Potencjalne kierunki zmian. Aktywność organizacji pozarządowych

Zmiany w zakresie dostępu osób niepełnosprawnych do usług świad-czonych przy wykorzystaniu nowych urządzeń i technik informatycznych są determinowane dwoma głównymi czynnikami: poziomem kosztów oraz możli-wościami technologicznymi związanymi z przystosowaniem sposobu świadcze-nia tych usług do możliwości osób z niepełnosprawnością. Wysokie koszty peł-nego dostosowania serwisów internetowych i materiałów wykorzystywanych w Internecie, zwłaszcza materiałów filmowych dla niewidomych i dźwiękowych dla osób z dysfunkcją narządu słuchu, uniemożliwiają realizację w krótkim cza-sie wszystkich postulatów i oczekiwań. Również najnowsze rozwiązania tech-nologiczne są niejednokrotnie związane z wysokimi nakładami dla właściciela

11 Wypowiedź jednego z uczestników wywiadów pogłębionych (12.05.2015).

aplikacji – są one wyższe, jeśli wynikają z konieczności poprawiania, udoskona-lania aplikacji, a nie właściwego jej zaprojektowania na samym początku. Ozna-cza to konieczność poszukiwania kompromisu oraz rozłożenia w Ozna-czasie procesu dochodzenia do rozwiązań w pełni satysfakcjonujących. Stanem pośrednim pomiędzy zapewnieniem dla każdego odbiorcy profesjonalnej audiodeskrypcji materiału filmowego oraz tłumaczenia migowego a pozostawieniem go zupeł-nie bez komentarza, powinno być przynajmzupeł-niej opatrzezupeł-nie filmów napisami, a plików dźwiękowych transkrypcją tekstową. Podobnie zdjęcia i grafiki powin-ny być opatrzone tzw. atrybutem ALT, tzn. opisami alternatywpowin-nymi, nie tylko z uwagi na potrzeby osób niewidomych, ale także użytkowników, którzy nie wyświetlają grafiki. Opisy i transkrypcje mogą być zamieszczone w osobnych plikach tekstowych, powinny jednak być na tyle jasne i wyczerpujące, aby po-zwalały osobom niepełnosprawnym zapoznać się z ich treścią.

Ważnym problemem jest także konieczność podejmowania działań zmierzających do zapewnienia kompatybilności różnorodnych aplikacji i urzą-dzeń. Tymczasem poszukiwania, eksperymenty i praktyczne działania podejmo-wane przez różne firmy idą w wielu, niejednokrotnie odmiennych kierunkach.

Dla osób z dysfunkcją wzroku, dla których szczególnie trudne jest korzystanie z ekranów dotykowych, pojawiło się kilka nowych rozwiązań. Jednym z nich jest ekran dotykowy, który „wyświetla” tekst alfabetem Braille’a przy wykorzystaniu wibracji: wklęsły punkt odpowiada serii drgań o małej amplitudzie, natomiast wypukły jest reprezentowany przez pojedynczą, silniejszą wibrację. Wibracje te odczytywane są za pomocą palców, tak jak punkty w alfabecie Braille’a. Cieka-wym przykładem jest także telefon B-Touch wyposażony w ekran dotykowy ob-sługiwany w brajlu oraz prace prowadzone przez Microsoft zmierzające do tego, aby dzięki wykorzystaniu dodatkowej warstwy polimerów, na ekranie pojawia-ły się tekstury wyświetlanych obrazów. Dostępny jest również bezdotykowy smartfon¹², okulary dla osób niewidzących z wbudowanym czytnikiem tekstu¹³, coraz częściej mówi się także o konstrukcji komputera odczytującego ruch ciała i rozpoznającego obiekty. Trwają też prace nad systemem operacyjnym, który zapewni kontrolę nad telefonem za pomocą ruchów głowy¹⁴. Oprócz inicjatyw planowanych do realizacji w dłuższej perspektywie warto zwrócić uwagę na działania, z których można korzystać już dziś. Przykładem takiej dobrej

prakty-12 http://sesame-enable.com/; (pobrano 10.07.2015).

13 http://www.orcam.com/; (pobrano 10.07.2015).

14 Por. także: http://nocamels.com/2014/01/israeli-startup-enables-touch-free-control-of-smart-devices-for-the-disabled/ (pobrano 10.07.2015).

ki są tłumaczenia dla osób głuchych lub niedosłyszących, które można zamówić za pomocą smartfona lub bezpośrednio na stronie migam.org¹⁵.

W dyskusję na temat dostępności usług świadczonych z wykorzysta-niem nowoczesnych technologii aktywnie włączone jest środowisko osób z nie-pełnosprawnością, zwłaszcza z dysfunkcją narządu wzroku. Na uwagę zasłu-gują działania podejmowane przez organizacje pozarządowe, w pracę których zaangażowani są sami niepełnosprawni: audyty stron internetowych oceniają-ce dostępność w sieci (Fundacja Widzialni – Polska Akademia Dostępności, Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego, Regionalna Fundacja Pomocy Nie-widomym w Chorzowie i inne), czy też portale e-learningowe instruujące, jak uczynić stronę dostępną. Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego (FIRR) już w 2009 r. przeprowadziła badanie, którego celem było zbadanie dostępności stron internetowych, usług i aplikacji oferowanych za pośrednictwem Internetu przez instytucje państwowe¹⁶.

Niezależnie od podejmowanych przez różne firmy działań bieżących, udostępniających obecnie oferowane usługi osobom niepełnosprawnym i star-szym, zwraca uwagę konieczność podejmowania inicjatyw strategicznych: ciągłe-go podwyższania standardów, śledzenia zmian w zakresie nowych technologii, uwzględniania ich w planowaniu strategicznym, w tym np. w planowaniu nowej infrastruktury lotniskowej, terminali, nowych systemów handlingowych¹⁷. Podsumowanie

Analiza dokumentów, licznych raportów oraz wyniki badań przepro-wadzonych wśród osób z niepełnosprawnością oraz osób starszych uwidacznia istotny problem dyskryminowania tej grupy społecznej, zagrożonej wyklucze-niem w dostępie do usług i treści elektronicznych, w tym z zakresu turysty-ki i podróży. Organizacje pozarządowe zaangażowane w rozwiązywanie tego problemu zwracają uwagę na konieczność uwzględniania dostępności już na etapie projektowania, a nie dopiero na etapie użytkowania oraz na konieczność

15 Pozwala na bezpłatne skorzystanie z usług tłumacza migowego; http://migam.org/;

(pobrano 10.07.2015).

16 Klucz do informacji. Dostępność informacji elektronicznej. Raport dotyczący dostępności aplikacji oferowanych przez administrację publiczną oraz aplikacji podpisów cyfrowych powstały w wyniku realizacji projektu „Klucz do informacji – badanie dostępu informacji dla osób niewidomych”, współfinansowanego przez Fundację im. Stefana Batorego, Kraków 2009.

17 Por. także: Kodeks dobrego postępowania przy obsłudze naziemnej osób niepełnosprawnych i osób z ograniczoną możliwością poruszania się podróżujących drogą lotniczą. Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice w Pyrzowicach, 2008 r.

podnoszenia świadomości – zarówno projektantów, jak i decydentów¹⁸. Warto podkreślić także, że dodatkową barierą, niemożliwą dla wielu osób z niepeł-nosprawnością do pokonania, są wysokie koszty dostępu do nowych, specjali-stycznych rozwiązań technologicznych, zarówno sprzętu, jak i oprogramowa-nia. W szczególności odnosi się to do różnego rodzaju urządzeń i programów

„pośredniczących” pomiędzy możliwościami osoby niepełnosprawnej a treścią prezentowaną na stronach internetowych: ekranów brajlowskich, programów udźwiękowiających i umożliwiających czytanie ekranu, różnego typu specja-listycznych interfejsów. Niezwykle dynamiczne zmiany w dziedzinie nowych technologii z jednej strony, a zubożenie środowiska osób niepełnosprawnych z drugiej są przyczyną nie tylko wykluczenia informatycznego, ale pogłębiania się przepaści pomiędzy potrzebami, a możliwościami ich zaspokojenia. Dzieje się tak, mimo że z technicznego punktu widzenia istnienie aż tak ogromnej luki nie jest uzasadnione. Wydaje się, że problemem dla osób niepełnosprawnych w odniesieniu do możliwości korzystania z nowych technologii informatycz-nych jest coś, co – paradoksalnie – w rzeczywistości jest siłą napędową rozwoju nowych rozwiązań, dedykowanych głównie tej grupie społecznej: ciągłe poszu-kiwanie nowości, z których każda idzie trochę w inną stronę. Zanim osoby za-grożone wykluczeniem zdążą się z nimi zapoznać i „oswoić”, i zanim nowości te zostaną na tyle upowszechnione, że staną się dostępne i cenowo, i technolo-gicznie (niektóre mają przecież duże wymagania sprzętowe i programowe) – już pojawiają się następne. Wydaje się, że tempo zmian zdecydowanie wyprzedza możliwe do uzyskania tempo pościgu za nimi.

18 Por.: Klucz do informacji…, op. cit., s. 16.