IM. JWauhi pomocnicze
C. JĘZYKOZNAWSTWO POLSKIE
II. Pomniki polszczyzny i ich opracowania pod względem językowym
a) Wiek XIV i XV.
L e ^ e a d a o ś w - -A-lełessrinn.. Wiersz polski ż r.
- 1454, przez D r. W ł. Wisłockiego. (Rozprawy Wydź. filolog.
Akademii um. 1876. t. IV, str. 314—362).
Uwagi wstępne i opis rękopisu 314—20. Tekst: Vita san- cti Allexy ritmice. 320—28. wierszy 240). K rytyka filologiczna tekstu 328—42. Transkrypcyja tekstu 343—51. Elem ent ludowi/
(dyjałektyczny) w ję z y k u „Legendy” 351—56. Nuta pieśni 357...
Słowniczek 360—362.
jjecenzyja : W . N e h rin g a w Arehiv fu r slav. Philologie 1877. II. 369.
372—376.
Ważne objaśnienie pochodzenia tego zabytku polskiego podaje W ilhelm B ruchn a lski w rozprawie p. t. O ź r ó d ł a c h n i e k t ó r y c h u t w o r ó w p o e t y c z n y c h p o l s k i c h XV i XVI w. w Przeglądzie powszechnym, Kraków 1884, ze
szyt grudniowy. Od str. 67 („Legenda o św. Al.”) wykazuje autor, że wiersz polski jest przekładem tekstu niemieckiego:
„Pisarz polski... albo bezpośrednio korzystał z niemieckiego tekstu, albo z jakiej innej może redakcyi łacińskiej, która tak polskiemu ja k niemieckiemu autorowi musiała być znaną”. „For
ma wewnętrzna legendy polskiej ta sama co w niemieckiej, mianowicie wiersz 8-ozgłoskowy trocbaiczny”, powszechnie uży
wany w legendach wieków średnich (str. 75).
E p is t o ła , ś. B e r n a r d a „o rzańdzenyu czeliadnym”
etc. Zabytek jęz. polskiego z XV w. w ydał F r. KluczyckL (Rozpr. i sprawozdania wydź. filolog. Akad. w Krakowie. 1874.
I. str. XXVII—XLVIII).
Wolny przekład z łaciny listu ś-go Bernarda, zachowany wraz z oryginałem wpośród traktatów teologicznych, pisany różną ręk ą i różnymi czasy. Kodeks ma pochodzić z księgo
zbioru kanoników regularnych kazimierskich.
ż i y - w o t ś-g-o B ł a ż e j a z objaśnieniami filologicznemi Antoniego Małeckiego i Ja n a Wagilewicza. (Biblijoteka Ossoliń
skich, Poczet nowy, Tom IV, Lwów 1864, str. 173—202. 8°).
P r z e g l ą d b i b l i o g r a f i c z n y . 69 Rękopis tego zabytku składa się z dwu k a rt pergamino- /w ych i jest własnością Zakłada im. Ossolińskich (między rękopi
sami pod Nr. 1451). Wydanie zawiera od str. 173—191 przed
mowę Augusta Bielów,skiego, następnie sam pomnik, drukowany w dwu przedziałkach: w pierwszej tekst pisownią zgodną z pier
wowzorem, w drugiej to samo pisownią teraźniejszą, z objaśnie
niami w nawiasach wyrazów wyszłych z użycia. W przypiskach pomieszczone są objaśnienia gramatyczne.
Przedruk tego pomnika (z błędami) zamieścił K. M ałkow
s k i w swoim „Przeglądzie najdaw. pomników jęz. pols.” str.
68—69. 7
B OGARODZI CA.
"aP ie śń B o g -a r o d z ic a , wraz z nótą z rękopisu często
chowskiego z końca wieku XV, w podobiźnie w ydana i porów
nana z dwoma dawniejszemi odpisami i z drukowanemi teksta
mi przez Aleksandra Przezdzieckiego (Biblijoteka warszawska, 1868, 1. 309 i nst). W arszawa. 1866. 8° str. 20 i 3 tablice.
Ogłoszony tu tekst częstochowski Bogarodzicy poprzedzają wiadomości historyczne o różnych tekstach tejże pieśni. W koń
cu dołączone są „dodatki”: 1) Podobizna odpisu częstochow
skiego, 2) Podobizna odpisu krakowskiego z r. 1408, i 3) tablica synoptyczna waryjantów 13-tu tekstów pieśni Bogarodzicy.
R ecenzja Jos. J ir e c k a w Casopis Musea kral. ćeskeho 1872, rocznik 47, str. 335—337. Zepsuty w rękopisach wiekn X V-go początek zw rotki 2-ej odczytuje tu Jirecek w ten sposób: „Twego dzieła krzew iciela, Boże, daj.”
(str. 336).
Dopełnieniem powyższej pracy jest artykuł A . Przezdzie
ckiego pod nagłów. O d w ó c h o d p i s a c h p i e ś n i B o g a r o d z i c a w rękopisie historyi polskiej H erburta wiado
mość podana przez A. P. (Rocznik Tow. nauk. krakows. Poczet 3-ci t. XV. Kraków. 1869. str. 339—348 i 2 k arty litograf, z nutami).
Podaje tu autor 2 teksty pieśni z rękopisów znalezionych przez siebie w Bibl. Jagiellońskiej: jeden pochodzący z początku w. XVI (str. 341), drugi z drugiej połowy w. XVI (str. 345), ostatni wraz z melodyją do 3-ch pierwszych zwrotek i przekła
dem łacińskim całej pieśni. (O pierwszym z tych tekstów mówi
7 0 K . A p p e l i A . A . K r y ń s k i ,
P iłat w swoim studyjum na str. 7 pod VIII i drukuje go na str. 3.6, kolumna 4, o drugim na str. 8 pod X).
Nehring Wł. U b e r d e n E i n f l u s s d e r a l t ć e - c h i s c h e n L i t e r a t u r a u f d i e a l t p o l n i s c l i e . Einleitung und das altpolnische M arienlied. (Archiy fur slay.
Philol. 1875. I, 6 0 -8 1 ).
W części wstępnej (str. 60—72) podaje autor treściwy przegląd historyczny wzajemnych stosunków między Czechami i Polską do wieku XVI-go i na podstawie szczegółowych da
nych określa granice rozwiniętego na tym tle wpływu piśmien
nictwa staroczeskiego na staropolskie. — W rozprawie o pieśni Bogarodzicy (73—81), po krótkim rysie historyczno-biblijogra- ficznym tekstów tego zabytku, przywodzi same pieśń, wyróżnia
ją c 3 części odrębne w jej układzie: 1) właściwą pieśń do Bo
garodzica, 2) urywek pieśni wielkanocnej i 3) pieśń pasyjną;
następnie wykazuje wpływy wzorów czeskich na układ poje- dyńczych części.
Piłat Roman Dr. „ P i e ś ń B o g a r o d z i c a ”. I. Resty- tucyja tekstu pieśni. (Pamiętnik Akademii Umiejęt. w K rako
wie. Wydziały filolog, i histor.-filoz. T. IV. 1880. 4° str. 1—114) Kraków. 1880.
Spomiędzy 32-u tekstów pieśni autor wydziela 9 głównych, tj. 4 rękopiśmienne z wieku XV i 5 z w. XVI (tabl. str. 36—
41) i zapomocą krytyki filologicznej dochodzi do restytucyi tek
stu właściwego pieśni. Szczegółowe „objaśnienia gramatyczne”
do całego pomnika zamykają tę sumienną i gruntowną pracę.
R ecenzyja W ł. N e h rin g a w Archiy, 1880. IV, 326—335.
W zm ianka Ja g ić a w Archiy, 1880, IV , 157—158 i uw aga tegoi w Av- cłiiv, 1879, III, 754 co do sposobu czytania początku zwrotki 2-ej tej pieśni.
Kalina Antoni. R o z b i ó r k r y t y c z n y p i e ś n i „B o
g a r o d z i c a”. Lwów. 1880. 8° str. 122.
Rozpatrzenie szczegółowe odmian 9-u głównych tekstów*
tego zabytku i oznaczenie stosunku pokrewieństwa między nimi doprowadza autora do wniosku, że zabytek nasz powstał z po
łączenia kilku odrębnych pieśni, układanych na różne uroczy
stości i do różnych świętych; oddzielne te pieśni złożono następ
nie w jednę całość, prawdopodobnie w wieku XIV-ym, a póź
niejsi przepisywacze nowymi powiększali j ą dodatkami. Do ta
P r z e g l ą d b i b l i o g r a f i c z n y . 71
kiegoż wniosku o składzie „Bogarodzicy” doprowadza autora i rozbiór pieśni pod względem muzykalnym.
W zm ianka J a g ića w Archiy. 1880. IV , 537.
Recenzyje: R y m a r kie wicza J a n a „Rozbiór krytyczny pieśni Bogarodzicy A. K alin y ”. Poznań. 1880. — S t. Ł {a g u n y ) w Ateneum. 1880. I. 569—575. — Recenz. w „K łosach”. 1880. N r. 763 i w Tygodniku powszechnym. 1880 z 10 lutego.
Bobowski Mikołaj. D i e p o l n i s c h e D i c h t u n g d e s XV J a h r h u n d e r t s . I. Mariengedichte (Inaugural-Disser- tation). Breslau. .1883. 8° str. 106.
W gruntownej tej pracy, po wstępie ogólnym o poezyi polskiej wieku XV-go (str. 3 —13), zajmuje się autor rozbiorem języka 19-tu pieśni polskich do X. Maryi, powstałych w wieku XV-ym i do dziś przechowanych. Rozbiór tych zabytków roz
poczyna od pieśni Bogarodzicy, znanej z 4-ch rękopisów z w.
XV. Po roztrząśnieniu krytycznym całego składu pieśni, podaje autor restytucyją tekstu wszystkich 3-ch części (39—42). Ze
psuty początek zwrotki 2-ej odczytuje w ten sposób: „Twego dzieła krzyżowa dla, Bożycze, Usłysz głosy itd.” (23—24), co nie sprzeciwia się ogólnej myśli w tej zwrotce zawartej i ustala związek ze zwrotką 1-szą. Jestto najbardziej zadawalniający ze znanych dotąd sposobów wyjaśnienia ciemnego miejsca pieśni.
R ecenzyja J . H a n u sza w Ateneum. 1884, I, 185—187.
W zm ianka biblijogr.-kryt. Jagića w Archiy. 1884, V II. 506.
bobowski Mikołaj. P o l s k a p o e z j a k o ś c i e l n a o d n a j d a w n i e j s z y c h c z a s ó w a ż d o w i e k u XVI. W arszawa. 1885. 8° str. 138. (Odbitka z Przeglądu k a tolickiego).
W dziełku tym zawarł autor: 1) w popularnym skróceniu powyższe studyjum niemieckie [o pieśni Bogarodzicy str. 29—51;
o pozostałych 18-tu pieśniach, str. 51—91]; prócz tego dodaje rozdział o polskiej poezyi kościelnej przed wiekiem XV (str.
1—28), oraz szereg uwag liistoryczno-krytycznych o kilku pie
śniach religijnych na różne święta (92—117), o legendach i pie
śniach o śś. pańskich (117—125) i o dekalogach (125—138)./
Maciejowski Wacł. Aleks. R. 1408. P i e ś ń B o g a r o - d z f c a (Piśmiennictwo polskie. III. Dodatki str. 40—43. War szawa. 1852.
7 2 K . A p p e l i A . A. K r y ń s k i ,
Podaje tu tekst pieśni „według pierwotworu”, podobiznę rękopisu i tenże tekst według dzisiejszej pisowni.
Wiadomości biblijograficzno-historyczne o dwu tekstach rękopiśmiennych i kilku drukowanych pomieścił autor w P i
śmiennictwie poi. 1851, I. 314—323. Tekst z r. 1456 — w P a miętnikach 1839. II. 363—367.
Rzesiński J. H. P i e ś ń B o g a r o d z i c a (Kwartalnik naukowy. Kraków. 1836, t. III. 329—338. 8°).
Pod tym tytułem ogłosił autor najdawniejszy tekst tej pieśni z rękopisu znajdującego się w Biblijotece Jagiellońskiej, oznaczany zwykle datą 1408 roku (u Piłata „Tekst krakowski 1-szy”). Dla porównań przedrukował obok 3 inne teksty tejże pieśni drukowane: z r. 1506, 1600 i 1819.
Rymarkiewicz Jan Dr. P i e ś ń „ B o g u - R o d z i c a ”. (Ro
czniki Towarz. przyj, nauk poznańs. t. X, 331—407). Poznań.
1878. 8o 77 i 2 tablice.
W studyjum tym przedsięwziął autor restytucyją dwu pierwszych zwrotek pieśni (333—363); podał charakterystykę utworu pod względem ducha, formy, rytmu, określając przytym czas jego powstania. Dołączone 2 tablice przedstawiają podobizny pieśni z rękopisów krakowskich, 2-ga wraz z nutami.
W zm ianka biblijogr. N e h r ig a w Archiy. 1880, IV , 326. 334 — 5.
Pękalski Piotr Kś. U w a g i n a d p o d a n i e m o s t a ' r o d a w n e j p i e ś n i „ B o g a r o d z i c a ” św. Wojciechowi przyznawanej. Kraków. 1872. 8<>. str. 32. (Odbitka z Rocznika Tow. nauk. krakows. 1871, Pocz. 4-ty, t. 20).
W pracy tej dowodzi autor, że św. Wojciech nie był twórcą tej pieśni i że w wieku X-ym znaną nawet nie była.
Toż samo wypowiada i w dziełku swym Zyioot św. Wojciecha.
Kraków. 1858./
Bętkowski Narbrzan. B o g a R o d z i c a , pieśń z czasów zaprowadzenia chrześcijaństwa w Polsce. Słowa z muzyką z najdawniejszych pomników zestawione i pod względem histo
rycznym, estetycznym, filologicznym jako też muzycznym roze
brane (Rocznik Towarz. nauk. krakows. Poczet 3-ci, t. XIV.
Kraków. 1869, str. 276—338 i 4 k arty litogr. z nutami).
Rozbiór filologiczny pod “nagłówkiem „Zaznaczenia filolo
P r z e g l ą d b i b l i o g r a f i c z n y . 7 3
giczne do pieśni Boga Rodzica” (str. 317—338) pozostawia wiele do życzenia...'^
Konrad K. P o s v a 111 a p i s e ń p o l s k a s obzvlaśt- nim zfetelem k posvatne pfsni ćeske. V Praze. 1885. 8°. 34.
Autorstwo kilku zwrotek pieśni przypisuje p. Konrad ś-mu Wojciechowi (str. 1—5) i podaje melodyją tej pieśni przepisaną z rękopisu Biblijot. Jagiellońskiej z r. 1407 (st. 35).
Porów, przekład nut z oryginału, przez J . Burzyńskiego, podany w Przewodniku biblijograf. 1884. str. 5 8 7
Knothe Apolinary Kś. S t a r o ż y t n o ś ć p i e ś n i „B o
g a r o d z i c a ”. [Przegląd katolicki, 1884, NN. 21 i 22 (22 i 22 maja)].
Artykuł ten poświęcony jest: 1) rozwikłaniu trudności w odczytaniu początku drugiej zwrotki pieśni, oraz 2) pytaniu o czasie powstania tejże pieśni. Dla osiągnienia ]-szego celu obrał autor drogę wywodów etymologicznych fantastycznych, pozbawionych przeto wszelkiej podstawy i wartości naukowej.
Co do 2-go, przypisuje autorstwo pieśni w jej pierwotnej po
staci ś-mu Wojciechowi.
R ecenzyja A . P rzeg o n i w „P raw dzie”, 1885, N r. 16, Str. 187.
'JD-U.tlsi Torzesicie. P r z e g l ą d n a j d a w n i e j s z y c h p o m n i k ó w j ę z y k a p o l s k i e g o sporządził K onstanty Małkowski. W arszawa. 1872. 4° 191.
Wartość dla badań językowych w dziele tym przedsta
wiają jedynie P o m n i k i s ą d o w e g o i p r a w n e g o j ę z y k a : jeden z końca w. XIV: Zeznanie woźnego r. 1390, z ksiąg ziemskich poznańskich (str. 116) i pięć z początku w.
XV-go: Zeznanie woźnego; Ugoda poręczona itd., z ksiąg ziem
skich brzeskich z r. 1402 (str. 116—1^0), ogłoszone tu w po
staci zgodnej z pierwowzorem rękopiśmiennym (pominąwszy ę użyte zam. <i). Przy próbach języka z innych zabyfków zasady tej nie trzymał się autor, przywodząc ich teksty „nowę ortogra
fię”, ja k np. Wigilije za umarłe dusze. str. 134 ns. Oprócz tego w „Przeglądzie” swym podaje autor wiele szczegółów, dotyczą
cych 11-tu zabytków języka polskiego od wieku XIV do po
czątku XVI-go, jak: Psałterza flor., Żywota ś. Błażeja, Symbolu wiary ś. Atanazego, Kazań gnieźnieńskich itd. Zastanawia się też nad językiem opisywanych tekstów, zaznacza niektóre
oso-7 4 K . A p p e l i A. A . K r y ń s k i ,
błiwości staropolszczyzny i dopatruje w nich śladów rzekomego
„narzecza znikłego”.
V
Recenzyje: w Casopis mus. kral. ceskeho, 1873, 85 — 88. — A d . A n t K ryń skieg o w Niwie, 1873, t. IY, N. 38, 39 i 40. — J . Paplońskiego w Bi- bliot. warsz. 1873, I, 155—169.
PSAŁTERZ FLORYJAŃSKł.
I 3 s a łt o r z 3srólo-wej pierwszej mał
żonki Ludwika I króla polskiego i węgierskiego, córki króla czeskiego i cesarza Karola IV, najstarszy dotąd znany pomnik piśmiennictwa polskiego. W ydany staraniem hr. na Skrzynnie Dunina-Borkowskiego. Wiedeń. 1834. 4° str. XVI. 92.
Pod takim tytułem był po raz pierwszy wydany najstar
szy i najobszerniejszy pomnik języka polskiego, z rękopisu per
gaminowego, zawierającego całkowity psałterz w 3-ch językach:
łacińskim, polskim i niemieckim (ułożony w ten sposób, że przekłady każdego wiersza psalmu następują po sobie kolejno jeden pod drugim w trzech językach). W ydanie wiedeńskie, wykonane pod kierunkiem B. Kopitara, zawiera tekst polski (st. 1—92), drukowany we dwie kolumny, poprzedzony „prze
mową wydawcy” (I—XV), w której znajdują się wiadomości o rękopisie, wnioskowania o czasie jego powstania itd., uwagi nad językiem i pisownią psałterza polskiego z dołączeniem spisu wyrazów nie znajdujących się w słowniku Lindego, z objaśnie
niami często niewłaściwymi (X II—XIV). Tekst wydania nie jest wolny od błędów.
Recenzyja B . K o p ita ra w Jarhbiicher der L iteratu r. W ien. 1834. t. 67.
str. 154 p. t. „A eltester polnischer P s a lte r”, gdzie, pprócz sprawozdania o wy
daniu wiedeńskim psałterza, drukuje te szczegóły („P raem onita”), któ re m iały ukazać się w w ydaniu psałterza po przedmowie Borkowskiego, mianowicie o 3-ch różnych pod względem czasu częściach rękopisu i inne domniemania.
Z tego sprawozdania okazują się zarazem rzeczyw iste zasługi K opitara przy wydaniu naszego pomnika.
O wydaniu Psałterza przez Borkowskiego i recenzyi Kopi
ta ra w Jahrbiicber der Literatur podane były wiadomości w K w artaluiku naukowym, 1835. t. I. 200—203.
(Bandtkie J. S.) D e P s a l t e r i i D a v i d i c i t r i 1 i n- g u i s , l a t i n o - p o l o n o - g e r m a n i c i , codice manuscripto, ex stan te in bibliotheca Canonicorum Regularium ad St.
Floria-P r z e g l ą d b i b l i o g r a f i c z n y . 7 5
num in Austria Superiori. Ty pis academicis. Cracoviae. 1827.
12o 40.
W książeczce, napisanej po polsku, z takim tytułem łaciń
skim podał autor pierwszą wiadomość o odkryciu rękopisu psałterza polskiego, na podstawie notat nadesłanych mu przez B. Kopitara, kustosza biblijoteki cesarskiej w Wiedniu.
T a sama książeczka wyszła i z tytułem polskim:
Wiadomość o najstarszym może Psałterzu Polskim w Bi
bliotece Kanoników Lateraneńskieb w klasztorze św. Floryana itd. w Krakowie. 1827. stron 40.
W tymże 1827 roku Kopitar napisał pierwszy swój a rty kuł o kodeksie floryjańskim w Jahrbiicher der Literatur (t. 39, str. 38 ns.), gdzie podaje obydwa prologi Psałterza flor. i psal
my II i III w 3-ch językach. Prócz tego krótką dodatkową notatkę w tomie 40 (str. 35 tych roczników).
Dunin-Borkowski. Z u r Gt e s c h i c h t e d e s a l t e s t e n p o l n i s c h e n P s a l t e r s zu St. Florian bei Linz, genannt der Psalter der Konigin M argaretha von Stan. G raf Dunin-Borkow
ski. Ein Antwortschreiben auf die Kritik in den Jahrbiiehern der osterreichischen Literatur. Band 67. Wien. 1835. .
Opowiada tu autor historyją wiedeńskiego wydania psał
terza i objaśnia, dla czego „Praemonita” Kopitara w wydaniu tym nie były umieszczone.
K ecenzyja przez red a kcyją Jahrbiicher der L iteratu r. W ien. 1835. t. 70.
(Kopitar B.) A u t i - T a r t a r oder Herstellung des That- bestandes in Sachen der Wiener Editio princeps (1834) des altesten Denkmals der polnischen Sprache, nahmlich des polni- .schen Drittels des (nicht Margarethen- sondern) Elisabeth-He- dwigischen Psalterium trilingue (A. 1300—1370) zu St. Florian in Oesterreich gegen den plagiarischen Roman eines Tartareu.
Ais Manuscript fur Freunde herausgegeben von Leberecht Has- senschelm. Stockholm. 8» str. 39 (druk w Lipsku. 1836).
Jest cierpką odpowiedzią na broszurę Borkowskiego „Zur Geschicbte des altesten itd.”, w której prócz tego rozbiera ko
lejno (st. 15—25) wyrazy umieszczone w Przedmowie wydania wiedeńskiego i wykazuje w podanych przez Borkowskiego obja
śnieniach brak podstaw naukowych.
IF sa lte r ii fl.orlan .en .sis partem polonicam ad fidem codicis recensuit apparatu critico indice locupletissimo instruxit
W ladislaus Nehring. Posnaniae. 1883, str. L I 248. 8°.
W pięknej tej pracy otrzymała literatura naukowa k ry tyczne wydanie najdawniejszego pomnika piśmiennictwa polskie
go. Całość pracy składają: a) Wstęp napisany po łacinie, w którym podaje autor szczegółowe wiadomości o samym ręko
pisie, jego częściach składowych i pisowni, oraz wyniki własnych poszukiwań o stosunku tego zabytku do innych przekładów psalmów; b) Tekst polski psałterza w wiernym przedruku z pier
wowzoru, u dołu zaś stronic dodane przez autora objaśnienia wielu wyrazów, sprostowania błędów samego rękopisu i zesta
wienia licznych miejsc tego psałterza z odpowiednimi miejscami Psałterza Puławskiego i Modlitw W acława (str. 1—160). Po tekście psałterza dodane są: c) „ Vigilie za um arłe dusze”, za
bytek z wieku XV-go, składający się z 16-tu różnych psalmów (161—180); w końcu dzieła d) Słownik, zawierający wyrazy użyte w tekście, wypisane w porządku alfabetycznym, w posta
ciach odpowiednich brzmieniu staropolskiemu, a obok nich zna
czenia łacińskie, zaczerpnięte z Vulgaty, tudzież formy tychże wyrazów w pisowni zabytku wraz z wskazaniem miejsc, w k tó rych się w tekście znajdują (183—248).
K ecenzyja J . H a n u sza w P rzeglądzie polskim. 1884, październik. — W zm ianka biblijogr. J a g ić a w Archiy. 1884, V II, 1 5 3 -1 5 4 .
Nehring Wł. I t e r f l o r i a n e n s e . O psałterzu fioryań- skim łacińsko-polsko-niemieckim, w szczególności o polskim jego dziale. Poznań. 1871, 8» 126.
Jest to owoc studyjów krytycznych, dokonanych przez a u tora nad rękopisem psałterza w biblijotece opactwa ś. Floryjana.
W pracy tśj prostuje autor niektóre błędne mniemania Kopitara 0 czasie powstania 3-ch części psałterza, ustalając dokładniej la ta ich napisania; uzasadnia zależność przekładu polskiego od dawniejszych przekładów czeskich; wykazuje, że tekst polski jest odpisem starszego psałterza nieznanego, oraz poprawia błędy znajdujące się w kodeksie rękopiśmiennym i w 1-szym jego wydaniu z r. 1834. Rozprawę uzupełnia dokładny słownik
1 przedruk kilku psalmów.
Recenzyje: A d . A n t. K ryńskiego w Niwie, 187'2. I, 223—225. — J . Ji-7 6 K . A p p e l i A. A . K r y ń s k i ,
P r z e g l ą d b i b l i o g r a f i c z n y . 7 7
recka w Casopis mus. kral. cesk. 1872, 298 — 302. — v Joh. S chm idta w B ei
trag e zur yergl. spraehforsch. 1873, V II, 473—477.
Nehring Wł. U e b e r d e n E i n f ł u s s d e r a l t ć e - c h i s c h e n S p r a c h e u n d L i t e r a t u r a u f d i e a l t p o l n i s c h e . II. D er St. Florianer Psalter (Archiy f.
slav. Philologie. II, 409—436).
W pracy tej mamy wykazane wpływy przekładów staro- czeskich na języ k psałterza, którego odpisem jest kodeks fło- ryjański. W pływy te rozpatruje autor pod trojakim względem:
a) co do pisowni (str. 411—425), b) w zakresie form języko
wych (425—434) i c) pod względem leksykalnym (434—436).
W artość naukowa tego studyjum polega na tym, że wydo
bywa ono na ja w fakty pierwszorzędnego znaczenia dla hi- storyi języ ka i piśmiennictwa staropolskiego.
Leciejewski }. D i e S p r a c h e d e s p o l n i s c h e n T h e i l s d e s F l o r i a n e r P s a l t e r s. Lautlehre (Ar- chiv. 1882. VI, 495—548). II. Formenlehre (Archiy. 1884—5.
VIII, 7 4 - 9 5 . 2 5 6 -2 7 4 ).
Nauka staropolszczyzny przez ogłoszenie tej pracy zyskała bardzo pożądany i ważny przyczynek. W części I-szój, w opra
cowaniu głosowni psałterza, między innymi, przyjmuje autor istnienie w staropolskim zgłoskotwórczych r, /, śladów samo
głoskowego ich wymawiania dopatrując w języku psałt. flory- jańs. (§ 20), co znajduje poparcie zarówno w pisowni pomnika, ja k i w dzisiejszym wymawianiu wyrazów: 1-ści, 1-żywy, ł-kać, ł-za itp. W części Ii-ej, tj. w nauce o formach, autor zajmuje się tylko formami słów psałterza (str. 74—95) i ich konjugacyją (256—274); pomija zaś formy deklinacyjne, gdyż pracę tak ą ogłosił w r. 1881 J. H anusz w dziele M ateryjały do historyji form deklinacyjnych w języku staropols. (Por. wyżej str. 599).
Pominięta również w tym studyjum i nauka o tematach ze względu, że odnośny m ateryjał znajduje się zgromadzony i słow
nikowo uporządkowany w poprzednich pracach Wł. N ehring a : Iter florianense 1871 i w wydaniu Psałterza flor. 1883 r.
Recenzyja: K . A p p ela w Fiłdlogices. vestn. 1882. V II, 329—331, doty
czy pierwszej części rozpraw y (głosowni).
Oubrovskij Piotr. Z a i n e ć a t e l n y j a s ł o y a i z P s a ł - t y r j a k o r o l e y y M a r g a r i t y . Sbornik prof. P. P- D.
7 8 K . A p p e l i A . A . K r y ń s k i ,
(Materiały dla sravnitelnago i objasnitelnago słovarja i gramma- tiki. St. Peterburg. 1852. 4°. Pribavlenije k Izvestijam II otdel.
im. Ak. nauk. T. I. str. 165—186).
Znaczną część wyrazów, podanych w tym spisie, zestawia autor z odpowiednimi wyrazami zabytków innych języków sło
wiańskich.
Baudouin de Courtenay. P o z n a m k a o s p o l e h l i - v o s t i v y d a n i Ż a 11 a r e M a r k e t y ( M a r g a r e t y ) . (Sbornik vedecky Musea Kralovstvi ćeskeho. Odbor filologicky.
V Praze. 1868, str. 60—62. 8°).
Porównanie psalmu 50 według wydania Borkowskiego psałterza Małgorzaty z podobizną rękopisu (dołączoną do Kazań gnieźnieńskich wydania Działyńskiego) doprowadziło autora do wniosku o niezupełnój zgodności tekstu drukowanego z samym rękopisem. Przytoczone dowody wniosek ten w zupełności uza
sadniają.
Papłoński Jan. R ę k o p i s P s a ł t e r z a M a ł g o r z a - t y. (Biblijot. warsz. 1869. I 471—477).
Autor tego artykułu odbył podróż do klasztoru ś. Floryja- na, gdzie porównał wyrazy, znajdujące się w słowniczku Bor
kowskiego (przy wydaniu wiedeńskim psałterza) z tekstem s a mego rękopisu; przedrukował ich spis nanowo i przy każdym wyrazie dodał znaczenie jego po łacinie, a gdzieniegdzie i po niemiecku, wypisane z tegoż rękopisu.
Libelt Karol. P s a ł t e r z f l o r y j a ń s k i i B i b l i j a k r ó l o w e j Z o f i i . Dwa najdawniejsze pomniki piśmienne starożytnej polszczyzny. (Roczniki Towarzystwa przyj, nauk poznańs. T. VII. Poznań. 1872, str. 34—85. 8° maj.).
W rozprawie tej podaje autor opis zabytku, historyją jego odkrycia i 1-szego wydania (str. 3 4 —41), następnie (od 54—63) mówi o pisowni obu zabytków, o formach staropolskich (63—70) i dodaje słowniczek wyrazów starożytnych obu pomników (73—85), rzadko gdzie oznaczając miejsca, w których si§
znajdują.
V
Makusev V. V. C t e n i j a o s t a r o p o l s k o j p i s m e n- n o s t i . (Fiłołogić. vśstnik. 1879, 1.1. 39—74 i 210—252).
Jestto urywek wykładów uniwersyteckich prof. W. Maku
szewa. Brak lingwistycznego przygotowania, a w wielu razach
P r z s g l ą d b ib l ij o g r a f i c z n y . 7 9
brak objektywności przeszkadzały mu niemało w osiągnieniu umiejętnych rezultatów w jego badaniach nad staropolszczyzną.
Widać to dobrze i po jego „wykładach”. I-a część tych „w ykła
dów” poświęcona jest „wiadomościom o pomnikach jęz. poi., które do nas nie doszły” (str. 41—54). — Il-a część, od str.
54—74 traktuje o „psałterzu floryjańskim ”, od str. zaś 210—252 o „rotach” (przysiąg) z 1386—99 r.
Dalszy ciąg „wykładów” nie był drukowany. Początek wyszedł także w osobnej odbitce: W arszawa. 1881.
Nehring Wł. N a c h r i c h t v o n e i n e m p o l n i s c h e n P s a l t e r i m X III J a h r h u n d e r t (Archiy. 1884. VII, 645).
Wiadomość o istnieniu psałterza polskiego w w. XIII-ym, którą tu podaje prof. Nehring, oparta jest na następującej wzmiance, znalezionśj przez Dr. Kętrzyńskiego w życiu św. Ku- negundy (cz. Kingi, f 1292), żony Bolesława Wstydliwego:
„Consuetudo sibi (b. Kingae) inerat quod decem psalmos in vulgari, anteąuam ecclesiam exiret, Deo persolyebat addens orationem: Omnipotens Deus, qui vivorum dominaris et mortuo- rum, et sic totum psalterium per ordinem complebat pro bono statu ecclesie”.
KAZANIA GNIEŹNIEŃSKIE.
25a/toyte3s d a w n e j m o w y p o l s ł r i e j . W Pozna
niu. 1857. 4° str. 84, 14 tablic litograf.
T ytuł taki nosi okazałe wydanie kazań w liczbie 7-u, przechowanych w rękopisie łacińsko-polskim z 1-szej połowy w. XV-go, w biblijoteee katedralnej gnieźnieńskiej. Kazania te wydrukowane są w dwu kolumnach (str. 1—36): po lewej tekst w pisowni rękopisu, obok zaś tenże tekst oddany pisownią dzi
siejszą przez L. Jagielskiego. Od str. 37 do 51, pod nagłówkiem 6 1 o s s a r i u m, pomieszczono glosy polskie, zebrane z kazań łacińskich tegoż kodeksu rękopiśmiennego. Od str. 53—83 Psalm 136 (137) S u p e r f l u m i n a B a b y l o n i s w różnych przekładach słowiańskich. W końcu dzieła dodano 14 kart lito- grafowanych; z tych 7 przedstaw iają podobizny 5-u pierwszych k art rękopisu kazań oraz 11-ej i 14-ej, następnie 4 podobizny psalmu 136, jedne wspaniałą podobiznę rękopisu Psałt. floryjań- skiego i 2 Biblii szaroszpatackiej (3 ostatnie in folio).
8 0 K . A p p e l i A . A . K r y ń s k i ,
Wiadomość biblijogr. N e h r in g a w Archiy. 1876, I, 256.
W ażne sprostow ania tekstu Kazań podaje A . Sem enovic w Archiy.
1884, VII, 419 — 424 (Zob. wyżej str. 66).
Hanusz Jan. W y k a z f o r m p r z y p a d k o w y c h w k a z a n i a c h g n i e ź n i e ń s k i c h z r. 1419. (Zaby
tek dawnej mowy polskiej T. Działyńskiego). [Sprawozd. komi
syi język. Akad. um. w Krakowie. 1880. I, 335—374].
Porówn. wyżej str. 599.
Hanusz Jan. Ś l a d y n i e k t ó r y c h o d c i e n i d y- j a l e k t y c z n y c h w k a z a n i a c h g n i e ź n i e ń s k i c h z roku 1419. [Rozprawy i sprawozd. wydź. filol. Akademii, t.
VIII, w Krakowie. 1880, str. 64—69].
Recenzyja K .A p p e la w Fiłołog. vestn. 1880. t. IV , 272—275. W zm ian
ka biblijogr.—k ry t. J a g ić a w Archiy. 1881, V, 170.
Erzepki Bolesław. D e r T e x t d e r G n e s e n e r P r e - d i g t e n kritisch beleuchtet, Einleitung zur AbhandluDg „Die Sprache der Gnesener Predigten”. Inaugural-Dissertation. Posen.
1885, 8° 12.
Praca autora jest bardzo pożądanym dla językowych ba
dań przyczynkiem. Wyświetla bowiem, źe tekst polski kazań gnieźń. powstał drogą kompilacyi i jest przekładem urywków z średniowiecznego źródła łacińskiego Jacobi a Voragine, Le
genda aurea vnlgo historia lombardica dicta, co widoczna z licz
genda aurea vnlgo historia lombardica dicta, co widoczna z licz