niektórych okresach charakter masowy: według obliczeń historyków w latach 1919–1930 wyjechało do pra−
cy we Francji niemal pół miliona Polaków (część z nich wróciła po II wojnie światowej), osiedlając się głównie w północno−zachodnich górniczych regio−
nach Nord i Pas−de−Calais. Te historyczne doświadczenia trwale ukształtowa−
ły sposób postrzegania przez Francuzów typowego Polaka jako człowieka tra−
Raczej zgadzam się
Raczej nie zgadzam się
Nie wiem/brak odpowiedzi
16W 2000 roku układ odpowiedzi w pytaniu o typowego Polaka był inny niż w badaniu z 2006 roku. Zastosowano wtedy skalę taką, jak w pytaniu o typowego Francuza: od 1 – cał−
kowicie się zgadzam do 5 – całkowicie się nie zgadzam. Możliwy był zatem wybór odpowie−
dzi „pośredniej” i ta odpowiedź dla większości cech była wybierana najczęściej. Religijność, pracowitość, zdyscyplinowanie i uczciwość były jedynymi cechami, które zyskały ponad 50%
odpowiedzi twierdzących (1+2).
dycyjnego w dobrym sensie tego słowa – czyli przede wszystkim pracowite−
go i religijnego.
Analiza skojarzeń Francuzów z Polską pokazała, że w przeszłość odcho−
dzi powoli wizerunek Polaka−pijaka: z pijaństwem kojarzyło nasz kraj tylko 3% respondentów. Potwierdza to też analiza cech przypisywanych typowemu Polakowi. W 2000 roku opinię, że typowy Polak nie nadużywa alkoholu wy−
rażało zaledwie 12% respondentów (przeciwnego zdania było – tak jak i w 2006 roku – 44%), natomiast w najnowszych badaniach odsetek wzrósł do 47%17. Można się jedynie cieszyć, że ten zdecydowanie negatywny element wizerunku „Polaka−tradycjonalisty” traci na znaczeniu.