Poważne awarie i zagrożenia naturalne .1 Analiza stanu istniejącego

Poważna awaria jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe podczas procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, mogących spowodować natychmiastowe lub powstałe z opóźnieniem zagrożenie życia lub zdrowia ludzi bądź zagrożenie środowiska. Natomiast przez poważną awarię przemysłową rozumie się poważną awarię w zakładzie.

Podstawowym aktem prawnym w zakresie poważnych awarii jest ustawa Prawo ochrony środowiska, w której zawarte są: przepisy ogólne, instrumenty prawne służące przeciwdziałaniu poważnej awarii przemysłowej, obowiązki prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, obowiązki organów administracji związane z awarią przemysłową oraz zagadnienie współpracy międzynarodowej w przypadku wystąpienia awarii przemysłowej o zasięgu transgranicznym.

Wystąpienie poważnej awarii przemysłowej związane jest z bezpośrednim zagrożeniem środowiska naturalnego. Zgodnie z ustawą POŚ w razie wystąpienia takiej awarii, Wojewoda poprzez Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska podejmuje działania niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków. O podjętych działaniach informuje Marszałka Województwa.

Mianem "nadzwyczajnych zagrożeń środowiska" (NZŚ) określa się negatywne skutki zdarzeń losowych takich jak awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosujących, produkujących lub magazynujących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji. NZŚ stanowią:

• zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji,

• pożary na rozległych obszarach lub długo trwające, a także towarzyszące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych,

zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku katastrof budowli hydrotechnicznych,

• zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku klęsk żywiołowych.

Przeciwdziałanie poważnym awariom jest jednym z podstawowych zadań Inspekcji Ochrony Środowiska.

Zadanie to wypełniane jest poprzez:

• prowadzenie rejestru zakładów, których działalność może być przyczyną wystąpienia poważnej awarii,

kontrolę podmiotów, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii,

• prowadzenie szkoleń dla organów administracji oraz podmiotów, o których mowa powyżej,

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spotka Jawna www.codex.pl

197

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020

współdziałanie w akcjach zwalczania poważnych awarii z organami właściwymi do ich prowadzenia,

• badanie przyczyn powstawania poważnych awarii i nadzór nad usuwaniem ich skutków dla środowiska.

Na terenie powiatu konińskiego do zdarzeń o charakterze chemiczno-ekologicznym. dochodzi najczęściej w procesie transportu substancji niebezpiecznych. Do największych zagrożeń chemiczno-ekologicznych zaliczyć można:

transport materiałów niebezpiecznych (transport samochodowy i kolejowy drogami lokalnymi, powiatowymi i krajowymi)

przesył produktów ropopochodnych (rurociąg „PRZYJAŹŃ" i przepompownia w Roztoce).¹⁰⁴ Poniżej przedstawiono wykazy tras drogowych i kolejowych, po których przewożone są materiały niebezpieczne.

Tab. 58. Wykaz tras drogowych, po których przewożone są materiały niebezpieczne Lp.

A2 i ESOPoznań-Warszawa E30 i A2 Warszawa-Poznań A2 i ESOPoznań-Warszawa A2 i ESOPoznań-Warszawa Nr 25 Rychwał-ślesin E30 i A2 Warszawa-Poznań E30 i A2 Warszawa-Poznań

E30 Słupca-Konin -Kłodawa

Rodzaj materiału

należą: benzyna, olej napędowy, gazy

Ilość roczna przewozów w [t]

222

W zależności od rodzaju przewożonego materiału i rodzaju samochodu od kilkuset kg

do kilkudziesięciu ton

Uwagi Dane te oparte są o okr. kontrole mat.

niebezpiecznych żrócHo: Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020

Tab. 59. Wykaz tras kolejowych, po których przewożone są materiały niebezpieczne

przewozów w [t]

960

Ilość paliw przybywających do Konin/bez tranzytu

Tranzyt Tranzyt Tranzyt źródło: Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020

104Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020

Odpowiedzialność za transport substancji niebezpiecznych spoczywa na spedytorze. W przypadku wystąpienia skażenia środowiska podczas transportu materiałów niebezpiecznych (transport drogowy lub kolejowy), gdy trudno jest ustalić sprawcę zdarzenia - obowiązki usunięcia zagrożenia spoczywają na Staroście. Stąd istotne znaczenie miałoby wyznaczenie miejsca tymczasowego magazynowania odpadów powstałych w czasie usuwania skutków zdarzenia. Decyzja, co do miejsca powinna być podjęta na poziomie województwa w porozumieniu z właściwymi samorządami terytorialnymi. Z punktu widzenia narażenia mieszkańców na skutki ewentualnych skażeń środowiska podczas transportu materiałów niebezpiecznych, ważne jest opracowanie programu informowania społeczeństwa o wystąpieniu awarii i sposobu zachowań w takiej sytuacji.

Ustawa Prawo ochrony środowiska spośród zakładów przemysłowych, w których ze względu na ilość znajdujących się w nich substancji niebezpiecznych możliwe jest wystąpienie poważnej awarii wyróżnia dwa rodzaje:

• zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZDR), zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii (ZZR).

Informacje o tych podmiotach gromadzone są w Rejestrach potencjalnych sprawców poważnych awarii, prowadzonych przez Inspekcję Ochrony Środowiska. Rejestr uwzględnia również zakłady mogące spowodować poważne awarie, które ze względu na ilość substancji niebezpiecznej, jaka może znajdować się w zakładzie, nie klasyfikują się do grup ZZR lub ZDR, ale z uwagi na rodzaj substancji, prowadzone procesy technologiczne lub usytuowanie instalacji, stanowią zagrożenie dla środowiska (zakłady pozostałe). Rejestr nie obejmuje stacji paliw, które również mogą być potencjalnym miejscem wystąpienia poważnych awarii.

Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska każdy, kto zamierza prowadzić lub też prowadzi zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, ma obowiązek zapewnić zaprojektowanie, wykonanie lub też likwidowanie tegoż zakładu w sposób zapewniający ochronę przed awariami bądź ograniczający ich skutki dla ludzi i środowiska. W celu zapobiegania niebezpiecznym awariom prowadzący zakłady o zwiększonym i dużym ryzyku muszą opracować:

program zapobiegania awariom, w którym przedstawia się system zarządzania zakładem gwarantujący ochronę ludzi i środowiska;

system bezpieczeństwa;

raport bezpieczeństwa (tylko dla zakładów o dużym ryzyku);

• wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy;

informacje niezbędne do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego.

Zadaniem Inspekcji Ochrony Środowiska jest kontrola przestrzegania wymogów ochrony środowiska w zakresie przeciwdziałania możliwości wystąpienia poważnej awarii. W zakładach o dużym ryzyku wystąpienia awarii kontrole dokonywane są co roku, a w zakładach o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii - co najmniej raz na 2 lata.

W bezpośrednim sąsiedztwie powiatu konińskiego zlokalizowane są dwa zakłady zwiększonego ryzyka:

ZE-PAK w Koninie oraz Expres Polska Sp. z o.o. w Warszawie O/Konin. Oprócz nich swoją działalność prowadzą zakłady nie zaliczone do ZDR lub ZZR, ale również stanowiące poważne zagrożenie dla

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 199 www.codex.pl

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020

środowiska. Są to:

Elektrownia Pątnów - Zespół Elektrowni PAK w Koninie Europoles w m. Stare Miasto

• Zakład Produkcyjny w m. Krągola (gmina Stare Miasto) należący do ZinPower Wielkopolska Sp. zo.o. w Szczecinie

Smurfit Kappa w m. Modła Królewska (gmina Stare Miasto)

W na terenie powiatu zlokalizowane są również stacje paliw płynnych, mogące stwarzać potencjalne zagrożenie, wynikające ze stosowania znacznych ilości produktów naftowych. Obiekty te mogą stwarzać potencjalne zagrożenie, jednakże tylko w wypadku nieprzestrzegania odpowiednich przepisów.

Innym rodzajem zagrożenia jest możliwość wystąpienia powodzi związanej głównie z:

awariami urządzeń hydrotechnicznych, które regulują gospodarkę wodną w powiecie -np. zbiornika retencyjnego na Powie w gminie Stare Miasto, uszkodzenia zbiornika wodnego Jeziorsko (zlokalizowanego w powiecie sieradzkim i poddębickim)

lokalnie w przypadku wystąpienia długotrwałych intensywnych odpadów deszczu

• tworzeniem się zatorów lodowych w okresach topnienia lodów, szczególnie niebezpieczne na rzece Warcie w okolicy miasta Konin.

Zagrożenia powodziowe związane z rzeką Warta może wystąpić na terenie gmin: Golina, Rzgów, Krzymów, Kramsk i Stare Miasto. Najwyższe stany wody na Warcie występują w marcu, minimalne w czerwcu. Przyczyną wezbrań są wody roztopowe oraz opady letnie, odlesienie zlewni Wart oraz prostowanie i pogłębianie koryta rzeki. Powodzie wiosenne należy w znacznej mierze uznać za zjawisko spowodowane ingerencja człowieka w środowisko przyrodnicze. Powierzchnia terenów zalewowych na terenie powiatu wynosi ok. 8 tyś. ha, chronionych obwałowaniami jest 7 tyś. ha. W celu zmniejszenia zagrożenia powodziowego na całej długości rzeki zbudowane są wały przeciwpowodziowe, jazy zasuwowe, przepusty a na początku biegu rzeki Warty na terenie województwa wybudowano zbiornik retencyjny Jeziorsko. Ze względu na zagrożenie powodziowe wodami 1% rzeki Warty Dyrekcja Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu sporządziła Studium określające obszar bezpośredniego zagrożenia powodzią w którym wyznaczony został zasięg występowania tego zjawiska.

Na obszarze tym obowiązuje zakaz budowy jakichkolwiek obiektów nie związanych z gospodarką wodną.¹⁰⁵

Zagrożenie powodziowe stwarzać może także rzeka Powa. Piętrzenie wody w rzece Powie odbywa się na jazie w m. Nikłaś (gm. Stare Miasto). Obecnie, na powierzchnie zbiornika składają się istniejący zbiornik o powierzchni 8,6 ha oraz zajęte pod zalew przyległe do niego użytki zieleni o pow. 16,2 ha. Po maksymalnym spiętrzeniu rzeki Powy, całkowita powierzchnia zalewu wyniesie 24,8 ha. Na rzece Powie znajduje także zbiornik „Stare Miasto" o powierzchni zalewu 90,96 ha i o pojemności 2,159 min m³. Zapora zlokalizowana jest w km 9+100 rzeki Powy. Wody ze zbiornika wykorzystywane są do celów rolniczych, rekreacyjnych i energetycznych. Równocześnie zbiornik ten zabezpiecza tereny wokół i poniżej zapory przed wystąpieniem powodzi. Użytki rolne zajęte pod zalew i znajdujące się pod

105Sfrateg/a rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stare Miasto

wpływem zbiornika to użytki rolne o niskiej klasie bonitacyjnej. Na rzece w rejonie Konina projektowany jest również zbiornik Posoka, który także ma stanowić ochronę przed powodzią. Dolina rzeki Powy w dolnym odcinku w rejonie miejscowości Posoka jest narażona na wylewy 1% wód rzeki Warty.

Na obszarze objętym możliwością wystąpienia wylewów katastrofalnych obowiązuje zakaz budowy jakichkolwiek obiektów za wyjątkiem tych, które będą związane z gospodarką wodną. Zakaz ten dotyczy równie terenów łąkowych sąsiadujących z korytem rzeki.¹⁰⁶

Ostatnia powódź w powiecie konińskim miała miejsce w 2010 r. na terenie gmin Golina, Kramsk, Krzymów, Rzgów i Stare Miasto. Na terenie powiatu zalanych zostało 7,5 tyś. ha łąk i pól. Uszkodzonych zostało wiele km dróg i kilka mostów. Najbardziej dotknięta powodzią została Golina, gdzie na skutek uszkodzenia wału w Kraśnicy woda rozlała się na polder Golina i podtopiła okoliczne gospodarstwa.¹⁰⁷

5.8.2 Presja

Skutki poważnych awarii niejednokrotnie przekraczają poza miejsce ich powstania. Dotykają bezpośrednio ludzi i środowisko naturalne. Likwidacja skutków poważnych awarii zazwyczaj wymaga długoletnich działań odbudowujących środowisko.

Na terenie powiatu konińskiego wzrasta zagrożenie wynikające z różnego typu awarii, m.in. zdarzeń chemicznych lub ekologicznych, związanych z istnieniem zakładów przemysłowych użytkujących materiały niebezpieczne w ilościach mogących być przyczyną poważnej przemysłowej oraz związanych z transportem drogowym i kolejowym materiałów niebezpiecznych.

Średnio w przypadku 3% zdarzeń drogowych dochodzi do powstania chemicznego lub ekologicznego, które ma związek z przewożeniem przez pojazd uczestniczący w kolizji drogowej substancji niebezpiecznych dla środowiska naturalnego (ludzi, zwierząt, roślin). Potencjalne zagrożenie w tym zakresie nie będzie malało. Czynniki zwiększające jego poziom to:

intensywny rozwój transportu drogowego

• położenie geograficzne powiatu konińskiego (szlak komunikacyjny Berlin - Moskwa)

• nienadążający za rozwojem transportu rozwój sieci dróg i infrastruktury drogowej, w tym brak autostrad, specjalnych parkingów dla pojazdów przewożących materiały niebezpieczne, zniszczona powierzchnia jezdni itp.

Niedostateczny rozwój sieci dróg wpływa na wysoką ilość wypadków w kraju. Bardzo często transport samochody i kolejowy materiałów niebezpiecznych odbywa się trasami przebiegającymi w pobliżu dużych skupisk ludzkich, w tym niejednokrotnie przez centra miast.

Co roku na terenie powiatu odnotowuje się wzrost materiałów niebezpiecznych, które podczas awarii mogą spowodować katastrofę ekologiczną zagrażającej coraz większej liczbie ludności.¹⁰⁸

106 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stare Miasto

107 www.konin.lm.pl

108Strategia rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej dla miasta Konina i powiatu konińskiego na lata 2010-2020

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 201 www.codex.pl

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020

5.8.3 Cel

1. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska spowodowanych poważną awarią i klęskami żywiołowymi.

2. Ograniczenie możliwości wystąpienia sytuacji awaryjnych w wyniku transportu drogowego i kolejowego oraz klęsk żywiołowych.

3. Opracowanie systemu skutecznego informowania społeczeństwa o wystąpieniu nadzwyczajnego zagrożenia środowiska naturalnego.

5.8.4 Kierunki działań do 2020 roku

Obowiązki dotyczące awarii przemysłowych spoczywają głównie na prowadzącym zakład oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej, a także wojewodzie. Szczegółowy opis tych obowiązków podaje ustawa Prawo ochrony środowiska.

Zapobieganie awariom miejscowym, prowadzi się głównie poprzez ograniczenie transportu substancji niebezpiecznych, kierowanie ich oznakowanymi trasami, omijającymi centrum miasta, informowanie i edukowanie społeczeństwa o sposobach zapobiegania zagrożeniom, a także o sposobie postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia. Powstałe zagrożenia w transporcie drogowym jak i kolejowym, zwalczane są przez odpowiednie jednostki straży pożarnej.

Straż Pożarna podejmuje doraźne środki:

• dokonuje zabezpieczenia miejsca wypadku,

• ewakuuje ludność,

• w przypadku poważnych awarii, kiedy niezbędna jest pomoc specjalistycznych jednostek i specjalistycznego sprzętu, jednostka straży współpracuje z różnymi innymi sekcjami, które podejmują działania w swoim zakresie.

Ochrona przed powodzią jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej. Organem właściwym w sprawie gospodarowania wodami w regionie wodnym, w zakresie określonym w ustawie Prawo wodne jest Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu.

Obecnie trwają prace przy modernizacji prawostronnych wałów przy rzece Warcie na odcinku Konin-Koło. Zadanie podzielono na dwa odcinki. Pierwszy z nich przebiega na terenie powiatu konińskiego, a drugi powiatu kolskiego. W powiecie konińskim prace obejmują tereny gmin Kramsk i Krzymów.

Modernizacja wałów polega przede wszystkim na poprawie stabilności oraz ograniczeniu filtracji korpusu wału. Zwiększenie stabilności wałów, spowoduje, iż będą one bardziej odporne na uszkodzenia i przerwania przez wodę. Dzięki poprawie korony wałów w czasie powodzi łatwiej będzie można dotrzeć do zagrożonych miejscowości. Zgodnie z planem cała inwestycja będzie zakończona w przyszłym roku.

Na modernizację czekają jeszcze trzy przepompownie o bardzo ważnym znaczeniu strategicznym. Jedną nich jest przepompownia Nizina Konińska (miasto Koninin), która przepompowuwuje wody z obszaru chronionego wałami lewostronnymi. Kolejna to przepompownia Wola Podłężna na Kanale Grójeckim (gmina Kramsk), odbierająca wody z kopalni oraz z użytków zielonych Doliny Grójeckiej.

Zmodernizowany ma być także fragment wału i przepompownia w Ruminie (gm. Stare Miasto). Oprócz tego planowana jest również regulacja rzeki Powa na długości 6 km, w km 15+500 do 21+500 (gm. Stare

Miasto, pow. Koniński oraz gm. Tuliszków, pow. turecki) na której w 2007 roku WZMiUW wybudował zbiornik Stare Miasto.

Do końca 2015 roku potrwa modernizacja Kanału Ślesińskiego w km 0,00-32,00. Projekt przebudowy Kanału Ślesińskiego przewiduje kapitalny remont budowli hydrotechnicznych z nim powiązanych, m. in.

śluz w Koszewie, Gawronach, Pątnowie i Morzysławiu, jazu w Gawronach i wrót przeciwpowodziowych w Morzysławiu oraz budowę pompowni i wykonanie robót pogłębieniowych. Realizacja projektu umożliwi poprawę stanu infrastruktury technicznej Kanału Ślesińskiego, która została wykonana 75 lat temu i dotychczas nie była modernizowana i gruntownie remontowana. Przyczyni się również poprawy poziomu ochrony przeciwpowodziowe. Ponadto, realizacja projektu umożliwi zapewnienie optymalnych warunków bezpieczeństwa dla obsługi obiektów, użytkowników infrastruktury i okolicznych mieszkańców oraz spadek niebezpieczeństwa wystąpienia zagrożeń poprzez poprawę stanu infrastruktury drogi wodnej o strategicznym znaczeniu energetycznym (zabezpieczona na przyszłość zostanie możliwość wykorzystania wody pochodzącej z Kanału w ramach systemu chłodzenia elektrowni Pątnów i Konin.

5.8.5 Harmonogram zadań na lata 2013 - 2016

Zadania

Zarządzanie kryzysowe

Aktualizacja informacji o zakładach o zwiększonym i dużym

ryzyku wystąpienia poważnej awarii

Edukacja społeczeństwa w zakresie właściwych

zachowań w sytuacji wystąpienia zagrożenia

źródło: ankietyzacja gmin i powiatu

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska ĆODEX Śadowski i Wspólnicy Spotka Jawna www.codex.pl

203