Z tyfLOLOgicZnych rOZważań
IV. Potrzeba sensu życia Wychowanie do spotkania z Bogiem
Modlitwa jest podstawową relacją człowieka z Bogiem. Wpro-wadzając w modlitwę (tzn. dzieląc się modlitwą, bo modlitwy nie można nauczyć, można tylko nauczyć pacierza na pamięć), po-zwalamy dziecku rozpoznać Boga jako miłującego Ojca. Dopiero wtedy ma sens katecheza, tzn. uczenie o Bogu i Jego sprawach.
Przyjęcie Dobrej Nowiny: „Pan Bóg ciebie kocha” pozwala zaak-ceptować siebie w warunkach kalectwa.
„Pacierz mówią dziewczynki klęcząc prawidłowo ze złożo-nymi rękoma. Rozpoczyna go jedna z dziewczynek na zmianę.
Wszystkie mówią głośno, wyraźnie, na jeden ton z odpowiednimi pauzami. Zwracamy baczną uwagę na to, by dzieci mówiły pa-cierz ze zrozumieniem treści, z każdorazowym zastanowieniem.
Pożądane jest mówienie na dwa chóry.
Zasadniczo pacierz ranny składa się ze zwykłych modlitw po-rannych (…) Poza tym dziewczynki mogą dodawać swe osobiste
s. Elżbieta Więckowska FSK – Rola nauczyciela... 33 czy ogólne intencje. Uważamy jednak, by te intencje wysuwane przez pojedyncze dziewczynki nie przechodziły w stały zwyczaj i nie przesłaniały w ten sposób pacierza. Unikamy jak najusilniej bezmyślnej rutyny.
Pożądane jest, by siostra wychowawczyni zawsze osobiście była na pacierzu i żeby dzieci traktowały to nie jako dozór z jej strony, ale jako chęć wspólnej z nimi modlitwy”9.
Dla naszych dzieci pacierz nie może być zbyt długi. Powinien zmieniać się, choćby okresowo, by nie dopuścić do rutynowego odklepywania, by był ciągle nowy, tak jak nowa jest ciągle roz-mowa z Przyjacielem.
Podstawowym zadaniem wychowawcy jest kształcenie su-mienia. Sumienie dziecięce lub infantylne opiera się na opinii matki, nauczyciela, wychowawczyni. Musimy bardzo uważać, jak reagujemy w różnych sytuacjach, bo przez nasze objawy uznania lub dezaprobaty kształtujemy sumienie dziecka. Wielka burza z powodu niezawinionej przez dziecko szkody, przechodzenie do porządku nad istotnym moralnie, choć drobnym incydentem formuje sumienie nieprawidłowe, oportunistyczne. Dziecko sądzi bowiem, że złe jest to, za co się gniewają. Poważne potraktowa-nie drobnych dla nas, a ważnych dla dzieci incydentów pozwala ustawić prawidłowo kryteria dobra i zła. Pamiętam, jak kiedyś przerwałam tok lekcji fizyki w reakcji na skargę: „On umyślnie zepsuł maszynę, by nie pisać lekcji!”. Wyjaśniłam gruntownie, że tylko Pan Bóg zna dokładnie motywy czynów ludzkich, bo człowiek sam nie zawsze zdaje sobie z nich sprawę. Tym bardziej nie wolno człowiekowi osądzać cudzych intencji. To było na pew-no ważniejsze dla uczniów niż przyswojenie kolejnej informacji z programu fizyki.
Starsze dziecko jest w stanie przyswoić sobie prawo, przy-kazanie Boże jako normę postępowania. Tu potrzebna jest
hie-9 Tamże.
rarchia wartości: przykazanie Boże jest ważniejsze niż prze-pis regulaminu.
Ważne jest, by przykazania Boże traktować od początku jako dar, wskazanie Dobrego Ojca, który chce naszego szczęścia, a nie jako abstrakcyjną regułę nadrzędną. Ułatwi to kształtowanie su-mienia dojrzałego chrześcijanina szukającego Bożego upodoba-nia, a nie tylko unikającego grzechu.
Dzieci upośledzone długo pozostają pod wpływem autorytetu dorosłych. Nie są zdolne do krytycznego porównywania czynu z regułą postępowania. Ale mają często wybitnie silną „inteligen-cję emocjonalną”. Jeśli wychowywane są w moralnie zdrowym środowisku, uczą się prawidłowej oceny moralnej. Potrafią ocenić w sposób zaskakująco trafny sytuacje bardzo trudne. Pamiętam lekcję w klasie VII poświęconą Tarninie Jerzego Szczygła. Na pytanie nauczycielki, czy chłopcy mogli okraść piwnicę Volks-deutscha, by wyżywić ukrywanego przez nich Żyda, padła z klasy natychmiastowa i poprawna moralnie odpowiedź: „Mogli, bo byli głodni”.
Za akceptacją siebie powinno u młodej osoby iść zrozumie-nie i przyjęcie powołania. Słowo „powołazrozumie-nie” bywa rozumiane wąsko, jako powołanie do stanu duchownego, może w ostatecz-ności do małżeństwa. Jeżeli chcemy dobrze wychowywać nasze dzieci, to musimy mieć mocne przekonanie, że każdy człowiek ma dane przez Boga powołanie i zadanie życiowe. Rozpoznanie powołania osobistego przyjdzie później. Ale, już dziś, patrząc na dzieci niepełnosprawne, powinniśmy mieć świadomość tego, co będą miały do dania współczesnemu społeczeństwu:
„Dążeniem naszego wychowania i opieki nad niewidomymi jest stworzenie nie tylko dzieła charytatywnego, ale osiągnięcie charakteru apostolskiego w możliwie najwyższym stopniu, przy czym rozumiemy tutaj nie apostolstwo głoszenia prawdy Bożej, do którego ani niewidomi, ani też opiekunowie nie czują się
po-s. Elżbieta Więckowska FSK – Rola nauczyciela... 35 wołani, ale apostolstwo dawania świadectwa tej prawdzie przez wprowadzenie jej w życie.
Niewidomy bowiem, zajmujący właściwe swoje miejsce w społeczeństwie, jeśli rozwinie wszystkie swoje możliwości i przyjmie wszystkie swoje ograniczenia, może dać widzącym, którzy zechcą ją przyjąć, cenną naukę życia.
Człowiekowi współczesnemu najbardziej może brak zrozu-mienia swojego miejsca na świecie. (…) Nie chce on widzieć swojej częściowej ślepoty, swoich granic, a gdy natknie się na nie, to albo wpada w gniew czy w zniechęcenie, lub też po prostu udaje przed sobą i przed innymi, że ich nie ma. Dlatego właśnie zetknięcie z takim nowoczesnym niewidomym, którego chcieli-byśmy wychować, może być i bywa uzdrawiające i wyzwalające dla współczesnego człowieka. Stawia [go] ono wobec prawdy, że tak samo jak niewidomy nie zna części rzeczywistości, tak samo i widzący nie wszystko widzi i nie wszystko wie. I on powinien poznać i uznać swoje granice. (…) Niewidomy stara się swoją słabość z łaską Bożą przemienić w źródło innych, doskonalszych mocy. Widzący ma również swoje słabości i swoje braki i tak samo powinien z nich korzystać”10.
Współczesne dziecko bywa bardzo wcześnie angażowane w rozwój intelektualny i naukę sprawności, które zapewnią mu sukces. Jest już wplecione w tryby pogoni za sukcesem, który staje się wartością najwyższą.
Jeśli wychowamy naszych uczniów na ludzi pogodnych, roz-poznających swoje możliwości i ograniczenia, umiejących cie-szyć się, rozwiniętych normalnie w dziedzinie uczuć społecznych i sądu moralnego, także w dziedzinie duchowej, będą oni cennym darem dla społeczeństwa.
10 M. Elżbieta Czacka, TRIUNO, dz. cyt., s. 38–39.
Nauczyciel – wychowawca
Miałam mówić o roli nauczyciela – wychowawcy, a mówiłam tak długo o dziecku. Tak być powinno, bo jesteśmy dla dzieci.
Powinnam jednak na koniec przejść do właściwego tematu, do zadań nauczyciela – wychowawcy.
Naszym podstawowym zadaniem nie jest realizowanie pro-gramu, choć w oczywisty sposób musimy liczyć się z jego wyma-ganiami, nie jest też śledzenie spontanicznego rozwoju ucznia, który sam nie wyrwie się z nawyku bierności lub chaotycznej nadpobudliwości. Naszym zadaniem jest pomaganie osobie w jej rozwoju.
Pomagać, to znaczy:
• obdarzać akceptacją wyrażaną w sposób zrozumiały dla dziecka;
• rozpoznawać aktualny poziom funkcjonowania i potrzeby rozwojowe każdego dziecka;
• organizować warunki materialne w sposób ułatwiający roz-wój;• organizować czas i aktywność dziecka;
• „organizować” postępy i sukcesy dziecka, stawiając odpo-wiednie dla niego zadania i ciesząc się z ich dobrego wykonania;
• wprowadzać w świat wartości kulturalnych, moralnych i du-chowych.
Istotne jest, by w każdym, nadzwyczajnym czy najbardziej stereotypowym zajęciu widzieć i realizować wszystkie cele, ja-kim to zajęcie może służyć. Typowe cele: poznawczy, kształcący, wychowawczy, rewalidacyjny i opiekuńczy mogą być w wielu przypadkach realizowane w toku tego samego zajęcia. Choćby spacer – zaspokaja potrzebę ruchu, ale może być okazją do ćwi-czenia sprawności w poruszaniu się, orientacji przestrzennej, do poznawania zjawisk przyrody i ćwiczenia umiejętności
poznawa-s. Elżbieta Więckowska FSK – Rola nauczyciela... 37 nia, do ćwiczenia form grzecznościowych i nauki nawiązywania kontaktów społecznych, i do innych zajęć „przy okazji”, które uczynią spacer atrakcyjnym i będą okazją do nabywania spraw-ności lub zdobywania umiejętspraw-ności.
Bardzo serdecznie radzę przygotowywanie zajęć na piśmie także tym, których to nie obowiązuje i notowanie trudności i po-stępów dzieci. Pomaga to lepiej organizować proces współpra-cy z dzieckiem, pomaga dostrzegać i doceniać sukcesy dziecka, które są przecież i naszymi sukcesami, co czyni naszą wspólną pracę radośniejszą.
O wychowaniu Matka Elżbieta Czacka powiedziała:
„Wychowanie jest rzeczą trudną, wymaga podwójnego przy-gotowania: znajomości tyflologii /nauki o niewidomych/, a poza tym oddziaływania przykładem. Nie każda siostra nadaje się do tego, by być wychowawczynią i nauczycielką. [Nie każdy magister pedagogiki także – prz. s. E.W.] Siostra wychowawczyni musi zacząć od własnej reedukacji, by potem dobrze i skutecznie wy-chowywać lub reedukować dzieci.
Ważną jest rzeczą zdać sobie sprawę z tego, czym jest wy-chowawstwo. Ten tylko będzie dobrze wychowywał, kto wierzy w możność wychowania i kto potrafi samego siebie wychować”11. Wychowywanie siebie to zadanie na całe życie. Nikt z nas nie może powiedzieć, że jest dostatecznie święty, by wychowywać innych. Wystarczy, jeśli pozwalamy, by Pan Bóg nas wychowywał i by wychowywały nas dzieci. Ich prostota i zaufanie zobowiązują nas do pracy nad sobą i nad naszymi wzajemnymi relacjami.
Dzieci nie widzą naszych twarzy. Za to doskonale słyszą nasz głos.
Wyczują bezbłędnie fałsz, niechęć, irytację. Wyczują zaangażo-wanie, życzliwość do nich i innych ludzi, szczerą troskę i zain-teresowanie. Wyczują, czy tylko mówimy pacierz, czy modlimy się razem z nimi. I pamiętajmy, to nie tylko my sami, to Dobry
11 Matka Elżbieta Czacka, Konferencja dla sióstr, 12 II 1940.
Ojciec Niebieski posyła nas, byśmy byli świadkami Jego miłości mądrej, wymagającej i obdarzającej.
„Życie nasze powinno płynąć z wiary głębokiej we wszystkie prawdy Kościoła naszego. Powinno ono rozwijać się w nas z każ-dym dniem, ogarniać swym wpływem wszystkie jego szczegóły.
W tym duchu wiary należy prostować wszystkie myśli, słowa i uczynki.
Jako mieszkanie Trójcy Przenajświętszej jesteśmy u źródła wszelkich łask, stąd ufność bezgraniczna w Ojcowską Opatrzność Bożą i wiara, i ufność w potęgę łaski Bożej, która z nas słabych i grzesznych uczynić może narzędzia swej Opatrzności”12.
Rabka 2001-08-29 [„W ramach szkolenia pedagogów”]
Powyższe rozważania zostały zaprezentowane personelowi pedagogicznemu placówki naszego Towarzystwa w Rabce-Zdro-ju.
12 Matka Elżbieta Czacka, Dyrektorium, dz. cyt., s. 166.
Adrianna Kaczanowska – Potrzeba kształcenia wyobraźni przestrzennej... 39 Adrianna Kaczanowska