Ku etyce politycznej

Jeśli jednak powszechna demokracja bezpośrednia pozostaje na razie mrzonką, a demokracje przedstawicielskie raczej nie wprowadzą poważnych ograniczeń w celu umożliwienia pociągania polityków do odpowiedzialności (nawet jeśli pakt fiskalny idzie w tym kierunku w przypadku państw strefy euro), obecnie pozostaje zwięk-szenie poczucia moralnej odpowiedzialności obecnych przedstawicieli politycznych.

Wynika stąd wniosek kończący rozdział poświęcony tematowi, który zasługuje na znacznie większą uwagę niż mu dotychczas poświęcano, a mianowicie potrzebie etyki politycznej.

W ciągu ostatnich trzydziestu lat uczelnie wyższe, szkoły biznesu, różnorodne ośrodki analityczne oraz organizacje pozarządowe w dużej mierze koncentrowały się na rozwoju etyki i moralności w biznesie – etyki biznesu i społecznej odpowie-dzialności przedsiębiorstw (CSR). Było to konieczne i godne pochwały, a efekty tych badań są obecnie rzeczywiście odczuwalne na całym świecie. Niektóre rodzaje działalności, w ramach których 30 lat temu przedsiębiorstwa mogły bez wahania ruszyć w bezwzględną pogoń za zyskiem, dziś zdecydowanie podupadają. Weźmy na przykład pod uwagę świadomość ekologiczną w zakresie unieszkodliwiania odpa-dów, różnorodność i zakaz dyskryminacji w miejscu pracy, standardy uczciwości w reklamie ... Z pewnością przed nami jeszcze długa droga do doskonałości w tych dziedzinach, lecz od lat 80. XX wieku osiągnęliśmy również znaczące postępy.

Chociaż zarówno w sferze pedagogiki, jak i badań naukowych nie szczędzono uwagi sposobom podwyższenia standardów etycznych przedsiębiorstw, temat etyki politycznej, czyli zwiększenia odpowiedzialności moralnej także polityków, praktycz-nie praktycz-nie był poruszany. W rozdziale zaprezentowano już obszar, w którym można z dużym powodzeniem zastosować etykę polityczną (odpowiedzialność w zakresie prowadzenia finansów publicznych). Istnieje jednak znacznie więcej dziedzin, w któ-rych niezmiernie potrzebny jest rozwój politycznych standardów moralnych.

Ogra-25 Co ciekawe jednak, pod względem alternatywnych wyznaczników postępu społecznego, takich jak wskaźnik postępu społecznego (Social Progress Index), w 2013 roku w pierwszej dzie-siątce znalazły się tylko dwa duże państwa: Australia i Kanada. Co więcej – w pierwszej piątce znajdują się państwa małe: Nowa Zelandia, Szwajcaria (demokracja bezpośrednia!), Islandia, Holandia, Norwegia. Zob. http://www.socialprogressimperative.org/data/. Unia Europejska ekspe-rymentuje z radykalną koncepcją „Europy regionów”, która jest w niewielkim stopniu zinstytucjo-nalizowana. Zob. http://cor.europa.eu/en/Pages/home.aspx. Jeśli regiony te byłyby wystarczająco małe, mogłyby stać się zalążkiem demokracji bezpośredniej w UE. W obecnych czasach euro-sceptycyzmu droga do tego jest jednak raczej daleka. Niemniej jednak dla europejskich państw narodowych Europa regionów jest wyzwaniem fundamentalnym.

niczę się zatem do zaproponowania tylko kilku z nich. Rozważmy na przykład cały problem łapownictwa i korupcji w polityce. Bardzo dużą uwagę poświęcono odpo-wiedzialności przedsiębiorstw, co miało zapobiec wszelkiego rodzaju przekupstwu i łapówkom, natomiast mniejszą uwagę zwracano na moralność polityków wysokiego szczebla, którzy przyjmują duże łapówki, a nawet się ich domagają, i którzy w wielu przypadkach przygotowują przepisy dotyczące pozwoleń właśnie z myślą o wzbo-gaceniu się dzięki łapówkom za uzyskanie (lub obejście) odpowiednich pozwoleń.

Konkluzje

W demokracjach przedstawicielskich istnieje problem kupowania głosów – albo wprost (100 za głos na mnie), albo subtelniej (głosuj na mnie, a twoja miejscowość otrzyma dotację lub twoja branża dostanie ulgę podatkową). Pozbądźmy się złu-dzeń – praktyki te występują w niektórych z najbardziej zaawansowanych demokracji na świecie, jak również w biednych, słabiej rozwiniętych państwach. Na ile moral-nie dopuszczalne są takie praktyki, biorąc pod uwagę, że ostateczmoral-nie w demokra-cji wybrane zostaną osoby, które mogą najwięcej zapłacić, a nie kandydaci mający największe kompetencje? Jak wspomniano powyżej, wiąże się z tym wpływ mediów na wybory w wielu demokracjach przedstawicielskich. Wybory stały się w dużym stopniu konkursami piękności i pozamerytorycznymi kampaniami oszczerczymi lub wojnami propagandowymi między tendencyjnymi mediami, a nie świadomymi deba-tami na temat rzeczywistych problemów. Po raz kolejny – na ile moralnie odpowie-dzialna jest taka degeneracja debaty politycznej dla polityków i dla umożliwiających ją mediów?

Można by wyliczać dalej …, lecz byłoby to niestosowne w tym miejscu. Wystarczy powiedzieć, że w zasadniczy sposób do rozwiązania problemu szeregu wskazanych uchybień moralnych leżących u podłoża ogólnie kryzysu finansowego, a w szcze-gólności kryzysu zadłużeniowego w strefie euro mogłoby częściowo przyczynić się zapoczątkowanie prawdziwej nauki etyki politycznej²⁶ i zachęcenie polityków wszyst-kich opcji do stosowania tego rodzaju zasad etycznych przy sprawowaniu funkcji publicznej. Obok równoległego edukowania finansistów w zakresie etyki biznesu oraz znacznie głębszego technicznego kształcenia wszystkich podmiotów rynków finansowych w zakresie ekonomii i finansów może to w znaczącym stopniu pomóc w rozwiązaniu wielu wskazanych w rozdziale problemów.

26 Zdaniem autora czas najwyższy, aby etykę polityczną uznać za przedmiot nauczania. Pro-pozycja ta nie jest nowa – wywodzi się z republiki platońskiej!

Bibliografia

Blyth, M. (2013). Austerity: the history of a dangerous idea. Oxford: Oxford University Press.

Kling, A. (2013). The Financial Crisis: moral failure or cognitive failure? Harvard Journal of law and Public Policy, 33, 507–518.

Krugman, P. (2013). How the case for austerity has crumbled. New York Review of Books, 6  June. Pozyskano z: http://www.nybooks.com/articles/archives/2013/jun/06/how-case--austerity-has-crumbled/

Mandeville, B. (1732). The Fable of the Bees or Private Vices Public Benefits. Oxford: Claren-don Press. Pozyskano z: http://oll.libertyfund.org/.

O’Sullivan, P., Smith, M. i Esposito, M. (2012). Business Ethics: a critical approach integrating ethics across the business world. London: Routledge.

Steiner P. (2011) Les rémunérations obscènes: le scandale des hauts revenus en France, La Découverte, Paris.

Steiner, P. (2013). W: M. Fourcade, P. Steiner, W. Streeck, C. Woll, Moral Categories in the Financial Crisis. MaxPo discussion paper 13/1. Max Planck Sciences Po Centre on Coping with Financial Instability, Paris.

Streeck, W. (2013). W: M. Fourcade, P. Steiner, W. Streeck, C. Woll, Moral Categories in the Financial Crisis. MaxPo discussion paper 13/1. Max Planck Sciences Po Centre on Coping with Financial Instability, Paris.

The Economist. (1998, 9 April). Pozyskano z: http://www.economist.com/node/159442.