Polskie synody diecezjalne doby przełomu

Synod Archidiecezji Gnieźnieńskiej z 1962 r., celebrowany był za arcybiskupa Stefana kardynała Wyszyńskiego już w czasie trwania Soboru Watykańskiego II r., ale należał swym duchem jeszcze do epoki przedsoborowej²⁷⁹.

Natomiast pierwszy posoborowy synod diecezjalny w Polsce odbył się we Włocławku, a został zwołany przez biskupa Antoniego Pawłowskiego na czas od 6 do 9 listopada 1967 r., po 325 latach od ostatniego synodu włocławskiego. Komisja synodalna została ustanowiona już w 1960 r., a promulgacja uchwał synodalnych miała miejsce 9 listopada 1967 r. ²⁸⁰

W zamiarach twórcy synodu było: „by wskazania Soboru Watykańskiego II, na ile na to pozwalają nasze warunki, wprowadzić w życie”²⁸¹. Aby dotrzeć do szerokich kręgów z problematyką synodu, rozesłano ankietę skierowaną także do świeckich282

. Poza tą ankietą praca Synodu Włocławskiego przebiegała tradycyjnie, ograniczając się do Komisji Synodalnej, w której brali udział wyłącznie duchowni. Katolicy świeccy nie znaleźli jeszcze miejsca na tym synodzie. Mimo wzniosłych

planów synod ten nie upowszechnił wielu nowości soborowych. Wzmianki o soborze są raczej nieśmiałe, a w statutach synodalnych, mimo wcześniejszych

zapewnień, brak odniesienia do rady kapłańskiej i duszpasterskiej. Układ i treść

zapowiedziały zwołanie synodów. Zob. T. Pieronek, Posoborowe synody diecezjalne w Polsce, w: Służyć prawdzie i miłości: pamięci księdza biskupa doktora Stefana Bareły III Ordynariusza Częstochowskiego, Częstochowa 1984, s. 413.

279

Por. Program Synodu Archidiecezji Gnieźnieńskiej odbytego w dniach 24-27.04.1962, w: Prawodawstwo Kościoła w Polsce 1961-1970, red. T. Pieronek, t. 2, z. 1, Warszawa 1974, s. 241-244. Por. Także.

280

Por. A. Pawłowski, Dekret zatwierdzający i ogłaszający statuty synodalne Synodu Diecezjalnego we Włocławku, w: Prawodawstwo Kościoła w Polsce 1961-1970, red. T. Pieronek, t. 2, z. 1, Warszawa 1974, s. 192.

281

Zob. T. Pieronek, Prawodawstwo Kościoła ..., dz. cyt., t. II, s. 169.

282

Por. A. Pawłowski, Zarządzenie w sprawie ankiety przedsynodalnej, w: Prawodawstwo Kościoła w Polsce 1961-1970, red. T. Pieronek, t. 2, z. 4, Warszawa 1974, s. 171-171.

uchwał synodalnych nawiązują całkowicie do form tradycyjnych synodów

kanonicznych. Wprawdzie występują takie pojęcia, jak „Lud Boży”, ale o katolikach świeckich statuty mówią niewiele, poświęcając im kilkanaście

postanowień zatytułowanych „Katolicy świeccy ze szczególnym uwzględnieniem pracowników kościelnych”²⁸³.

To, co zostało powiedziane o Synodzie Włocławskim, w niczym nie umniejsza jego pierwszeństwa i zasług. Trudno byłoby spodziewać się po synodzie ukończonym niespełna dwa lata po Soborze, by był on wielką posoborową rewelacją. W roku 1967 naprawdę nie było łatwo zrobić coś lepszego. Przecież teksty soborowe zaledwie docierały wówczas do Polski. Nowe potrzebowało czasu, by zdobyć sobie prawo obywatelstwa. Faktem jest jednak, że już się zaczęło coś dziać²⁸⁴.

Drugim synodem po Soborze Watykańskim II był I Synod Poznański. Arcybiskup Antoni Baraniak zwołał synod dekretem z 8 maja 1968 r. z okazji tysiąclecia istnienia biskupstwa poznańskiego. ²⁸⁵ Owocem prac tego synodu jest 1289 statutów synodalnych, 38 aneksów i bogata dokumentacja. Przed synodem postawiono następujące zadania:

• Ustalenie w oparciu o Kodeks Prawa Kanonicznego, dekrety Soboru Watykańskiego II oraz o uchwały i zalecenia Konferencji Episkopatu Polski, norm prawnych dla lepszego i owocniejszego duszpasterzowania. • Przystosowanie naszego życia do wymogów ducha odnowy posoborowej,

dlatego jego charakter miał być przede wszystkim duszpasterski.

• Organizacja Synodu Poznańskiego odbiegać miała od tradycyjnych zwyczajów synodalnych: pragniemy zainteresować treścią synodu nie tylko kapłanów powołanych do uczestnictwa w tym świętym zgromadzeniu, ale

wszystkie projekty statutów - przygotowane przez komisje synodalne - podać całemu duchowieństwu i stworzyć mu możność wypowiedzenia się

283

Por. Statuty Synodu Diecezjalnego odbytego we Włocławku w dniach 6-9.11.1967 r., art. 3 „Katolicy świeccy”, nr 111-125, w: Prawodawstwo Kościoła w Polsce 1961-1970, red. T. Pieronek, t. 2, z. 4, Warszawa 1974, s 217-220.

284

T. Pieronek, Posoborowe synody ..., art., cyt., s. 395.

285

Por. A. Baraniak, Dekret zwołania Archidiecezjalnego Synodu Poznańskiego, w: Prawodawstwo Kościoła w Polsce 1961-1970, red. T. Pieronek, t. 2, z. 3, Warszawa 1974, s. 206-208.

na piśmie odnośnie otrzymanych projektów²⁸⁶.

Przebieg prac synodalnych był raczej tradycyjny, z tym może wyjątkiem, że

wnioski i sugestie na synod, oprócz księży, nadesłał laikat katolicki - grupowo i indywidualnie. Materiał powędrował do dziesięciu komisji synodalnych

(ustalonych tradycyjnie według schematu: duchowieństwo, zakony, ale z uwzględnieniem apostolstwa świeckich, sprawy jedności chrześcijaństwa i stosunku do niechrześcijan), które zredagowały projekty uchwał i przesłały je do

uściślenia i uzupełnienia Komisji Koordynacyjnej i Statutowej, ta z kolei

przedstawiła do zatwierdzenia projekt uchwał Komisji Głównej, składającej się z biskupa ordynariusza i biskupów pomocniczych. Tak sporządzone statuty zostały

przekazane do konsultacji całemu duchowieństwu, ale tylko duchowieństwu diecez-jalnemu. Po uwzględnieniu nadesłanych uwag statuty otrzymały formę ostateczną²⁸⁷. Porządek sesji synodalnych nie przewidywał żadnego glosowania, a tylko podpisanie statutów przez arcybiskupa. Trzeba powiedzieć, że Synod Poznański we wszystkich rozdziałach statutów uwzględnia postanowienia Soboru Watykańskiego II i wprowadza do nich wiele nowych, soborowych pojęć, jak wspólnota, dialog, ekumenizm. Wprowadza też do archidiecezji Radę Kapłańską i Duszpasterską oraz Parafialną Radę Apostolstwa²⁸⁸.

Omawiając inne dziedziny, znajdziemy także uwzględniony aspekt duszpasterski²⁸⁹. W swej formie statuty są podobne do ustawodawstwa kodeksowego, czasami odwołują się do dekretów soborowych²⁹⁰. W Synodzie Poznańskim wzięli udział katolicy świeccy w roli audytorów i w liczbie 14 sióstr zakonnych, 3 przełożonych zakonów laickich i 19 przedstawicieli laikatu archidiecezji. Nie pracowali oni jednak, poza trzema osobami świeckimi i siostrami, w komisjach, tylko brali udział w sesjach synodalnych²⁹¹. Synod ten, pomimo

286

Por. Statuty Archidiecezjalnego Synodu Poznańskiego, Poznań 1972, s. VII-XVI.

287

Por. Tamże, s. 538.

288

Tamże, s. 245-246.

289

Materiał ściśle pastoralny zajmuje 1/3 część całości. Arcybiskup poznański w swoim przemówieniu wygłoszonym podczas trzeciej sesji synodalnej powiedział: „Na pierwszym miejscu trzeba stwierdzić, że nasz synod ma charakter przede wszystkim duszpasterski”. Tamże, s. 517.

290

Na ich formie i ujęciu całości zaważyły gotowe już od lat pięćdziesiątych materiały synodu diecezjalnego, przygotowane jeszcze przez arcybiskupa Walentego Dymka. Zob. T. Pieronek, Posoborowe synody ..., art. cyt., s. 397.

291

braków, należy uznać za przejściowo-pionierski pod względem poszukiwań dróg recepcji ducha soborowego, a kardynał Stefan Wyszyński stwierdził, że można przytoczyć wiele przykładów z projektu tego synodu, które świadczą o jego nowoczesności i głębi²⁹².

Kolejnym synodem był Synod Diecezjalny Gdański. Został on zwołany po

trzydziestoośmioletniej przerwie²⁹³ przez biskupa Lecha Kaczmarka dekretem z 6 sierpnia 1973 r.²⁹⁴ Był to synod stosunkowo krótki, gdyż sesje synodalne odbyły

się: 25 września, 26 października, 27 listopada i 20 grudnia 1973 r., a dekret promulgacyjny statutów podpisany został 20 grudnia 1973 r²⁹⁵. Głównym celem synodu było unowocześnienie duszpasterstwa w myśl dokumentów Soboru Watykańskiego II, a punktem wyjścia była analiza dotychczasowych form duszpasterstwa w tamtejszej diecezji. Synod, chociaż ustalał normy prawne dla owocniejszego duszpasterzowania, pragnął uniknąć charakteru czysto jurydycznego: chciał wyjść naprzeciw potrzebom duszpasterskim współczesnych wiernych. Stąd niemały wkład wiernych świeckich w przygotowaniu szeregu projektowanych statutów i udział laikatu w obradach synodu w charakterze audytorów²⁹⁶. Statuty synodalne odsyłają dosyć często do Vaticanum II jako do inspiracji synodu. Podzielone są na 688 punktów, ułożonych w tzw. schematy, stanowiące rozdziały tekstu statutów. Schemat III liczący 15 statutów poświęcony jest Katolikom świeckim²⁹⁷.

W dokumentacji II Synodu Gdańskiego nie ma nazwiska biskupa Edmunda

Nowickiego, który rozpoczął w 1961 r. prace nad synodem, później odłożone z powodu odbywającego się soboru. Biskup ten wybiegł poza obowiązujące

wów-czas reguły, stając się przez to na terenie Polski prekursorem jednej z najbardziej

292

Statuty Archidiecezjalnego Synodu Poznańskiego, Poznań 1972, s. X.

293

Pierwszy Synod Gdański odbył się w 1935 r. w X rocznicę utworzenia diecezji. Por. T. Pieronek, Posoborowe synody ..., art. cyt., s. 398.

294

Statuty II Synodu Gdańskiego, Gdańsk-Oliwa 1976, s. 278-279. Dekret mówi o gotowych już statutach. Także komisje synodalne zostały powołane już 19.04.1972 r. Zob. T. Pieronek, Posoborowe synody ..., art. cyt., s. 398.

295

Tamże, s. 5.

296

Tamże, s. 278.

Istotnie w II Synodzie Gdańskim brali udział katolicy świeccy, ale tylko jako audytorzy sesji synodalnych. Ani jedna osoba świecka (nie licząc sióstr zakonnych) nie należała do komisji. Na sesje synodalne powołano 32 audytorów świeckich. Por. T. Pieronek, Posoborowe synody ..., art. cyt., s. 399.

297

charakterystycznych cech posoborowego synodu pastoralnego, jaką jest udział w nim katolików świeckich - nie symboliczny, lecz rzeczywisty. Postarał się on

mianowicie w Rzymie o to, by połowę pełnoprawnych uczestników Synodu Gdańskiego stanowili świeccy²⁹⁸. II Synod Gdański w 1973 r. nie nawiązał jednak do tego zezwolenia.

Prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński, zapowiedział zwołanie III Synodu Archidiecezji Warszawskiej dnia 6 lutego 1971 r. w dwudziestą

rocznicę objęcia stolicy arcybiskupów warszawskich²⁹⁹. Powołanie Komisji Głównej Synodalnej nastąpiło dekretem z 12 II 1971 r., a powołanie 7 komisji synodalnych 31 V 1971 r³⁰⁰. Odbyło się 9 sesji, z których ostatnia miała miejsce 28 XII 1973 r.

Pisząc do papieża Pawła VI w sprawie synodu, ks. Prymas, tak charakteryzował jego zadania i sposób działania:

• Synod - w oparciu o rozeznanie sytuacji religijno-społecznej w archidiecezji, rozważy zadania kapłanów, zakonników i katolików świeckich.

• Zastanowi się nad środkami, które pomagać mogą w kształtowaniu parafii, jako wspólnoty miłości.

• Synod będzie też mówił o diecezji i jej roli służebnej w kształtowaniu religijności Ludu Bożego.

• Podejmie odnowę liturgiczną w archidiecezji i przekaz Prawdy Bożej³⁰¹. Jak wynika z samego zestawienia przytoczonych wyżej zadań synodu, miał on charakter teologiczno-duszpasterski i działał w oparciu o wskazania Soboru Watykańskiego II. Do udziału w obradach zaproszono przedstawicieli różnych stanów, warstw i zawodów, aby w ten sposób dać wyraz prawdzie o powszechnej

298

Kongregacja ds. Biskupów zezwoliła na udział katolików świeckich obojga płci w Synodzie Gdańskim pod warunkami: ich liczba wraz z zakonnikami nie przewyższy liczby kapłanów, będą odznaczać się kwalifikacjami, nienaganną postawą i doświadczeniem w życiu parafialnym i organizacjach katolickich a pewne kwestie zostaną zastrzeżone księżom. Por. Kongregacja ds. Biskupów, Zezwolenie na udział katolików świeckich w Synodzie Diecezji Gdańskiej, w: Prawodawstwo ..., dz. cyt., t. 2, z. 1, Warszawa 1974, s 218-219.

299

III Synod Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 1975, s. 210.

300

Tamże, s. 212-216.

301

odpowiedzialności chrześcijan za dzieło Jezusa Chrystusa. Liczba wszystkich uczestników synodu wyniosła 150 osób, spośród których osiem osób świeckich zostało zaangażowanych w prace komisji synodalnych, a 18 katolików świeckich otrzymało mandat uczestników sesji uroczystych i zwyczajnych oraz innych obrad synodu, brali też oni udział w glosowaniu³⁰².

Synod miał charakter teologiczno – duszpasterski, poruszając takie tematy, jak duszpasterstwo liturgiczne, posłannictwo świeckich, ekumenizm i postawa misyjna. Dużo miejsca poświęcił także formacji katechetów. Uchwały synodalne

polecały tworzyć parafialne rady duszpasterskie³⁰³, ale nie mówiły nic ani o diecezjalnej radzie duszpasterskiej, ani o radzie kapłańskiej, za to cała ostatnia

VII część statutów mówiła o posłannictwie katolików świeckich, zwracając uwagę na rodzinę, wychowanie do apostolstwa oraz na udział katolików w życiu społecznym przez aktywność we wszystkich dziedzinach życia³⁰⁴. W organizacji

prac tego synodu, poza wydłużeniem czasu dyskusji z racji rozciągnięcia sesji synodalnych na kilka miesięcy, nie widać zmian w stosunku do dawnej metody prowadzenia synodu.

2. Pierwsze pastoralne synody diecezjalne w Polsce po