w ujęciu socjokulturowym i lokalnym
6. Jak pomagać jednostkom skazanym na wykluczenie społeczne
Pomoc społeczna świadczona jest w różnych sferach życia człowieka. Z jed-nej strony zajmuje się człowiekiem jako podstawową jednostką społeczną, z dru-giej – jako jednostką będącą częścią grupy społecznej. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i ro-dzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Organizuje ją administracja rządowa i samorządowa, współpracując w tym zakresie na zasadzie
Wykluczenie w ujęciu socjokulturowym lokalnym 101 partnerstwa z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem katolic-kim, innymi kościołami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Jej zadaniem jest wspieranie osób i rodzin w wysiłkach służących zaspokojeniu nie-zbędnych potrzeb oraz umożliwieniu im życia w godnych warunkach. Do zadań pomocy społecznej należy także zapobieganie trudnym sytuacjom przez podej-mowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin, a także ich integracji ze środowiskiem. Praca socjalna to jedno z głównych zadań gminy w zakresie pomocy społecznej.
Pomoc społeczna jako instytucja polityki społecznej państwa ingeruje wte-dy, gdy osoba lub rodzina nie jest w stanie sama przezwyciężyć trudnej sytuacji życiowej. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorzą-dowej. Współpracują w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołami, fundacjami i stowarzyszeniami, pracodawcami, osobami fizycznymi i prawnymi. Głównym celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwianie im bytowania w warunkach odpowia-dających godności ludzkiej. Zakłada się, że pomoc społeczna powinna w miarę możliwości prowadzić do życiowego uaktywnienia osoby korzystającej ze świczeń, a także jej integracji ze środowiskiem społecznym. Pomoc społeczna ad-resowana jest do obywateli polskich i cudzoziemców mających prawo stałego pobytu lub status uchodźcy, zamieszkujących i przebywających na terytorium Polski. Osoby i rodziny, które korzystają z pomocy społecznej, są zobowiązane do współudziału w rozwiązywaniu swojej trudnej sytuacji życiowej przy wsparciu ze strony pracownika socjalnego. Do celów pomocy społecznej zalicza się:
– wsparcie osób i rodzin w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej, do-prowadzenie w miarę możliwości do ich życiowego usamodzielnienia i umożli-wienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka;
– zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej osobom nieposia-dających dochodu lub o niskich dochodach, w wieku poprodukcyjnym i osobom niepełnosprawnym;
– zapewnienie dochodu do wysokości poziomu interwencji socjalnej osobom i rodzinom o niskich dochodach, które wymagają okresowego wsparcia;
– zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkniętym skutkami pato-logii społecznej, w tym przemocą w rodzinie;
– integracja ze środowiskiem osób wykluczonych społecznie;
– stworzenie sieci usług socjalnych adekwatnych do potrzeb w tym zakresie. Państwo w swoim podmiocie polityki społecznej obejmuje:
– ośrodki pomocy społecznej na terenie gmin, udzielające pomocy pienięż-nej, usługowej i rzeczowej oraz kierujące do domów pomocy społecznej;
– powiatowe centra pomocy rodzinie, które prowadzą domy pomocy spo-łecznej, zapewniają opiekę nad dziećmi w placówkach opiekuńczo-wychowaw-czych, np. dom dziecka, pogotowie opiekuńcze, rodzina zastępcza;
102 Jan Nikołajew, Michał Urbas
– regionalne ośrodki polityki społecznej (urzędy marszałkowskie), które ko-ordynują politykę społeczną w zakresie pomocy na terenie województw samorzą-dowych;
– województwa, wydziały polityki społecznej, kontrola gmin i powiatów. Podstawowym zadaniem polityki socjalnej jest pomaganie osobom skaza-nym na margines życia społecznego. Chodzi przede wszystkim o tych, którzy w sposób niezawiniony podlegają wykluczeniu społecznemu. Wśród wielu form wspomagania osób wykluczonych warto zwrócić uwagę na pomoc bezdomnym. Główne formy pomocy bezdomnym i formy przeciwdziałania bezdomności to:
– działania profilaktyczne – zapobiegające utrwalaniu się i poszerzaniu zja-wiska bezdomności. W praktyce oznacza to konieczność wyodrębnienia tych jednostek i grup społecznych, których sytuacja społeczno-ekonomiczna wymaga podjęcia wobec nich działań o charakterze profilaktycznym, oraz odpowiednią selekcję przypadków osób zagrożonych bezdomnością. Działania o charakterze profilaktycznym powinny być kierowane do osób i grup społecznych, wycho-wanków opuszczających dom dziecka, osób opuszczających zakład karny, bez możliwości zamieszkania, osób wywodzących się ze środowisk patologicznych, skrajnego ubóstwa;
– działania osłonowe – zapobiegające degradacji społecznej każdej kategorii osób bezdomnych z zastosowaniem standardowych form i rodzajów świadczeń pomocy społecznej. Działania powinny być skierowane przede wszystkim do osób rokujących wyjście z bezdomności;
– działania aktywizujące – zmierzające do wyprowadzenia z bezdomności konkretnych osób i grup społecznych, np. tworzenie w każdej gminie co najmniej trzech miejsc pobytu dla ludzi bezdomnych, wspieranie placówek świadczących usługi na ich rzecz.
Należy też wspomnieć o pomocy osobom uzależnionym, zagrożonym ubó-stwem. Z pewnością nie jest łatwo walczyć z alkoholizmem czy narkomanią, ale jest to zadanie instytucji wsparcia społecznego, zwłaszcza opartych na profilakty-ce. Istnieje wiele ośrodków pomocowych dla tej grupy ludzi, mających charakter państwowy i kościelny.
7. Podsumowanie
Współczesna rzeczywistość jest niezwykle złożona. Z jednej strony świat podlega procesom rozwoju, technicyzacji, globalizacji i pluralizmu; z drugiej zaś polityczne, gospodarcze i kulturowe losy społeczeństw, uwarunkowane historycz-nie, geograficzhistorycz-nie, a nawet klimatyczhistorycz-nie, sprawiają, że człowiekowi przychodzi zmagać się z trudnościami wynikającymi z jego egzystencji. Nader często uświa-damiamy sobie, że w „globalnej wiosce” jest coraz więcej jednostek biednych
Wykluczenie w ujęciu socjokulturowym lokalnym 103 i potrzebujących. W takiej rzeczywistości problemy ubóstwa, bezdomności, uza-leżnień i samotności jawią się jako podmiot pomocy społecznej.
Istnieje kilka możliwości ukierunkowania polityki społecznej w celu poprawy jej skuteczności w obszarze różnych problemów:
1. Zwiększenie roli państwa w rozwiązywaniu problemów społecznych w za-kresie: ubóstwa, bezrobocia, bezdomności, samotności i niepełnosprawności. W żadnej mierze nie ogranicza to organizacji publicznych i ich działalności. Nale-ży jednak pamiętać, że administracja państwowa posiada dodatnią sumę środków na przeciwdziałanie tym problemom i ponosi odpowiedzialność za cały system pomocy społecznej.
2. Uwzględnienie działalności charytatywnej i dobroczynnej, choć powinno-ścią państwa powinno być odchodzenie od tego typu pomocy. System charyta-tywny sprawdza się jedynie w pewnym wymiarze, zaś pomoc wobec omawianych problemów musi być zorganizowana.
3. Standaryzacja środków pomocy wobec bezrobotnych, bezdomnych ubo-gich i niepełnosprawnych.
4. Diagnozowanie zjawiska jako warunek pomagania i lepszego zorganizowa-nia pomocy. Współcześnie istnieje problem diagnozy zjawiska, jej brak zamyka działalność pomocową, gdy nie wiadomo, komu należy pomagać.
5. Zwiększenie skuteczności programów zapobiegających społecznym pro-blemom. Programy te powinny wspierać administrację publiczną przez odpo-wiednią organizację pomocy – to rola dla rządu.
6. Zobowiązanie do szerokiego badania współczesnych problemów oraz sku-teczna i sprawiedliwa dystrybucja środków dla potrzebujących.
Pomoc społeczna jest jednym z elementów polityki społecznej państwa i tym samym stanowi część systemu zabezpieczenia społecznego. Wynika to z celów, jakie przed nią stoją: zaspokajania niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności ludz-kiej, przy czym pomoc społeczna powinna w miarę możliwości prowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem, a także zapobiegać powstawaniu trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie sami rozwiązać.
W Szczecinie działa kilka organizacji, które pomagają bezdomnym, m.in. Sto-warzyszenie „FENIKS” – dla kobiet i mężczyzn; Szczecińskie StoSto-warzyszenie „Złoty Wiek” – całoroczne schronisko dla bezdomnych o ograniczonej sprawno-ści; Polski Komitet Pomocy Społecznej; Schronisko dla Bezdomnych Mężczyzn „Wilga”; Centrum Socjalne Caritas Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej – schronisko dla bezdomnych chorych mężczyzn oraz schronisko dla kobiet, a tak-że schronisko dla bezdomnych mężczyzn i schronisko dla mężczyzn; Schronisko dla Bezdomnych Mężczyzn, prowadzone przez Siostry Misjonarki Miłości Matki Teresy z Kalkuty.
104 Jan Nikołajew, Michał Urbas
Gdy temperatura spada i robi się mroźno, bezdomni chronią się, gdzie tylko mogą, np. w środkach komunikacji miejskiej, na klatkach schodowych, w wia-tach tramwajowych, na dworcach czy w pustostanach. Warunki atmosferyczne, szczególnie zimą, stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Jak podaje Komenda Wojewódzkiej Policji [Zachodniopomorska.policja.gov.pl 2017], bez-domni to często osoby, które nie wybrały same takiego stylu życia, a większość z nich nie miała lub nie ma rodziny i dzieci. Funkcjonariusze Policji wraz ze Strażą Miejską i pracownikami Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w okresie zimowym kontrolują miejsca przebywania osób bezdomnych oraz informują je o możliwości skorzystania ze schroniska. Jednak w większości przypadków bez-domni nie korzystają z pomocy. Kierowane są też apele do społeczności lokalnej, że jeśli ktoś widzi bezdomnego siedzącego na przystanku, przed klatką, w parku, to powinien zadzwonić na Policję lub Straż Miejską. Kiedy osoba bezdomna jest pod wpływem alkoholu, przy niskich temperaturach może szybko ulec wyzię-bieniu i umrzeć. Bezdomny to też człowiek, tylko w innej sytuacji życiowej niż każdy z nas. Jednym telefonem można uratować komuś życie.