Rezultatem przemian w procesach demograficznych, a przede wszystkim trwającej od początku lat 90. ubiegłego wieku depresji urodzeniowej są zmiany w liczbie i strukturze ludności według wieku. W ujęciu tzw. ekonomicznych grup wieku1 obserwowane jest sukcesywne zmniejszenie się liczby oraz odsetka dzieci i młodzieży. Szacuje się, że w końcu 2014 roku udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogólnej populacji wyniósł 18,1% (w 1990 roku wynosił 29,0%, w 2000 roku 24,4%, a w 2010 roku 18,8%). W latach 2000–2008 – w wy-niku wchodzenia w wiek produkcyjny osób urodzonych w okresie ostatniego wyżu demograficznego (z początku lat 80. XX wieku) – rosła zarówno liczba, jak i wartość procentowa udziału ludności tej grupy wiekowej w ogólnej populacji (w 2000 roku udział ten wynosił 60,8%, w 2005 roku 64,0%, w 2006 roku 64,2%, w 2007 roku 64,4%, w 2008 roku 64,5% i w 2009 roku również 64,5%). Od 2010 roku odsetek osób w wieku produkcyjnym obniża się i w 2014 roku wyniósł 63%, co wynika również z procesu przesuwania do grupy wieku poprodukcyjnego licznych roczników urodzonych w pierwszej połowie lat 50. ubiegłego wieku.
W ostatnich latach obserwowany jest także dalszy wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. W końcu 2014 roku udział ludności w wieku poprodukcyj-nym w ogólnej populacji wyniósł 19% (w 1990 roku wynosił 12,8%, w 2000 roku 14,8%, a w 2010 roku 16,8%)2.
Obserwowane w ostatnich latach zmiany demograficzne wskazują, że sy-tuacja ludnościowa Polski nadal jest trudna. Szczególnie niekorzystne zmiany występują w trendzie urodzeń, co będzie miało negatywny wpływ na przyszłą dzietność, zwłaszcza wobec utrzymującej się wysokiej skali emigracji Polaków za granicę (szczególnie ludzi młodych). Niski poziom dzietności przy
jedno-1 Wiek przedprodukcyjny: 0–17 lat; wiek produkcyjny: 18–59 lat kobiety i 18–64 lat mężczyź-ni; wiek poprodukcyjny: 60 lat i więcej – kobiety oraz 65 lat i więcej – mężczyźni.
2 Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2014 roku. Warszawa, Główny Urząd Statystyczny, 2015, s. 16–17 i 22.
Polityka senioralna 113 czesnym korzystnym zjawisku, jakim jest wydłużanie się trwania życia, będą powodować zmniejszanie się podaży siły roboczej na rynku pracy oraz wzrost liczby i odsetka ludzi w starszym wieku jako efekt zaawansowanego procesu starzenia się społeczeństwa polskiego3.
W najbliższych latach Polska, podobnie jak większość państw europejskich, będzie w coraz większym stopniu zmagać się z wyzwaniem, jakim jest starzenie się społeczeństwa. Potrzeba wsparcia seniorów została zauważona na arenie mię-dzynarodowej. Rok 2012 na podstawie decyzji Parlamentu Europejskiego oraz Rady Nr 940/2011/UE z dnia 14 września 2011 roku ustanowiono Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej4. W decyzji określono m.in., że ogólnym celem Europejskiego Roku jest ułat- wienie tworzenia kultury aktywności osób starszych w Europie w myśl zasady społeczeństwa otwartego na wszystkie grupy wiekowe. Inicjatywa ta przyczyniła się do podjęcia szeregu działań na poziomie europejskim i krajowym na rzecz promowania kultury aktywności osób starszych5.
W Polsce rok 2012 ustanowiony został – uchwałą Senatu6 – Rokiem Uni‑
wersytetów Trzeciego Wieku. UTW są instytucjami, których głównym celem jest edukacja osób starszych. Jest to formuła działalności edukacyjnej, która przyczynia się do zaspokajania takich potrzeb seniorów, jak: samokształcenie, poznawanie środowiska, poszerzanie wiedzy i umiejętności, wykonywanie działań społecznie użytecznych, wypełnianie wolnego czasu, utrzymywanie więzi towarzyskich. Innymi celami UTW są: rozwój intelektualny, społeczny i fi-zyczny osób starszych, wspieranie poszerzania wiedzy i umiejętności seniorów, ułatwianie kontaktów z takimi instytucjami, jak: służba zdrowia, ośrodki kul-tury czy ośrodki rehabilitacyjne, angażowanie słuchaczy w działalność sportową i turystyczną oraz w aktywność na rzecz otaczającego ich środowiska7.
Pierwszy UTW powstał we Francji w Tuluzie w 1973 roku. Jego twórcą był Pierre Vellas – profesor prawa i nauk społecznych8. Polska była trzecim krajem, po Francji i Belgii, w którym rozwinął się ruch UTW. Pierwsza taka placówka
3 Ibidem, s. 18–19.
4 Decyzja Parlamentu Europejskiego oraz Rady Nr 940/2011/UE z dnia 14 września 2011 roku w sprawie Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej.
Dz.U. UE 2011, L246 z 23.09.2011, s. 5.
5 http://www.mpips.gov.pl/ [data dostępu: 23.08.2016].
6 „W Europejskim Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej, pragnąc odkreślić znaczenie edukacji dla rozwoju i wykorzystania potencjału starszego pokole-nia Polaków oraz wskazać na ogromną rolę, jaką odgrywają seniorskie organizacje samopomo-cowe, Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanawia rok 2012 Rokiem Uniwersytetów Trzeciego Wie- ku […]”. Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 lutego 2012 roku w sprawie ustano-wienia roku 2012 Rokiem Uniwersytetów Trzeciego Wieku. M.P. 2012, poz. 65.
7 http://www.utw.pl/ [data dostępu: 20.08 2016].
8 B. Ziębińska: Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginali‑
zacji osób starszych. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2010, s. 165.
powstała w 1975 roku w warszawskim Centrum Medycznym Kształcenia Pody-plomowego9. Jego założycielką była prof. Halina Szwarc – doktor nauk medycz-nych, zajmująca się gerontologią.
W Polsce UTW są instytucjami działającymi w różnych formach orga-nizacyjnych. Tworzone są w strukturach i pod patronatem wyższej uczelni.
Kierowane są wówczas najczęściej przez pełnomocnika rektora danej uczelni.
Powoływane są także przez stowarzyszenia lub fundacje. Działają również m.in.
przy ośrodkach kultury, bibliotekach, dziennych domach pomocy społecznej czy innych jednostkach powoływanych przez urząd miasta/gminy. W 2015 roku w ogólnopolskim badaniu UTW przeprowadzonym przez GUS wzięły udział 464 podmioty. Prowadzone były one przez stowarzyszenia lub fundacje (266), szkoły wyższe (109), ośrodki kultury i biblioteki (76), instytucje pomocy spo-łecznej lub inne jednostki powoływane przez urząd miasta/gminy (11) i inne podmioty (2)10. Przedstawiciele UTW biorą aktywny udział w kreowaniu po-lityki senioralnej, głównie przez stanowiska wypracowywane w Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku11 i w Fundacji „Ogólno-polskie Porozumienie Uniwersytetów Trzeciego Wieku”12.
Na podstawie Zarządzenia Nr 68 Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 2012 roku w sprawie nadania statutu Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej13 utworzono Departament Polityki Senioralnej. Departament ten, funkcjonujący obecnie w ramach Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej14, odpo-wiada za tworzenie i rozwój kierunków działań skierowanych do seniorów, warunków dla poprawy systemu wsparcia seniorów, realizację zadań w obsza-rze aktywnego staw obsza-rzenia się i innych form współpracy wewnątrzpokoleniowej i międzypokoleniowej z udziałem seniorów oraz monitorowanie wdrażanych rozwiązań. Departament Polityki Senioralnej prowadzi również współpracę z organizacjami i instytucjami, które kierują swoje działania do seniorów15.
Kolejnym krokiem w budowaniu polityki senioralnej16 w Polsce było przy-jęcie Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych
9 Ibidem, s. 187.
10 Uniwersytety Trzeciego Wieku – wstępne wyniki badania za rok 2014/2015. Departament Badań Społecznych i Warunków Życia GUS, Urząd Statystyczny w Gdańsku, s. 1.
11 Więcej na temat tego podmiotu zob. http://www.federacjautw.pl/ [data dostępu: 23.08.2016].
12 Więcej na temat tego podmiotu zob. http://www.fundacjaoputw.pl/ [data dostępu:
23.08.2016].
13 M.P. 2012, poz. 590.
14 Zarządzenie Nr 153 Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 2015 roku w sprawie nada-nia statutu Ministerstwu Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. M.P. 2015, poz. 1304.
15 http://www.mpips.gov.pl/ [data dostępu: 20.08.2016].
16 Wcześniej w literaturze przedmiotu wyróżniano dwa aspekty polityki społecznej: „poli-tykę społeczną wobec ludzi starych” oraz „ poli„poli-tykę społeczną wobec starości”. Więcej na ten temat zob. B. Szatur ‑Jaworska: Ludzie starzy i starość w polityce społecznej. Warszawa, Oficyna Wydawnicza ASPRA ‑JR, 2000.
Polityka senioralna 115 na lata 2012–2013 (Program ASOS)17. Podstawą prawną programu był art. 5c ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie18. Przewiduje on możliwość opracowywania przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego19, po zasięgnięciu opinii Rady Działalności Pożytku Publicznego, resortowych oraz rządowych programów wspierania rozwoju organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy20 oraz finansowego wspierania tych programów, w szcze-gólności w trybie otwartego konkursu ofert. Na potrzeby Programu ASOS osobę starszą zdefiniowano jako osobę powyżej 60. roku życia.
Celem głównym programu była poprawa jakości i poziomu życia osób star-szych dla godnego starzenia się poprzez aktywność społeczną. Jego osiągnięciu miała służyć realizacja takich celów szczegółowych, jak:
– zwiększenie różnorodności i poprawa jakości oferty edukacyjnej dla osób starszych;
– tworzenie warunków dla integracji wewnątrzpokoleniowej i międzypo- koleniowej osób starszych z wykorzystaniem istniejącej infrastruktury spo-łecznej;
– rozwój zróżnicowanych form aktywności społecznej, w tym upowszechnianie wolontariatu, partycypacji w procesach decyzyjnych, w życiu społecznym, w tym udział osób starszych w kształtowaniu polityki publicznej;
– zwiększenie dostępności, podniesienie jakości usług społecznych oraz wspie-ranie działań na rzecz samopomocy i samoorganizacji.
W programie przewidziano komponent krótkookresowy (konkursowy), który realizowany był cyklicznie w latach 2012–2013, oraz komponent długo-okresowy (systemowy).
Podmioty aplikujące o środki finansowe w ramach komponentu konkur-sowego mogły składać oferty w ramach następujących priorytetowych działań:
Priorytet I. Edukacja osób starszych; Priorytet II. Aktywność społeczna pro-mująca integrację wewnątrzpokoleniową i międzypokoleniową; Priorytet III.
Partycypacja społeczna osób starszych; Priorytet IV. Usługi społeczne dla osób starszych (usługi zewnętrzne).
Priorytet I. Edukacja osób starszych – obejmował działania na rzecz poprawy aktywności społecznej osób starszych poprzez różne formy edukacji formalnej i pozaformalnej, które pozwalały na aktywne włączenie się w życie
społeczno-17 Uchwała Nr 137 Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2012 roku w sprawie ustanowie-nia Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012–2013.
M.P. 2012, poz. 642.
18 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontaria-cie. Tekst jedn. Dz.U. 2016, poz. 239.
19 Minister Pracy i Polityki Społecznej (obecnie Minister Rodziny, Pracy i Polityki Spo‑
łecznej).
20 Więcej informacji dotyczących tych terminów zob. rozdział 6.
ści lokalnych. Działania te zwiększyły integrację wewnątrzpokoleniową osób starszych.
Priorytet II. Aktywność społeczna promująca integrację wewnątrzpokole-niową i międzypokolewewnątrzpokole-niową – zakładał rozwój różnych form aktywności dla osób starszych z wykorzystaniem istniejącej infrastruktury społecznej, w tym samorządowych instytucji kultury (takich jak: biblioteki publiczne, domy kul-tury, świetlice, teatry, muzea). Dzięki współpracy międzypokoleniowej działania te sprzyjały wzajemnemu rozwojowi umiejętności społecznych również wśród młodszego pokolenia.
Priorytet III. Partycypacja społeczna osób starszych – obejmował działania na rzecz zwiększenia udziału w życiu społecznym osób starszych, co sprzyjałoby rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego. Ważna była tu rola organizacji repre-zentujących interesy i potrzeby osób starszych, zwłaszcza takich, które sprzyjały zaangażowaniu w życie społeczności lokalnych.
Priorytet IV. Usługi społeczne dla osób starszych (usługi zewnętrzne) – obej-mował działania służące rozwojowi różnych form wsparcia w wyniku zwiększe-nia dostępności oraz podniesiezwiększe-nia jakości usług społecznych dla osób starszych, zwiększenia zaangażowania opiekunów-wolontariuszy, tworzenia środowiska samopomocy oraz zwiększenia sieci wyszkolonych wolontariuszy.
Komponent konkursowy służył zatem wsparciu ofert organizacji repre-zentujących interesy osób starszych oraz działających w obszarze aktywności osób starszych. Zakładał również współpracę międzysektorową, szczególnie na poziomie lokalnym, która miała istotnie zwiększyć efektywność działań na rzecz osób starszych.
Komponent długookresowy (systemowy) polegał na wypracowaniu założeń długofalowej polityki senioralnej. Realizowany był w Ministerstwie Pracy i Poli-tyki Społecznej we współpracy z innymi resortami, organizacjami obywatelskimi oraz środowiskami naukowymi i eksperckimi.
Koszt programu w latach 2012–2013 wyniósł 60 mln zł. Środki finansowe po-chodziły z budżetu państwa. Budżet programu składał się z dwóch części: dotacji (95% budżetu rocznego) i środków technicznych (5% budżetu rocznego). Wartość dotacji w komponencie konkursowym (w ramach ogłaszanych edycji otwartego konkursu w latach 2012–2013) wyniósł od 20 tys. do 200 tys. zł. Wkład własny (pieniężny oraz osobowy) ustalono na poziomie 10% wartości projektu. Minister Pracy i Polityki Społecznej decydował w drodze konkursowej o podziale środ-ków w ramach programu. Natomiast środki techniczne przeznaczone zostały na obsługę programu (komponent konkursowy), wymianę dobrych praktyk oraz monitoring i ewaluację działania programu. Wykorzystane zostały również do realizacji komponentu systemowego21.
21 Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012–2013, s. 18–30.
Polityka senioralna 117 W lutym 2013 roku w ramach komponentu długookresowego (systemo-wego) Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012–2013 powołana została Rada do spraw Polityki Senioralnej22 jako organ pomocniczy Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Zadania Rady były następujące:
1) udział w przygotowaniu projektu założeń długofalowej polityki senioralnej w Polsce, polegający na:
– określeniu propozycji obszarów problemowych i strategicznych zadań dla prowadzenia długofalowej polityki senioralnej oraz określeniu podmiotów odpowiedzialnych za realizację tych zadań,
– dokonaniu przeglądu zintegrowanych strategii, a także opracowaniu sto-sownych propozycji w kontekście wyzwań demograficznych oraz starzenia się społeczeństwa,
– dokonaniu przeglądu instrumentów wsparcia osób starszych,
– opiniowaniu uwag zgłaszanych w procesie konsultacji projektu założeń długofalowej polityki senioralnej,
– opiniowaniu projektowanych przez Departament Polityki Senioralnej rozwiązań na rzecz rozwoju systemu wsparcia osób starszych;
2) monitorowanie opracowywania oraz realizacji programów polityki senioral-nej w Polsce;
3) opiniowanie projektów programów kierowanych do osób starszych oraz innych instrumentów wsparcia osób starszych na lata 2014–2020;
4) opiniowanie projektowanych przez Departament Polityki Senioralnej rozwią-zań na rzecz rozwoju systemu wsparcia osób starszych.
Rada Ministrów na posiedzeniu w dniu 24 grudnia 2013 roku przyjęła tzw.
Pakiet dla seniorów, w skład którego weszły tak istotne dokumenty, jak: Zało-żenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–202023, Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–202024 oraz Program Solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawo-dowej osób w wieku 50+25.
Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020 (ZDPS) są wykonaniem zobowiązania przewidzianego w Rządowym Programie
22 Zarządzenie Nr 2 Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 lutego 2013 roku w spra-wie powołania Rady do spraw Polityki Senioralnej. Dz.Urz. Min. Prac. i Pol. Społ. 2013, poz. 2 oraz z 2014 roku, poz. 31.
23 Uchwała Nr 238 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 roku w sprawie przyjęcia doku-mentu Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020. M.P. 2014, poz. 118.
24 Uchwała Nr 237 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 roku w sprawie ustanowie-nia Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020.
M.P. 2014, poz. 52.
25 Uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 roku w sprawie ustanowienia Programu Solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wie‑
ku 50+. M.P. 2014, poz. 115.
na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012–2013. Zgodnie z ZDPS polityka senioralna26 to ogół celowych działań organów administracji publicznej wszystkich szczebli oraz innych organizacji i instytucji, które reali-zują zadania i inicjatywy kształtujące warunki godnego i zdrowego starzenia się. Celem polityki senioralnej jest wspieranie i zapewnienie możliwości aktyw-nego starzenia się w zdrowiu oraz możliwości prowadzenia w dalszym ciągu samodzielnego, niezależnego i satysfakcjonującego życia, nawet przy pewnych ograniczeniach funkcjonalnych. Również na potrzeby tego dokumentu osobę starszą zdefiniowano jako osobę powyżej 60. roku życia.
Przyjęcie przez rząd ZDPS nie powoduje dodatkowych kosztów dla sektora finansów publicznych, a ich finansowanie jest realizowane przez odpowiednią alokację dostępnych środków finansowych będących w dyspozycji jednostek sektora finansów publicznych z uwzględnieniem nowych celów ustanowionych w ZDPS oraz przeorganizowanie odpowiednich zasobów ludzkich i zadań stosownie do wyzwań związanych z postępującym procesem starzenia się po-pulacji27.
ZDPS mają charakter ramowy. Stanowią zestaw koniecznych działań, które należy podejmować w wielu obszarach polityki senioralnej. W dokumencie wymieniono następujące obszary wymagające interwencji w ramach polityki senioralnej: obszar dotyczący zdrowia i samodzielności osób starszych; obszar dotyczący aktywności zawodowej osób 50+28; obszar dotyczący aktywności edukacyjnej, społecznej i kulturalnej osób starszych; obszar srebrnej gospodarki oraz obszar relacji międzypokoleniowych.
Celem głównym polityki senioralnej w obszarze zdrowia i samodzielności jest tworzenie warunków do jak najdłuższego utrzymywania dobrego stanu zdrowia i autonomii. W obszarze aktywizacji zawodowej celem głównym jest zaplanowanie i podjęcie działań, które pozwolą na jak najlepsze wykorzystanie potencjału osób starszych na rynku pracy i tym samym pozwolą na zwiększenie i przedłużenie aktywności zawodowej osób 50+ oraz 60+. W obszarze
aktyw-26 „W pracach nad założeniami polityki senioralnej wykorzystano koncepcję aktywnego starzenia się, które jest definiowane jako proces umożliwiający zarówno jednostkom, jak i gru-pom społecznym zagospodarowanie ich potencjału z perspektywy całego życia, zachowania za-równo dobrostanu psychicznego i fizycznego, jak i aktywności zawodowej, społecznej oraz nie-zależności i samodzielności […]. (Niektóre ujęcia aktywnego starzenia się ograniczają się tylko do wydłużania aktywności zawodowej starszych pracowników. Natomiast ONZ podkreśla, że na starzenie się należy patrzeć jako na wynik długiego procesu, a nie stan wynikający z osiągnięcia pewnego wieku. Zgodnie z definicją aktywnego starzenia się WHO, Whatisactiveageing? http://
www.who.int/ageing/active_ageing/en/ [data dostępu: 11.06.2013])”. Założenia Długofalowej Poli‑
tyki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020, s. 5.
27 Ibidem, s. 4–5.
28 Program Solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+ szerzej ujmuje kwestię aktywizacji zawodowej i jest komplementarny względem dokumentu Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej na lata 2014–2020.
Polityka senioralna 119 ności edukacyjnej, społecznej i kulturalnej celem głównym jest wspieranie idei uczenia się wśród osób starszych i aktywizowanie do działań obywatelskich oraz społecznych, w tym rozwój oferty edukacyjnej dla osób starszych, rozwój i wspieranie ich aktywności społecznej (zaangażowania obywatelskiego i wolon-tariatu), zwiększenie uczestnictwa osób starszych w kulturze, zarówno jako jej odbiorców, jak i twórców. Bardzo istotnym obszarem jest srebrna gospodarka (silver economy), zwana też gospodarką senioralną. Pojęcie to definiowane jest jako system ekonomiczny ukierunkowany na wykorzystanie potencjału osób starszych i uwzględniający ich potrzeby29. Według Elżbiety Trafiałek, srebrna go-spodarka „nie jest odrębnym segmentem, lecz syntezą – słowem kluczem szeroko rozumianego rynku, otwartego na specyficzne oczekiwania populacji w starszym wieku. Populacji o zróżnicowanych potrzebach, możliwościach, aspiracjach, upodobaniach i deficytach, o zróżnicowanym poziomie kondycji ekonomicznej, fizycznej i psychicznej”30. Srebrna gospodarka została zainicjowana w 2005 roku w Niemczech (Nadrenia Północna ‑Westfalia) jako wspólna inicjatywa europej-skich regionów. Głównym przekazem programu jest traktowanie starzenia się społeczeństwa nie jako zagrożenia, lecz jako wyzwania i szansy dla osiągnięcia wzrostu gospodarczego i poprawy konkurencyjności Europy. Celem głównym polityki senioralnej w obszarze srebrnej gospodarki jest zatem wspieranie rozwoju efektywnych rozwiązań dostosowanych do potrzeb i oczekiwań osób starszych.
Ostatnim obszarem są relacje międzypokoleniowe, a głównym celem polityki senioralnej jest w tym przypadku solidarność pokoleń jako norma kierunkowa w społeczeństwie, polityce społecznej, kulturze oraz na rynku pracy31.
Podstawą do zaprojektowania Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020 stały się doświadczenia z reali-zacji Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012–201332. W związku z tym cel główny, cele szczegółowe oraz priorytety w komponencie konkursowym pozostały niezmienione. W latach 2014–2020 program jest finansowany ze środków budżetu państwa w wysokości 40 mln rocznie. Budżet programu wyniesie zatem 280 mln zł. Składa się również z dwóch części: dotacji (95% budżetu) i środków technicznych (5% budżetu).
Środki techniczne przeznaczone są na obsługę programu (komponent konkur-sowy), wymianę dobrych praktyk oraz monitoring i ewaluację programu w la-tach 2014–2020. Ponadto wykorzystane są do wsparcia eksperckiego – analiz, raportów oraz realizacji założeń długofalowej polityki senioralnej33. Wysokość dotacji i wymaganego wkładu własnego pozostały na niezmienionym poziomie.
29 Założenia Długofalowe Polityki Senioralnej…, passim.
30 E. Trafiałek: Innowacyjna polityka senioralna XXI wieku. Między ageizmem, bezpie‑
czeństwem socjalnym i activeageing. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2016, s. 213.
31 Założenia Długofalowe Polityki Senioralnej…, passim.
32 Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020, s. 4.
33 Ibidem, s. 24–25.
Program Solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+34 jest dokumentem kierunkowym, wyznacza-jącym cele działań podejmowanych przez administrację rządową i samorząd terytorialny na rzecz zwiększenia aktywności zawodowej osób po 50. roku życia. Celem programu jest osiągnięcie w perspektywie do 2020 roku wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 55–64 lat na poziomie 50%. W ramach programu wskazano sześć celów szczegółowych:
1) dostosowanie kompetencji oraz podniesienie kwalifikacji osób 45+ z perspek-tywy potrzeb rynku pracy,
2) rozwój kultury organizacji i środowiska pracy bardziej przyjaznych pracow-nikom w wieku 50+,
3) zwiększenie skuteczności oraz efektywności działań promujących zatrudnie-nie i aktywność zawodową,
4) wspieranie idei aktywnego i zdrowego starzenia się,
5) rozwój współpracy na rzecz wzrostu zatrudnienia osób 50+,
6) transfery społeczne wspierające aktywność zawodową osób w wieku przed-emerytalnym.
Dla każdego z celów szczegółowych określone zostały priorytety oraz kie-runki interwencji35. Realizacja każdego z celów obejmuje również pięć prioryte-tów o charakterze horyzontalnym:
1) wspieranie zatrudnienia kobiet powyżej 50. roku życia,
1) wspieranie zatrudnienia kobiet powyżej 50. roku życia,