iZarów no po d r u g ie j ja k i po p ie rw s z e j w o jn ie ś w ia to w e j n a s tą p iły lic z n e zm iany te r y to ria ln e , w s k u te k czego o bszary ż y ją ce dotąd życiem je d ne g o o rg a n iz m u zosta
ł y p rze cię te n o w y m i g ra n ic a m i, k tó re p r z y d z ie liły je g o części do ró ż n y c h o rg a n izm ó w p o lity c z n y c h i gospodarczych.
G ranice te p rz e c in a ły często te r y to r ia osad w ie js k ic h , a n aw et czasem d z ie liły je d n o m iasto m ię d z y d w a p aństw a. Nie od rzeczy będzie tu w sp o m nieć p o d zia ł m iasta Cie
szyna w z d łu ż rz e k i lO lzy m ię d z y Polskę i C zechosłow ację. P odobny, ale n jn ie j g ło ś n y w y p a d e k zaszedł na w s c h o d n ie j g ra n ic y P o lski w O strogu, gdzie drobna,
zresztą część przedm ieścia w schodniego zo
stała po s tro n ie U k ra in y . Poza obszarem P o ls k i zn an y w y p a d e k p o d z ia łu m iasta T y lż y m ię d z y N ie m c y i L itw ę w z d łu ż N iem na, z n a n y też p o d z ia ł m iasta in fla n
ckie g o W a łk m ię d z y E ston ią i Ł o tw ą , p rz e p ro w a d z o n y n a w e t nie w z d łu ż ja k ie jś rze k i ale w z d łu ż poszczególnych u lic .
T a k ie p o d z ia ły m ia s t s tw a rz a ły w go
spodarce ic h now e p ro b le m y , k tó r e ro z w ią z y w a n o nie bez tru d n o ś c i. Z biegiem d o p ie ro czasu p rz y z w y c z a ja n o się do n o w ego stanu, a życie ta kie g o podzielonego m iasta w c h o d z iło p o w o li na d w a now e to r y .
Ryc. 19.
Ujście Nisy do Odry. VVidok ku południow i. Po leujej Polska,
po praw ej Niemcy,
23
Kostrzyn Frankfurt - Gubin Barść - Zasieki Zgorzelec
— Słubice
Ryc. 20. Polskoniemieckie miasta graniczne. Podziałka 1 : 250,000; kropki znaczą granicę, czarne plamy -ośrodki historyczne.
T akże i o sta tn ia w o jn a s tw o rz y ła ta k ie p ro b le m y graniczne. Z je d n e j s tro n y z lik w id o w a ła ona owe [»odziały. Z a ró w n o O stróg, W a łk czy T y lż a , dziś zw ana So- w ie ts k ie m , w chodzą ju ż w całości w skła d je d n e g o o rg a n iz m u państw ow ego. T y lk o C ieszyn d z ie li w d a ls z y m ciągu g ra n ica p a ń s tw o w a z 1920 r.. P o w s ta ły je d n a k n o w e tego ty p u zagadnienia w in n y c h m ie j
scach.
Na w s c h o d n ie j g ra n ic y 'P olski p ro b le m ó w ta k ic h w ła ś c iw ie dziś nie ma, je ś li p o m in ie m y w y p a d e k Sokala, gdzie p ra w o brzeżna w iększość m iasta p rz y p a d ła U k r a inie, le w o b rze żn e zaś przedm ieście Zabuże pozostało w Polsce, w ra z z n ie czyn n ą z re sztą s ta c ją k o le jo w ą .
N atom iast na z a cho d niej g ra n ic y , nad O drą i Nisą, p o w s ta ły ta k ie zagadnienia, t u t a j b ow iem now a g ra n ica p rz e c ię ła sze
re g o ś ro d k ó w m ie js k ic h , dzieląc je m ię d zy
N ie m cy i Polskę, Jest ty c h w y p a d k ó w k i l ka, idąc z p ó łn o c y : K o s trz y n , F r a n k fu r t - S łubice, G ub in , B arść-Z asieki i Zgorzelec.
Dodać t u trz e b a nadto i 1 u ż a k ó w , m ałe a p od zie lo ne przez N isę m iasteczko łu ż y c k ie , k tó re g o m n ie jsza , w schodnia część p rz y p a d ła Polsce. Je dn a k n ie fa k t p o d z ia łu m iasta je s t t u t a j s p e c ja ln ie in te re s u ją c y , ale p o d z ia ł w ie lk ie g o 1250-hekta- row ego p a r k u i obszaru ochronnego, stw o rzonego w X IX w ie k u , należącego do n a j
w ię c e j zn a n y c h w E u ro p ie , k t ó r y rozciąga się po obu brzegach N isy, a skła d a się po s tro n ie p o ls k ie j z p a r k u d olnego w d o lin ie rz e k i oraz p a r k u ze w nętrznego i iz w . a i- b o re tu m z o k o ło 3000 g a tu n k ó w d rz e w i k rz e w ó w na w ie rz c h o w in ie . Po stro nie n ie m ie c k ie j została t y lk o m n ie js z a część p a r k u w ra z z zam kiem .
M ia sto K o s t r z y n , k tó re do p o c z ą tk ó w X IX w ie k u u cho d z iło za n a js
il-niejszą tw ie rd z ę niem iecką, ode g ra ło w 1945 ro k u n ie m a łą ro lę w obron ie n ie m ie c k ie j nad O drą. N a le ż y też ono o b o k G łogo
w a do n a jg ru n to w n ie j z b u rz o n y c h m iast na zachodzie. Stąd p ro b le m y , w y w o ła n e now ą g ra nicą , n ie są w ie lk ie na ty m g ru zo w isku . O bszar starego m iasta został p ra w ie opuszczony, słabe zaś życie, k tó r e za
czyna k ie łk o w a ć tu ta j, u lo k o w a ło się na p ra w y m brze gu W a rty , w N o w y m Mieście.
Nie w ie le różną od p o ls k ie j s tro n y je s t i m n ie js z a część niem iecka.
In a c z e j p rz e d s ta w ia się s y tu a c ja we F r a n k f u r c i e , n a z w a n y m na p o ls k ie j s tro n ie S łu bica m i. G łó w n a część m iasta z n a jd u je się na le w y m brzegu O d ry , tam z n a jd u je się ś re d n io w ie c z n y ośrodek h i
s to ry c z n y , w ę z e ł k o le jo w y , c a ły p rz e m y s ł i w s z y s tk ie urzą dze n ia m ie js k ie oraz p o r t rz e c z n y na Odrze. P o lskie S łu bice dosta ją p rą d e le k tr y c z n y z F r a n k fu r tu , stam tąd też m a ją dostaw ać wodę. F r a n k fu r t je s t m iastem o p e łn y m życiu , z a k łó c o n y m t y l k o g ru n to w n y m zniszczeniem swego sta re go m iasta w to k u d z ia ła ń w o je n n y c h , Siu bice n ato m ia st są gałęzią odciętą od pnia, w iodącą s w ó j ż y w o t je d y n ie d z ię k i p a ń stw u, k tó r e u lo k o w a ło t u t a j starostw o i w ła d z e p ow iato w e , co p o d trz y m u je ż y cie m iasta (3000 m ieszk.).
T rz e c im m iastem ta k im w Ziem i L u b u s k ie j je s t G u b i n . INisa p oz o s ta w iła po s tro n ie p o ls k ie j s iln ie w czasie w o jn y zn i
szczone stare m iasto i p ię k n e ogrodow e dzie lnice m ieszkalne na w zg ó rzach p ra w o b rzeżnych. D w o rze c k o le jo w y natom iast, e le k tro w n ia , w o d ocią g i, p rz e m y s ł tk a c k i itp . p o zo sta ły po le w y m b rze g u rz e k i i stam tąd z a o p a tru ją część polską. Życie polskieg o m iasta p o d trz y m u je p o w ia to w y je g o c h a ra k te r (4000 m ieszk.) R u s z y ł też p rz e m y s ł tk a c k i (pończochy). W całości p o d z ia ł m iasta p rz y p o m in a tu w a r u n k i cie
szyńskie.
S y tu a c ja fr a n k fu r c k a p o w ta rz a się w n a stę p n ym z k o le i m ieście, B arści na Ł u - życach D o ln y c h , po p o ls k ie j s tro n ie zw a
n e j ( Z a s i e k a m i . P rze w a żn a część m iasta z dw orcem , s ta ry m m iastem i tk a c k im i za k ła d a m i p rz e m y s ło w y m i z n a jd u je się po stro n ie n ie m ie c k ie i , po stro n ie zaś p o ls k ie j zostało t y lk o m ałe przedm ieście na s k r a ju w ie lk ic h B o ró w D o ln o ślą skich (1000 miesz.).
O statn ie w reszcie z p rz e c ię ty c h g ra n i
cą m iast to Z g o r z e l e c , n a jw ię k s z e z o m a w ia n y c h s k u p is k o lu d z k ie , z lu d n o ścią dochodzącą p rze d w o jn ą do 100.000 g łó w a jednocześnie n a jw ię k s z e m iasto G ó rn y c h Ł u ż y c . T u ta j także większość m ia sta zn a la zła się po stro n ie n ie m ie c k ie j, po s tro n ie zaś p o ls k ie j p ozostało t y lk o ogrod o w e przedm ieście m ie szka ln e na sto kach p ię kne g o p rzełom ow ego ja r u N is y i p rz e m y s ło w e przedm ieście U ja z d z d r u
g im d w o rc e m k o le jo w y m (5000 m ieszk.).
Z g o r z e l e c . Na lewo Niemcy, na prauio Polska.
25
P o lska część Zgorzelca nie posiada w o d o ciągu i z a o p a tru je się w w odę w części n ie m ie c k ie j. O trz y m u je też stam tąd p rą d zm ie n n y , a po p rz e tw o rz e n iu na s ta ły u siebie w y s y ła go na stronę n ie m ie cką d la napędu tra m w a ju . Umieszczenie t u t a j sta
ro s tw a o d b iło się k o rz y s tn ie na odb u do w ie ż y c ia n a p rz e c iw n a jru c h liw s z e g o i n a jw ię k s z e g o z w s z y s tk ic h ty c h m iast, n ie
m ieckiego Zgorzelca. '
iZa p rze cię te g ra n icą jeszcze można uznać Ś w i n o u j ś c i e , k tó re w p r a w dzie w całości n a le ż y do- P olski, posiada je d n a k po stro n ie n ie m ie c k ie j swą stację