w rodzinie
Na wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 21 grudnia 2011 r. dotyczące zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie180 składa się 25 zasad postę-powania, które są wiążące dla wszystkich organów uprawnionych do prowa-dzenia postępowań przygotowawczych. Prokuratorzy powinni przestrzegać w szczególności zasad dotyczących:
1) udzielania szczegółowych informacji osobom doświadczającym prze-mocy w rodzinie, zarówno odnośnie do uprawnień pokrzywdzonego wynikających z u.p.p.r., jak i gminnych i powiatowych programów prze-ciwdziałania przemocy w rodzinie realizowanych na danym terenie, a także o uprawnieniach pokrzywdzonego w postępowaniu przygoto-wawczym, w szczególności o prawie do odmowy składania zeznań doty-czących podejrzanego (oskarżonego) i skutkach podjęcia takiej decyzji;
180 Tekst dostępny na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości http://ms.gov.pl/pl/
dzialalnosc/przeciwdzialanie-przemocy-w-rodzinie/akty-prawne-i-inne-dokumenty-/
ZASADA RÓWNEGO TRAKTOWANIA – PRAWO I PRAKTYKA
2) szczegółowego i w miarę możliwości jednokrotnego przesłuchania po-krzywdzonego przestępstwem znęcania się nad rodziną;
3) podejmowania natychmiastowej reakcji w przypadku prób stosowania gróźb bądź zastraszania osób doświadczających przemocy w trakcie prowadzonego postępowania przygotowawczego;
4) informowania Sądu Rodzinnego w przypadku demoralizacji nieletniego, bądź zagrożenia dobra dziecka;
5) uczestniczenia małoletnich w procedurach prawnych – ze szczególnym uwzględnieniem postępowania przygotowawczego;
6) ostrożnego traktowania postępowania mediacyjnego w przypadku po-dejrzenia przestępstwa znęcania się nad rodziną.
4. Zespoły interdyscyplinarne
W u.p.p.r. został przede wszystkim nałożony na gminy obowiązek podejmo-wania działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególno-ści w ramach pracy w zespole interdyscyplinarnym181. Interdyscyplinarność to polski wkład w pracę socjalną na świecie. Koncepcję pracy grupowej, w której pracownik socjalny miałby być wspierany przez zespół interdyscyplinarny, sfor-mułował Aleksander Kamiński w połowie XX wieku. Zespoły takie funkcjonują w wielu krajach zachodnich. W Polsce, przed wejściem w życie ustawy z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie u.p.p.r. oraz niektórych innych ustaw, funkcjonowały tylko tam, gdzie decydenci wyrazili zgodę na ich utworzenie. Ustawa usankcjo-nowała i wprowadziła zespoły interdyscyplinarne jako standard w każdej gmi-nie, jednocześnie porządkując i regulując pewne sprawy182.
W skład zespołu interdyscyplinarnego obligatoryjnie wchodzą przedstawi-ciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązy-wania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia, organizacji pozarządowych oraz kuratorzy sądowi. W skład zespołu interdyscyplinarnego mogą także wchodzić prokuratorzy i przedstawiciele innych podmiotów, dzia-łających na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie183. Zespół interdyscy-plinarny realizuje działania określone w gminnym programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie. Jego zadaniem jest integrowanie i koordynowanie działań podmiotów działających na rzecz ochrony ofiar przemocy w rodzinie, oraz specjalistów w zakresie przeciwdziała-nia przemocy w rodzinie, w szczególności przez diagnozowanie problemu
prze-181 Art. 9a ust. 1 u.p.p.r.
182 J. Śpiewak, Dzieci, ludzie i ustawa, Niebieska Linia, nr 2/67/2010.
183 Art. 9a ust. 3 i 4 u.p.p.r.
mocy w rodzinie; podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na celu przeciwdziałanie temu zjawisku; inicjowanie inter-wencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie; rozpowszechnianie in-formacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia pomocy w środowi-sku lokalnym oraz inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie. Celem zespołu interdyscyplinarnego jest działalność profilaktyczna i pomoc rodzinom w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych.
Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej prze-mocą odbywa się w oparciu o procedurę „Niebieskie Karty” i nie wymaga zgo-dy osoby dotkniętej przemocą w rodzinie. Procedura obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyj-nych pomocy społecznej, gminorganizacyj-nych komisji rozwiązywania problemów alko-holowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym po-dejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie. Przedstawiciele wymienionych powyżej podmiotów realizują procedurę „Niebieskie Karty” w oparciu o zasadę współpracy i przekazują informacje o podjętych działaniach przewodniczące-mu zespołu interdyscyplinarnego184.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. kompleksowo reguluje procedurę „Niebieskie Karty”, wobec czego nie stosuje się do niej prze-pisów o postępowaniu administracyjnym185. Oznacza to, że nie ma stron postę-powania i organów odwoławczych, nie można żądać wydania decyzji, zakoń-czenia postępowania ani wglądu w dokumentację.
Zakończenie procedury jest możliwe w dwóch przypadkach: ustania przemocy w rodzinie i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy w rodzinie oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy albo rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań. O zakończeniu proce-dury powiadamia się podmioty uczestniczące w procedurze po jej zakończeniu186.
Z praktycznego punktu widzenia jedną z podstawowych trudności, z jaką spo-tyka się zespół, jest nazwanie problemów oraz wyodrębnienie tych najistotniej-szych, które powinny być rozwiązane w pierwszej kolejności, zwłaszcza że każdy przedstawiciel zespołu może kierować się odmienną hierarchią spraw, wynikającą ze specyfiki jego miejsca pracy. Wielkim wyzwaniem dla zespołów jest także okre-ślenie form działania, a zwłaszcza kwestii relacji między zespołem a rodziną187.
184 Art. 9b ust. 1 i 2 u.p.p.r. oraz art. 9d u.p.p.r.
185 Wskazówki Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych do realizacji za-dań wynikających z rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie procedury „Niebieskie Karty” z 10 października 2012 r.
186 A. Olszewska, Prawne zasady funkcjonowania zespołów interdyscyplinarnych.
187 P. Teisseyre, Interdyscyplinarne pomaganie, Niebieska Linia, nr 5/76/2011.
ZASADA RÓWNEGO TRAKTOWANIA – PRAWO I PRAKTYKA
Podkreślić należy, że członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup ro-boczych w zakresie niezbędnym do realizacji swych zadań mogą przetwarzać dane osób dotkniętych przemocą w rodzinie i osób stosujących przemoc w ro-dzinie, dotyczące stanu zdrowia, nałogów, skazań, orzeczeń o ukaraniu, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym, bez zgody i wiedzy osób, których dane te dotyczą188, dlatego nie wszystkie prze-pisy ustawy o ochronie danych osobowych189 będą miały zastosowanie w przy-padku danych osobowych gromadzonych na podstawie przepisów u.p.p.r.
Członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup roboczych zobowiązani są do zachowania poufności wszelkich informacji i danych, które uzyskali przy realizacji swych zadań. Obowiązek ten rozciąga się także na okres po ustaniu członkostwa w zespole interdyscyplinarnym oraz w grupach roboczych190. Po-nadto art. 100 u.p.s. w postępowaniu w sprawie świadczeń z pomocy społecznej nakazuje kierować się przede wszystkim dobrem osób korzystających z pomocy społecznej i ochroną ich dóbr osobistych. W szczególności nie należy podawać do wiadomości publicznej nazwisk osób korzystających z pomocy społecznej oraz rodzaju i zakresu przyznanego świadczenia. W zakresie niezbędnym do przyznawania i udzielania świadczeń z pomocy społecznej można przetwarzać dane osób ubiegających się i korzystających z tych świadczeń dotyczące: pocho-dzenia etnicznego, stanu zdrowia, nałogów, skazań, orzeczeń o ukaraniu, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym.
Agnieszka Olszewska – prawnik, trener szkoleniowy, mediator rodzinny. Pracownik Ogólno-polskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” Instytutu Psychologii Zdrowia, Fundacji Pomocy Matematykom i Informatykom Niesprawnym Ruchowo, współ-pracownik Komitetu Ochrony Praw Dziecka, Polskiego Towarzystwa Stwardnienia Rozsiane-go, członek dwóch Zespołów Interdyscyplinarnych w Warszawie. Absolwentka Studium Prze-ciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Koordynator Ośrodka Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem Ministerstwa Sprawiedliwości, autorka wielu artykułów i publikacji (m.in.
stała współpraca ze „Światem Problemów”, „Niebieską Linią”, „Wychowaniem w Przedszkolu”,
„Emocjami”, Studium Prawa Europejskiego). Członek Stowarzyszenia Mediatorów Rodzin-nych, w trakcie przygotowywania pracy doktorskiej z zakresu przemocy w rodzinie, a także Podyplomowych Studiów Przygotowania Pedagogicznego. Posiada Certyfikat Specjalisty w zakresie pomocy ofiarom przemocy w rodzinie (Certyfikat Instytutu Psychologii Zdrowia).
Prowadzi szkolenia na zlecenie różnych instytucji i urzędów: m.in. Niebieskiej Linii, Warszaw-skiego Biura Edukacji, Instytutu Raabe, Komitetu Ochrony Praw Dziecka.
188 Art. 9c u.p.p.r.
189 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz.
926, z późn. zm., dalej: u.o.d.o.).
190 Art. 9c u.p.p.r.