II. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNO-ANALITYCZNA
16. POMOC SPOŁECZNA
Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Instytucja ta wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka.
Zadania pomocy społecznej w gminie Świerzno wykonuje Ośrodek Pomocy Społecznej w Świerznie. Jednostka ta realizuje również zadania wynikające z innych, aniżeli ustawa o pomocy społecznej, aktów prawnych. Należą do nich w szczególności: ustawa o świadczeniach rodzinnych, ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawa o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, ustawa o powszechnym ubezpieczeniu społecznym oraz ustawa o ochronie zdrowia psychicznego.
Z końcem 2012 roku kadrę OPS-u stanowiło 6 osób. Dane szczegółowe na temat stanu zatrudnienia w ośrodku, potrzeb w tym zakresie oraz poziomu wykształcenia pracujących w nim osób przedstawiają poniższe tabele.
Tabela 22. Stan zatrudnienia w OPS-ie oraz potrzeby w tym zakresie na koniec 2012 roku
rodzaj stanowiska liczba etatów
o ile etatów powinno być więcej?
kadra kierownicza 1 –
pracownicy socjalni 2 1
pracownicy wykonujący usługi opiekuńcze – –
pracownicy wykonujący specjalistyczne usługi opiekuńcze – –
pozostali pracownicy 3 –
Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Świerznie.
Wśród propozycji w zakresie rozwoju zasobów kadrowych OPS-u figuruje potrzeba zwiększenia liczby etatów pracowników socjalnych do 3. Ma to związek z koniecznością realizacji zapisu ustawy o pomocy społecznej nakładającego na ośrodek obowiązek zatrudnienia 1 pracownika socjalnego na 2 tysiące mieszkańców, nie mniej jednak niż 3 pracowników. W 2012 roku wskaźnik ten nie był spełniony i wynosił 2.162 mieszkańców na 1 pracownika socjalnego.
Tabela 23. Wykształcenie kadry OPS-u oraz potrzeby w tym zakresie na koniec 2012 roku
rodzaj wykształcenia, dodatkowe kwalifikacje i zainteresowanie w tym zakresie osoby zainteresowane podjęciem specjalizacji z zakresu organizacji
pomocy społecznej –
osoby zainteresowane podjęciem specjalizacji I stopnia w zawodzie
pracownik socjalny –
osoby zainteresowane podjęciem specjalizacji II stopnia
w zawodzie pracownik socjalny –
Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Świerznie.
Z końcem 2012 roku wykształcenie wyższe posiadały 2 osoby z kadry OPS-u. Byli to pracownicy socjalni, a ich wykształcenie miało charakter kierunkowy. Kierownik ośrodka legitymował się z kolei wykształceniem średnim kierunkowym. Wszystkie osoby z kadry Ośrodka posiadały specjalizację z zakresu organizacji pomocy społecznej, a 2 pracowników socjalnych miało dodatkowo specjalizację I stopnia w zawodzie pracownika socjalnego.
Prawo do wsparcia udzielanego przez OPS mają osoby i rodziny, które spełniają określone warunki przedstawione w poszczególnych aktach prawnych. I tak np. w odniesieniu do świadczeń z pomocy społecznej jednym z nich jest kryterium dochodowe, które jest ustalone na poziomie 542 zł miesięcznie w przypadku osoby samotnie gospodarującej i 456 zł na osobę w rodzinie. Kryterium dochodowe stosowane jest również przy przyznawaniu zasiłków rodzinnych i świadczeń alimentacyjnych. Zasiłek rodzinny przysługuje, jeśli dochód rodziny na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza 539 zł, a gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeśli dochód ten nie przekracza 583 zł. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują z kolei, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł.
Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące kwot wydatkowanych przez OPS na realizację zadań w latach 2010-2012.
Tabela 24. Środki finansowe wydatkowane przez OPS na pomoc mieszkańcom gminy w latach 2010-2012
wielkość wydatków 2010 r. 2011 r. 2012 r.
Ogółem 3.106.605 zł 3.242.438 zł 3.272.873 zł
w tym
na świadczenia pomocy społecznej 800.602 zł 849.409 zł 892.461 zł
w tym
na świadczenia rodzinne 1.630.060 zł 1.577.226 zł 1.522.671 zł na zadania własne gminy 1.194.204 zł 1.319.347 zł 1.194.139 zł na zadania zlecone gminie 1.912.401 zł 1.923.091 zł 2.078.734 zł
Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Świerznie.
W latach 2010-2012 wysokość środków finansowych przeznaczonych przez OPS na pomoc mieszkańcom gminy rosła z roku na rok (z 3.106.605 zł w 2010 r. do 3.272.873 zł w 2012 r.). Dominującą pozycję wśród nich stanowiły kwoty wydatkowane na wykonanie zadań zleconych gminie. W ich ramach największe sumy wydatkowano na realizację świadczeń rodzinnych. Zdecydowanie mniej środków przeznaczano natomiast na realizację zadań własnych. Wśród nich przeważały środki przyznawane na zasiłki stałe i okresowe oraz posiłek (w tym dożywianie dzieci).
Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące liczby mieszkańców gminy objętych przez OPS wsparciem z zakresu pomocy społecznej w latach 2010-2012.
Tabela 25. Beneficjenci pomocy społecznej w gminie w latach 2010-2012
2010 r. 2011 r. 2012r.
liczba osób, którym przyznano decyzją świadczenie 471 475 447
liczba rodzin 289 285 270
liczba osób w rodzinach 837 812 741
udział liczby osób w rodzinach objętych pomocą
społeczną w ogóle ludności gminy 19,1% 18,6% 17,1%
Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Świerznie.
Liczba rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2010-2012 spadała z roku na rok (z 289 w 2010 roku do 270 osób w rodzinach w 2012 roku), analogicznie zmniejszała się również liczba osób w tych rodzinach (z 837 w 2010 roku do 741 osób w rodzinach w 2012 roku). Zmniejszał się również udział beneficjentów systemu w ogóle ludności gminy (z 19,1% w 2010 roku do 17,1% w 2012 roku). Wpływ na taką sytuację mogło mieć m.in. niskie kryterium dochodowe obowiązujące przy ubieganiu się o wsparcie, które zawęziło liczbę osób uprawnionych do korzystania z pomocy.
Uzupełnienie powyższych danych stanowią przedstawione w kolejnej tabeli informacje na temat struktury wiekowej oraz aktywności zawodowej odbiorców pomocy społecznej w gminie w 2012 roku.
Tabela 26. Struktura wiekowa oraz aktywność zawodowa beneficjentów pomocy społecznej w gminie w 2012 roku
wiek odbiorców liczba osób w rodzinach
rodzaj aktywności zawodowej
liczba osób powyżej 18 lat według decyzji administracyjnych
0-16 lat 290 pracuje 24
17-21 lat 64 pracuje dorywczo 144
22-30 lat 86 nie pracuje 60
31-40 lat 136 uczy się/studiuje 30/24
41-50 lat 92 na rencie 15
51-60 lat 57 na emeryturze 9
61-70 lat 16 na zasiłku dla
bezrobotnych 11
71 lat i więcej 0 bezrobotny bez prawa
do zasiłku 70
Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Świerznie.
Analiza struktury wiekowej mieszkańców gminy objętych przez OPS pomocą społeczną w 2012 roku wykazała, że największą grupę stanowiły dzieci i młodzież do 16 lat (290 osób). Ci z nich, którzy bezpośrednio korzystali ze wsparcia, otrzymywali pomoc głównie w postaci posiłku. Znacznie mniejsze, choć spore, grupy reprezentowały osoby w wieku 31-40 lat (136 osób), 41-50 lat (92 osoby) i 22-30 lat (86 osób).
Jeśli chodzi o podział beneficjentów pomocy społecznej w gminie według aktywności zawodowej, najliczniejszą grupę w 2012 roku stanowiły osoby pracujące dorywczo.
Obecność tych osób w gronie beneficjentów OPS-u należy tłumaczyć uzyskiwaniem przez nie niskich dochodów uniemożliwiających utrzymanie siebie i swoich rodzin. Liczną grupą były również osoby bezrobotne niemające prawa do zasiłku (70 osób).
Analizując powyższe dane, można pokusić się o stwierdzenie, iż najliczniejszą grupę wśród mieszkańców gminy korzystających ze wsparcia OPS-u w 2012 roku stanowiły charakteryzujące się niskim poziomem dochodów rodziny ubogie. Pochodzące z nich dzieci, z racji niedoborów materialnych w domu, korzystały ze wsparcia w formie dożywiania w szkołach. Diagnozę tę potwierdzają dane dotyczące powodów przyznawania pomocy społecznej w gminie, które za lata 2010-2012 przedstawia poniższa tabela.
Tabela 27. Powody przyznania pomocy społecznej w gminie w latach 2010-2012
powód przyznania pomocy Liczba rodzin liczba osób w rodzinach 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r.
ubóstwo 164 211 202 520 649 602
sieroctwo 1 1 0 2 2 0
bezdomność 0 4 4 0 4 4
potrzeba ochrony macierzyństwa 14 12 13 89 85 96
bezrobocie 172 51 29 546 160 98
niepełnosprawność 74 70 68 153 125 123
długotrwała lub ciężka choroba 14 7 7 27 12 10
bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego
35 33 30 144 123 126
przemoc w rodzinie 0 0 0 0 0 0
alkoholizm 5 3 0 9 6 0
narkomania 1 0 0 1 0 0
trudności w przystosowaniu do życia
po opuszczeniu zakładu karnego 2 2 4 2 2 4
zdarzenie losowe 1 0 3 3 0 8
Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Świerznie.
W latach 2010-2012 najczęstszą przyczyną przyznawania pomocy społecznej w gminie było ubóstwo. Liczba osób w rodzinach korzystających ze wsparcia OPS-u z tego powodu ulegała wahaniom (520 w 2010 r., 649 w 2011 r., 602 w 2012 r.). Ważną przyczyną udzielania pomocy było również prowadzące do ubóstwa bezrobocie. Liczba osób w rodzinach objętych wsparciem OPS-u z powodu braku zatrudnienia w analizowanym okresie systematycznie spadała (z 546 w 2010 r. do 98 w 2012 r.).
Istotne przyczyny świadczenia pomocy społecznej w gminie stanowiły także bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego oraz potrzeba ochrony macierzyństwa. Liczba osób w rodzinach, które zostały z tych powodów objęte wsparciem OPS-u, ulegała wahaniom.
Kolejną przyczyną przyznawania pomocy społecznej w gminie była niepełnosprawność.
Liczba osób w rodzinach korzystających ze wsparcia z tego powodu spadała z roku na rok (ze 153 w 2010 r. do 123 w 2012 r.).
W mniejszym stopniu mieszkańcy gminy korzystali z pomocy społecznej z takich przyczyn, jak długotrwała lub ciężka choroba, zdarzenie losowe, alkoholizm, bezdomność czy trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego.
Powody przyznania pomocy społecznej w gminie przez OPS wpływały na formę udzielanego wsparcia. Dane szczegółowe w tym zakresie za lata 2010-2012 przedstawia poniższa tabela.
Tabela 28. Formy wsparcia udzielanego w gminie przez OPS w latach 2010-2012
formy pomocy
liczba osób, którym przyznano decyzją administracyjną świadczenie
liczba rodzin liczba osób w rodzinach
2010 r. 2011 r. 2012 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r.
Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Świerznie.
W latach 2010-2012 najczęściej udzielanymi mieszkańcom gminy formami wsparcia była pomoc finansowa i rzeczowa, głównie w postaci zasiłków stałych, okresowych oraz posiłku. Liczba osób w rodzinach objętych pomocą pieniężną w 2012 roku znacznie wzrosła
w porównaniu z latami poprzednimi, a Liczba osób w rodzinach korzystających ze wsparcia rzeczowego w analizowanym okresie spadała.
W ramach udzielanej pomocy rzeczowej m.in. prowadzone było dożywianie dzieci w szkołach (w 2010 r. objęto nim 240 dzieci, w 2011 r. 182, a w 2012 r. 199), a także rozprowadzano żywność pochodzącą z Banku Żywności.
Istotną formę wsparcia świadczoną mieszkańcom gminy stanowiła również praca socjalna. Polegała ona m.in. na udzielaniu informacji, wskazówek i pomocy przy rozwiązywaniu trudnych spraw życiowych, świadczeniu poradnictwa oraz współpracy z innymi podmiotami pomocy społecznej.
Osoby, które nie mogły samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, którym nie można było zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych i które tym samym wymagały całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, były kierowane przez OPS do domów pomocy społecznej. W latach 2010-2012 liczba takich osób malała z roku na rok i wyniosła odpowiednio 10, 9 i 6.
Ważną rolę w działalności OPS-u odgrywała również realizacja projektu współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Priorytetu VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Działanie 7.1. Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji. W latach 2010-2011 wzięło w nim udział po 13 kobiet i 2 mężczyzn z rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, a w 2012 roku 12 kobiet i 4 mężczyzn.
W ramach projektu przeprowadzono doradztwo zawodowe oraz szereg kursów (m.in. obsługa kasy fiskalnej, prawo jazdy, opiekun osoby starszej niepełnosprawnej, florysta, fryzjer, glazurnik, masażysta, operator wózka widłowego, operator koparko-ładowarki, przewóz osób i rzeczy, pracownik administracyjno-biurowy). Wszyscy beneficjenci ukończyli kursy z wynikiem pozytywnym. Na lata 2013 i 2014 zaplanowano kontynuowanie tego projektu.
W ramach realizowanych zadań OPS przyznawał także świadczenia rodzinne, do których należą: zasiłek rodzinny i dodatki do tego zasiłku, świadczenia opiekuńcze w postaci zasiłku pielęgnacyjnego i świadczenia pielęgnacyjnego oraz jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela.
Tabela 29. Świadczenia rodzinne przyznane w gminie w latach 2010-2012
2010 r. 2011 r. 2012 r.
wielkość wydatków na świadczenia rodzinne 1.630.060 zł 1.577.226 zł 1.522.671 zł liczba rodzin, którym przyznano świadczenia
rodzinne 434 396 409
rodzaj świadczenia liczba przyznanych świadczeń
zasiłek rodzinny 8.204 7.339 6.535
dodatek do zasiłku z tytułu urodzenia dziecka 30 27 28 dodatek do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem
w okresie korzystania z urlopu wychowawczego 117 160 129 dodatek do zasiłku z tytułu samotnego wychowywania
dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych 0 0 0 dodatek do zasiłku z tytułu samotnego wychowywania
dziecka 432 367 327
dodatek do zasiłku z tytułu kształcenia i rehabilitacji
dziecka niepełnosprawnego 725 710 625
dodatek do zasiłku z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego 477 453 404 dodatek do zasiłku z tytułu podjęcia przez dziecko
nauki w szkole poza miejscem zamieszkania 1.104 944 840 dodatek do zasiłku z tytułu wychowywania dziecka
w rodzinie wielodzietnej 1.369 1.229 1.058
zasiłek pielęgnacyjny 2.151 2.084 2.017
świadczenie pielęgnacyjne 243 341 468
jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka 45 44 40 liczba świadczeń rodzinnych ogółem 14.897 13.698 12.471
Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Świerznie.
W latach 2010-2012 wielkość wydatków przeznaczonych przez OPS na realizację świadczeń rodzinnych zmniejszała się z roku na rok (z 1.630.060 zł w 2010 r. do 1.522.671 zł w 2012 r.). Tym samym spadała liczba przyznanych świadczeń (z 14.897 w 2010 r. do 12.471 w 2012 r.). Liczba rodzin z nich korzystających ulegała natomiast wahaniom (z 434 w 2010 r., 396 w 2011 r., 409 w 2012 r.).
Najczęściej OPS wypłacał zasiłek rodzinny (w 2010 r. 8.204 świadczenia, w 2011 r.
7.339 świadczeń, a w 2012 r. 6.535), który służy częściowemu pokryciu wydatków na utrzymanie dziecka. Istotne formy wsparcia stanowiły również: zasiłek pielęgnacyjny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej, z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania oraz z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego. Co warte odnotowania, z roku na rok malała liczba przyznawanych zasiłków pielęgnacyjnych (z 2.151 w 2010 r. do 2.017 w 2012 r.), które służą częściowemu pokryciu wydatków wynikających z konieczności zapewnienia osobie niepełnosprawnej opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
Za osoby pobierające świadczenia pielęgnacyjne OPS opłacił w latach 2010-2012 następującą liczbę składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe: w 2010 r. 867 (na kwotę 202.653 zł), w 2011 r. 925 (227.191 zł), a w 2012 r. 986 (263.150 zł).
Świadczenia alimentacyjne stanowiły kolejną formę wparcia świadczoną w latach 2009-2011 przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Świerznie mieszkańcom gminy. Ta pomoc finansowa, udzielana zgodnie z ustawą o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, była przyznawana dziecku wychowywanemu w rodzinie niepełnej, w przypadku bezskuteczności egzekucji zasądzonych świadczeń alimentacyjnych, oraz dzieciom wychowywanym przez osoby pozostające w związkach małżeńskich, przeprowadzających separację lub rozwód. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela.
Tabela 30. Świadczenia alimentacyjne przyznane w gminie w latach 2010-2012
2010 r. 2011 r. 2012 r.
liczba osób, którym decyzją przyznano świadczenie
alimentacyjne 39 40 53
liczba przyznanych świadczeń alimentacyjnych 867 925 986 wielkość wydatków na świadczenia alimentacyjne 202.653 zł 227.591 zł 263.150 zł
Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Świerznie.
Liczba mieszkańców gminy, którym w latach 20010-2012 OPS przyznał świadczenie alimentacyjne rosła z roku na rok (z 39 w 2010 r. do 53 w 2012 r.). Zwiększała się również liczba wypłaconych świadczeń (z 867 w 2010 r. do 986 w 2012 r.), a co za tym idzie, wysokość kwot wydatkowanych na ten cel (z 202.653 zł w 2010 r. do 263.150 w 2012 zł).
Pomoc społeczna polega m.in. na prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej. Składają się na nią zarówno jednostki środowiskowe, jak i instytucjonalne. Obok Ośrodka Pomocy Społecznej w gminie Świerzno funkcjonują dwie świetlice socjoterapeutyczne w Gostyniu i Świerznie. Mieszkańcy gminy mogą również korzystać z oferty jednostek wsparcia funkcjonujących poza gminą oraz organizacji pozarządowych.
Należą do nich m.in.: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie i Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Kamieniu Pomorskim, które jako jednostki powiatowe obejmują zasięgiem działania mieszkańców gminy Świerzno.
W roku szkolnym 2011/2012 Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Kamieniu Pomorskim wydała opinie psychologiczno-pedagogiczne dla 21 uczniów z gminy Świerzno, w tym 16 dla uczniów szkół podstawowych (7 w sprawie trudności w uczeniu się, 5 – ryzyka dysleksji, 4 – dysleksji rozwojowej, dysgrafii) i 5 dla uczniów gimnazjum (3 w sprawie
trudności w uczeniu się, a po 1 – dysortografii i możliwości kontynuowania nauki w gimnazjum przysposabiającym do zawodu).
Wybrane dane dotyczące działalności PCPR w odniesieniu do ludności gminy w latach 2010-2012 przedstawia natomiast poniższa tabela.
Tabela 31. Działalność PCPR-u w odniesieniu do ludności gminy w latach 2010-2012
2010 r. 2011 r. 2012 r.
liczba dzieci z gminy zgłoszonych do adopcji 0 0 0
liczba dzieci z gminy adoptowanych 0 0 0
liczba dzieci z gminy umieszczonych w rodzinach zastępczych 0 0 1 liczba dzieci z gminy umieszczonych w placówkach
opiekuńczo-wychowawczych 0 1 0
liczba dzieci z gminy przebywających w rodzinach zastępczych 1 1 1 liczba dzieci z gminy przebywających w placówkach
opiekuńczo-wychowawczych 1 2 2
liczba rodzin zastępczych, które objęły opieką dzieci z gminy 0 0 0
liczba usamodzielnianych dzieci z gminy 0 1 0
Dane Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Kamieniu Pomorskim.
W 2012 roku mieszkańcy gminy Świerzno korzystali również z oferty innych jednostek wsparcia działających poza gminą. Wykaz tych jednostek wraz z informacją na temat mieszkańców gminy objętych przez nie wsparciem przedstawia poniższa tabela.
Tabela 32. Jednostki wsparcia spoza gminy, z oferty których korzystali mieszkańcy gminy w 2012 roku
Lp. nazwa i adres instytucji
kategoria klienta oraz liczba osób z gminy objętych wsparciem w 2012 r.
1. Dom Pomocy Społecznej, Śniatowo 17 osoby niepełnosprawne – 4 osoby 2. Dom Pomocy Społecznej, Gryfice osoby niepełnosprawne – 2 osoby 3. Dom Pomocy Społecznej, Włościbórz osoby niepełnosprawne – 1 osoba 4. Schronisko dla osób bezdomnych, Łagiewniki osoby bezdomne – 1 osoba 5. Schronisko dla osób bezdomnych, Wolin osoby bezdomne – 2 osoby 6. Schronisko dla osób bezdomnych, Rybnik osoby bezdomne – 1 osoba 7. Schronisko dla osób bezdomnych, Gryfice osoby bezdomne – 3 osoby 8. Warsztaty Terapii Zajęciowej, Kamień Pomorski osoby niepełnosprawne – 18 osób
Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Świerznie.