Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata z perspektywą do roku 2020

(1)

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 -2016 z perspektywą do roku 2020

w nich przekroczenia norm przez azotyny, fosfor ogólny oraz tlen rozpuszczony. Podobna sytuacja była w przypadku Jezior Pątnowskiego i Gosławskiego, gdzie stwierdzono przekroczenie wskaźników dla temperatury, BZT5, niejonowego amoniaku, azotynów i fosforu ogólnego.

W 2009 roku analogiczny wynik otrzymano dla wód Jeziora Wąsowsko-Mikorzyńskiego, wyjątek stanowiła tylko temperatura, której wartość spełniała wymagane normy.

Wody podziemne

Teren powiatu konińskiego zgodnie z hydrogeologicznym podziałem kraju znajduje się w makroregionie zachodnim Niżu Polskiego - regionie wielkopolskim. Można tu wyróżnić 3 pietra wodonośne:

czwartorzędowe, trzeciorzędowe i kredowe. Utwory czwarto- i trzeciorzędowe rozdzielone są warstwami iłów poznańskich i glin zwałowych.

Utwory czwartorzędowe charakteryzują się występowaniem zasobów wodnych w zdecydowanej większości w piaskach, żwirach rzecznych i wodnolodowcowych. Wody w tych warstwach maja układ piętrowy. Miąższość tych warstw waha się od kilku do 60 m, przy czym średnio wynosi ona 10-25 m. Są one eksploatowane na terenie całego powiatu. Są to jednak wody o średniej i niskiej jakości. W związku z przemysłowa eksploatacja złóż węgla brunatnego na obszarze gmin, których istnieją odkrywki stosunki, wodne poziomu czwartorzędowego wielokrotnie są zachwiane.

Wody piętra trzeciorzędowego są stosunkowo obfite. Są to głównie wody w utworach piaszczystych miocenu i w piaszczysto-pylastych osadach pliocenu. Cecha charakterystyczna tego poziomu na terenie powiatu konińskiego jest częste jego zanieczyszczanie domieszkami węgla brunatnego. Z danych uzyskanych w Delegaturze Urzędu Wojewódzkiego w Koninie wynika, że w obrębie powiatu konińskiego wody trzeciorzędowe występują na różnych głębokościach, przeważnie nie przekraczających 100 m ppt.

Przykładowo w gm. Rychwał występują one na głębokości 46,5-90,5m ppt a w gm. Wilczyn 62,0-103,5 m ppt.

Wody piętra kredowego można zaobserwować w szczelinach i spękaniach wśród utworów marglisto- wapiennych. Wody tego poziomu stanowią główny poziom użytkowy powiatu konińskiego. Występuje on najczęściej na głębokości 50-100 m. Wody w utworach kredowych maja charakter napięty z wyjątkiem obszarów w pradolinie Warty. W gminie Rzgów wody te eksploatowane są z poziomu od około 40 do 100 m ppt.²⁶

Teren powiatu znajduje się w obrębie czterech Głównych Zbiorników Wód Podziemnych:

• GZWP Nr 143 Subzbiornik Inowrocław-Gniezno

Zbiornik zawiera wody trzeciorzędowe wymagające wysokiej ochrony (OWO). Warstwy mioceńskie charakteryzują się dobrymi parametrami hydraulicznymi.²⁷ Wody zbiornika obejmują swym zasiągiem północno-zachodni obszar powiatu konińskiego.

• GZWP Nr 144 Dolina kopalna Wielkopolska

Zbiornik gromadzi wody w czwartorzędowych utworach porowych. Zbiornik ma statut wysokiej

" Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008-2012

27 Aktualizacja POS z Planem Gospodarki Odpadami dla gminy Rogowo na lata 2008 -2011 z perspektywą na lata 2012 - 2015, Ekofizjografia do zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Mogilno

(2)

ochrony wód (OWO) i obszarowo jest znacznej rozległości. Zbiornik ten obejmuje warstwy wodonośne występujące w obrębie utworów wodnolodowcowych lub interglacjalnych o zwierciadle napiętym, zalegające na różnych głębokościach. Cechą charakterystyczną tego typu zbiornika jest częściowa lub całkowita izolacja od powierzchni utworami słabo przepuszczalnymi, przeważnie glinami lub iłami. Zasilanie zbiornika odbywa się poprzez infiltrację wód opadowych na wychodniach utworów piaszczystych oraz przez okna hydrologiczne, obejmujące obszary, w których warstwy izolujące glin lub iłów są nieciągłe.²⁸ Obejmuje on północno-zachodnią część powiatu.

• GZWP Nr 150 Pradolina Warszawsko-Berlińska

Zbiornik zajmuje powierzchnię całkowitą 1904 km², w obrębie byłego województwa konińskiego wynosi ona 500 km². Miąższość osadów wodonośnych jest zróżnicowana. W rejonie Konina wynosi 10 m. Warstwa wodonośna poziomu gruntowego złożona jest na iłach plioceńskich lub bezpośrednio na kredowych wapieniach i marglach. Zbiornik wodonośny zasilany jest w głównej mierze przez infiltrację opadów, a w rejonie Konina dodatkowo przez infiltrację wód rzecznych Warty. Zbiornik wodonośny pradoliny Warszawsko - Berlińskiej jest obszarem wysokiej ochrony, a obszar zasobowy ujęcia miejskiego dla Konina najwyższej ochrony.²⁹

• GZWP Nr 151 Turek-Konin-Koło

Utworami wodonośnymi zbiornika są poszczelinione margle, wapienie, opoki, gezy i piaskowce, lokalnie również piaski w utworach kredowych. Wodonośność zależna jest przede wszystkim od stopnia poszczelinienia. Najkorzystniejsze parametry hydrogeologiczne utwory kredowe posiadają w obrębie współczesnych i kopalnych dolin rzecznych. Najistotniejszą rolę spełnia tutaj pradolina Warszawsko - Berlińska na odcinku od Goliny, poprzez Konin, Koło, Dąbie. Za obszary najwyższej ochrony uznano obszary zasobowe dużych ujęć, między innymi dla miasta Konin.³⁰ Mimo dość znacznych zasobów wodnych powyższych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych na ich wielkość duży wpływ mają, poza wykorzystaniem do celów komunalnych, także wykorzystywanie ich do celów przemysłowych (przemysł wydobywczy).³¹

28 www.szczaniec.pl

M Uzupełnienie do Programu Ochrony Środowiska dla gminy Krzymów

30 Uzupełnienie do Programu Ochrony środowiska dla gminy Krzymów

31 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012

110 Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl

(3)

Tab. 35. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie powiatu konińskiego

Nr GZWPd

143

144

150

151

Nazwa zbiornika

Subzbiomik

Inowrocław-Gniezno Dolina kopalna Wielkopolska Pradolina Warszawsko- Berlińska Turek-Konin-Koło

Powierzchnia całkowita

w km²

2000

4000

1904

1760

Wiek utworów wodonośnych

Tr - zbiornik w trzeciorzędzie Qk - zbiornik dolin

kopalnych w czwartorzędach

Qp - zbiornik pradolinny w czwartorzędzie

K2 - zbiornik w kredzie górnej

Typ zbiornika

porowy

szczelinowo- porowy

Średnia głębokość

ujęcia w m

120

60

25-35

90

Szacunkowe zasoby dyspozycyjne

w dm³/d 96

480

456

240

n***m Tk i K*FVi**ii*»wies\ <• -—-• — •"- s Rys. 14. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych na terenie powiatu konińskiego

źródło: Interaktywny Panel Informacji o Środowisku Województwa Wielkopolskiego

(4)

W 2008 roku została przeprowadzona weryfikacja przebiegu granic Jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) wydzielonych w 2005 roku, a w wyniku tych prac powstał nowy podział Polski w zakresie JCWPd. Zgodnie z nową numeracją na terenie powiatu konińskiego znajdują się JCWPd nr 43, 62 i 71 (rysunek nr 15), które fizycznie stanowią część poprzednich JCWPd nr 43, 64 i 78. Głębokość występowania wód słodkich dla tych wód wynosi ok.200 m.

Na poniższym rysunku przedstawiono układ JCWPd według nowej numeracji.

19 .

213

numer jednolitej części wód podziemnych granica jednolitej części wód podziemnych

numer arkusza mapy w skali l :50 000

obszar i numer Głównego Zbiornika Wód Podziemnych

Rys. 15. Lokalizacja JCWPd nr 43, 62 i 71 na terenie powiatu konińskiego źródto: www.pgi.gov.pl

(5)

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywę do roku 2020

Wody w utworach czwartorzędowych tworzą jeden poziom wodonośny o zróżnicowanym wykształceniu występujący na części obszaru JCWPd nr 43. Poziom mioceński występuje na całym obszarze, często mając kontakt hydrauliczny z poziomem czwartorzędowym. W części północno-wschodniej występują wody podziemne w utworach kredowych. W rejonie północno-wschodnim występują wody zasolone w utworach trzeciorzędowych, przy braku izolacji lokalnie następuje ascenzja wód zasolonych do poziomów plejstoceńskich.³²

m n.p.m

100

O

-100

Q

M

•

Q

M Ol

Cr₃

Q

M

- warstwy wodonośne - warstwy słabo przepuszczalne

Rys. 16. Profile JCWPd nr 43 źródło: www.pgi.gov.pl O, M - wody porowe w utworach piaszczystych

Cr - wody szczelinowe w utworach węglanowych

Na obszarze całego JCWPd nr 62 występują wody podziemne poziomu czwartorzędowego i są w izolacji od powierzchni terenu. Wskutek złożonej budowy geologicznej w części zachodniej występuje kontakt hydrauliczny poziomów czwartorzędowego, mioceńskiego i kredowego, w części wschodniej brak jest poziomu mioceńskiego, a poziom czwartorzędowy i kredowy nie mają kontaktu hydraulicznego. Jest to obszar intensywnych odwodnień górnictwa węgla brunatnego.³³

32www.pgi.gov.pl

33www.pgi.gov.pl

(6)

m n.p.m.

150 - ¹

100

50

-50

-100

Q

M

Cr

Q

M

Cr

i - warstwy wodonośne - warstwy słabo przepuszczalne

Rys. 17. Profile JCWPd nr 62 źródło: www.pgi.gov.pl Q, M - wody porowe w utworach piaszczystych

Cr - wody szczelinowo - porowe w utworach węglanowych

W przypadku JCWPd nr 71 na w utworach czwartorzędowych występuje jeden poziom wodonośny, lokalnie mając kontakt hydrauliczny z poziomem kredowym występującym na całym obszarze JCWPd.

Poziom mioceński występuje w południowo-wschodniej części JCWPd i nie posiada kontaktów hydraulicznych z czwartorzędem i kredą. Cechą szczególną JCWPd nr 71 jest istnienie dużego odwodnienia górniczego związanego z eksploatacją złóż węgla brunatnego.³⁴

(7)

^ktualizacj^Prggramu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013-2016 z perspektywą do roku 2020

150

1 2

100

50

100

Q

Cr

Q

M

Cr

- warstwy wodonośne - warstwy słabo przepuszczalne

Rys. 18. Profile JCWPd nr 71

źródło: www.pgi.gov.pl Q,M- wody porowe w utworach piaszczystych

Cr - wody szczelinowo - porowe w utworach węglanowych

W 2010 roku badania jakości wód podziemnych prowadzone były w ramach monitoringu diagnostycznego przez PIG. Zakres badań obejmował wskaźniki ogólne takie jak: odczyn, temperatura, przewodność elektrolityczna, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny oraz wskaźniki nieorganiczne:

amoniak, antymon, arsen, azotany, azotyny, bór, bar, beryl, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, kobalt, magnez, molibden, mangan, miedź, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód, srebro, tytan, wapń, wodorowęglany, fenole, żelazo.

Ocena jakości wód została wykonana w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych.

L

73

wody wgłębne wody gruntowe

numer JCWPd

79

granica województwa granica powiatu

jednolita część wód podziemnych zagrożona jednolita część

wód oodziemrwch

Jakość wód

•B bardzo dobra

•i dobra

f l zadowalająca

•l niezadowalająca mm zła

Rys. 19. Wyniki monitoringu jakości wód podziemnych w roku 2010 wg badań PIG na podstawie poprzedniej numeracji JCWPd

źródło: Badania chemizmu wód podziemnych w ramach monitoringu operacyjnego w 2010 roku, PIG

(8)

Tab. 36. Wyniki monitoringu diagnostycznego wód podziemnych w 2010 r.

Miejscowość

Wola Podłążna

Konin

Gmina

Kramsk m. Konin

JCWPd

64

78

Stratygrafia

Q K2+Q

Głębokość do stropu warstwy wodonośnej [m]

3,3 0,14

Charakter punktu

Zwierciadło napięte Zwierciadło

swobodne

Klasa jakości wody w punkcie wg RMS 896 z dn. 23 lipca

2008 r. (stan na listopad 2010)

V

III źródło: Monitoring diagnostyczny wód podziemnych w sieci krajowej w 2010 r, PIG

Dla wód zaliczonych do V klasy jakości oznaczono wartości cynku, potasu, manganu, żelaza, ogólnego węgla organicznego.³⁵

Wyniki badań JCWPd nr 43 w ramach monitoringu operacyjnego przeprowadzonego przez PIG w 2011 r.

przedstawiono w tabeli poniżej.

Tab. 37. Wyniki monitoringu operacyjnego wód podziemnych JCWPd w 2011 r.

Miejscowość

Julianowo

Skulsk

Gmina

Wierzbinek

Łuszczewo

JCWPd

43

Opróbowanie

wiosna jesień wiosna jesień

Klasa jakości wody w punkcie pomiarowym

(wiosna/jesień)

III II IV IV

Klasa jakości wody w punkcie wg RMŚ 896

z dn. 23 lipca 2008 r.

(stan na listopad 2010)

III

IV

źródło: Monitoring operacyjny wód podziemnych w 2011 r., PIG

5.4.2 Presja

Stan wód zależy od wielu czynników zarówno bezpośrednich (zrzuty ścieków), jak też pośrednich (sposób użytkowania terenu, działalność gospodarcza). Zagrożeniem dla wód, szczególnie dla jezior może być także rozwój turystyki i rekreacji - lokalizowanie w zlewni bezpośredniej jezior domów letniskowych oraz ośrodków wypoczynkowych, nie posiadających uregulowanej gospodarki ściekowej.

W roku 2010 szczególnie duży wpływ na stan wód miały także warunki klimatyczne: długa zima z utrzymującą się pokrywą śnieżną oraz wysokie opady w maju i czerwcu, których skutkiem była powódź.

Nastąpiło znacznie większe i szybsze wymywanie substancji biogennych z gleby, co odzwierciedlają wyniki badań wód powierzchniowych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego.

Głównym źródłem zanieczyszczeń wód w powiecie konińskim są nieoczyszczone (lub oczyszczone w niewystarczającym stopniu) ścieki komunalne z terenów wiejskich oraz zanieczyszczenia obszarowe.

Są to głównie ścieki bytowe z terenów wiejskich (w tym z terenów turystycznych), odprowadzane w sposób niezorganizowany, zanieczyszczenia spłukiwane z terenów rolnych i leśnych oraz terenów tras

35 Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

(9)

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013 - 2016 z perspektywą do roku 2020

komunikacyjnych (drogowych i kolejowych). Wielkość ładunku zanieczyszczeń wprowadzanego do środowiska zależy od wielu czynników, m.in.: stopnia skanalizowania danego obszaru (wprost od ilości nieszczelnych szamb), poziomu kultury rolnej, stopnia zurbanizowania i natężenia ruchu komunikacyjnego danego obszaru. Istotny problem stanowią nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na ścieki oraz wywóz zgromadzonych ścieków przez firmy niekoniecznie do tego uprawnione, a często także dokonywanie tego przez samych użytkowników (szczególnie w przypadku gospodarstw rolnych) na pola własne w celu rolniczego wykorzystania. Powyższe praktyki stwarzają poważne dla środowiska gruntowo - wodnego, szczególnie na terenach dolin cieków, gdzie zwierciadło wód gruntowych zalega płytko pod powierzchnią terenu na głębokości ok. 1 m. Powodują zachwianie równowagi biologicznej i gospodarczej, stanowią m.in. zagrożenie bakteriologiczne dla wód powierzchniowych przeznaczonych na kąpieliska, skażenia ujęć infiltracyjnych wody, zanieczyszczenia wód przeznaczonych na hodowle ryb i do rekreacji oraz nadmiernego zanieczyszczenia i eutrofizacji wód stojących powierzchniowych.³⁶

Powiat koniński zamieszkuje 127800 osób czego około 14% ogółu, zamieszkuje obszary miejskie, w większości zwodociągowane i skanalizowane.

W powiecie konińskim długość sieci kanalizacyjnej wynosi 353,1 km (2010 rok). Jednakże wskaźnik skanalizowania dla powiatu to zaledwie 29,8% (ludność powiatu korzystająca z sieci kanalizacyjnej).

Wskaźnik ten jest większy dla obszarów miejskich, wynosi on 80,2%, na wsi zaledwie 21,5%.

Tab. 38. Charakterystyka gospodarki wodno - ściekowej na terenie powiatu konińskiego Opla

ludność

Ścieki odprowadzone ogółem

Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię ogółem Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię ogółem Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię w mieście

Ludność obsługiwana przez oczyszczalnię na wsi RUM

Osady wytworzone Osady składowane

Zużycie wody

Ludność korzystająca z sieci wodociągowej ogółem Ludność korzystająca z sieci wodociągowej w miastach

Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej ogółem Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w miastach

Długość czynnej sieci kanalizacyjnej

Ładunki zanieczyszczeń w ściekach po oczyszczeniu BZT5

ChZT zawiesina Azot ogólny Fosfor ogólny

Jednostka osoba danWrok

osoba

% osoba osoba osoba Mg/rok Mg/rok dam³/rok

osoba osoba osoba osoba km

•

kg/rok kg/rok kg/rok kg/rok kg/rok

2010 r.

126465*

37522 39519 31,25 14010 25509 73853 849 202 4586,7 113818 16962 37689 14283 353,1

- 20828 143128

26340 10

0

*wg danych ze Starostwa Powiatowego w Koninie

źródło: Opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl

(10)

Tab. 39. Objęcie siecią kanalizacyjną poszczególnych gmin powiatu konińskiego (stan na 31.21.2011 r.)

Gmina Golina Grodziec Kazimierz Biskupi

Kleczew Kramsk Krzymów

Rychwał Rzgów Skulsk Sompolno Stare Miasto

Ślesin Wierzbinek

Wilczyn

Długość sieci kanalizacyjnej [km]

21,34 Brak danych

89,2 37,74

6,85 5,47 18,30 20,50 17,9 24,62 37,38 109,024

500 37,31

Stopień skanalizowania gminy*

33,54%

100%

89%

58%

5%

0,0 % 25%

30%

35,9%

29,3%

23%

Brak danych 2%

34,2%

* % budynków włączonych do kanalizacji do ogólnej liczby budynków mieszkalnych źródło: ankietyzacja gmin

Dla celów wdrażania Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych na terenie powiatu konińskiego powołano Rozporządzeniami Wojewody Wielkopolskiego 18 aglomeracji, które zostały podzielone na:

aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego, aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia Traktatu Akcesyjnego.

Traktat Akcesyjny przewiduje, iż przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych będą w Polsce w pełni obowiązywały od dnia 31 grudnia 2015 r.

Podstawowym instrumentem wdrożenia postanowień dyrektywy 91/271/EWG jest Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych. Celem Programu, przez realizację ujętych w nim inwestycji, jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, a co za tym idzie ochrona środowiska wodnego przed ich niekorzystnymi skutkami. KPOŚK jest dokumentem strategicznym, w którym oszacowano potrzeby i określono działania na rzecz wyposażenia aglomeracji miejskich i wiejskich, o RLM większej od 2 000, w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych. Program koordynuje działania gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w realizacji infrastruktury sanitacji na ich terenach.

Trzecia Aktualizacja KPOŚK została zatwierdzona przez Radę Ministrów w dniu 1 lutego 2011 r., jako realizacja obowiązku, wynikającego z ustawy z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne, nałożonego na Ministra Środowiska, a polegającego na okresowej aktualizacji zapisów KPOŚK, nie rzadziej jednak niż raz na dwa lata.

Aglomeracje znajdujące się na terenie powiatu konińskiego należą do regionu wodnego Odry, w skład

(11)

Tab 40. Charakterystyka aglomeracji na terenie powiatu konińskiego

Lp. Nazwa

aglomeracji

Gmina wiodąca

Gminy w aglomeracji

Nr rozporządzenia

Wojewody ustanawiającego

aglomeracje

RLM aglomeracji

zgodnie z rozp.

Wojewody

Liczba Mk korzystających

z systemu kanalizacyjnego

Długość sieci planowana

do budowy do 2015 r.

[km]

aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyj

1

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Konin*

Kazimierz Biskupi

Ślesin Golina Stare Miasto

Wilczyn Kleczew Sompolno

Krzymów Grodziec Kramsk Makolno Stary Licheń

Konin

Kazimierz Biskupi

Ślesin Golina Stare Miasto Wilczyn Kleczew Sompolno

Krzymów Grodziec Kramsk Sompolno

Ślesin

Konin, Krzymów, Konin Lewy

Brzeg, Konin Prawy

Brzeg Kazimierz

Biskupi Ślesin Golina Stare Miasto

Wilczyn Kleczew Sompolno

Krzymów Grodziec Kramsk Sompolno

Ślesin

207/06 zm. 18/08 - Konin LB;

206/06 - Konin PB 191/06 144/06 15/06 42/2006

210/06 22/06 193/06 154/06 11/06

8/06 195/06 145/06

177000

12000 11 900 9000 7400 210/06

4900 4700 4700 2700 2400 3400 2600

75116

5610 10340

3812 2508 2800 1 969 3228 55 100 462 215 1 150

20,619

36,3 3,0 29.2 38,9 14,1 6,0 8,9 26,8

14,1 14,2 20,8 6,1

Długość sieci planowana do modernizacji

[km]

Nakłady inwestycyjne

na sieci kanalizacyjne

do 201 5 r

na oczyszczalnie

ścieków wraz z przeróbką

osadu nego

14

0,0 0,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 b.d b.d

22 707,0

7 130,3 1 078,7 17 106,9 20 688,7 3317,3 3 000,0 4 189,5 13500,0

7714,0 6 148,3 9041,7 2 630,3

150000,0

7 130,3 400,0 12000,0

6 040,0 0,0 0,0 3 175,1 1 250,0 4 359,0

0,0 0,0 0,0 aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia traktatu akcesyjnego

1 2 3 4 5 6

Rzgów Sławsk Lubstów

Wola Podłężna

Wysokie Skuisk

Rzgów Rzgów Sompolno

Kramsk Kramsk Skuisk

Rzgów Rzgów Stare Miasto

Sompoino Kramsk Kramsk Skuisk

156/06 171/06 194/06 24/06 29/06 172/06

2700 4900 2300 3 100 2400 3300

1 274 682

0 0 0 1 120

29,8 32,1 b.d 60,2

b.d 14

0,0 0,0 b.d 0,0 b.d 0,0

6915,0 17434,0

b.d 32 100,0

b.d 4560

500,0 5 000,0

0,0 0,0 0,0 700 przedstawiono dane dla aglomeracji Konin ze względu na przynależność do niej gminy Krzymów będącej częścią powiatu konińskiego

(12)

Na terenie powiatu konińskiego funkcjonuje w sumie 21 gminnych oczyszczalni ścieków. Ich charakterystykę przedstawiono poniżej.

Tab. 41. Gminne oczyszczalnie ścieków bytowych funkcjonujące na terenie powiatu konińskiego

Lp.

1 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Gmina Golina Kazimierz Biskupi

Kleczew

Kramsk Krzymów

Rychwał

Skulsk

Sompolno

Stare Miasto oiesin

Wilczyn

Miejscowość

Golina Kazimierz Biskupi

Kleczew Jabłonka Budzisław Kości.

Dąbicz Brzezińskie

Holendry Rychwał Rzgów Sławsk Lisewo Sompolno Sompolno Mąkolno Modła Królewska

Lubomyśl Licheń Stary

Wierzbinek Saldno Kownaty

Typ

mechaniczno-biologiczna mechaniczno-biologiczna mechaniczno-biologiczna mechaniczno-biologiczna mechaniczno-biologiczna

biologiczna mechaniczno-biologiczna

lemna lemna ZBW-Boss biologiczna biologiczna biologiczna biologiczna mechaniczno-biologiczna

biologiczna biologiczna biologiczna biologiczna biologiczna

Przepustowość maksymalna

[nrrtd]

800 2097 1200

60 270 442 720 650 190 124 300 220 650 100 1400 1800 700 brak danych brak danych

1515

Przepustowość średnia

[m'/d]

615 1686,4

700 45 140 340 600 475 110 100 140 150 500 40 380 (do 460)

1470 340

79 48,56

1200 źródło: dane pozyskane z gmin

Oprócz ścieków bytowych do wód odprowadzane są ścieki przemysłowe. Wg danych GUS w 2011 roku w powiecie konińskim działało siedem oczyszczalniach ścieków przemysłowych (w tym 6 mechanicznych i 1 biologiczna) o łącznej przepustowości 586 311 m³/dobę. Rodzaj i stężenie zanieczyszczeń zależą od charakteru przemysłu.

W rejonie wodnym Warty w istniejących zakładach powstają następujące rodzaje ścieków przemysłowych: ścieki produkcyjne (powstające w wyniku prowadzonej przez zakłady działalności produkcyjnej), wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych (wody kopalniane), wody popłuczne ze stacji uzdatniania wody oraz wody pochłodnicze. Ścieki przemysłowe wnoszą do środowiska zanieczyszczenia organiczne, nieorganiczne (sole mineralne, związki metali ciężkich, wolne kwasy, azotany, siarczany, chlorki i in.), różnego rodzaju zawiesiny oraz zanieczyszczenia termiczne.

Na terenie powiatu woda do celów bytowo-gospodarczych pobierana jest z lokalnych dość licznych ujęć wód podziemnych. Są to wody czwartorzędowe, trzeciorzędowe i kredowe. Ujmowana woda ze

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spotka Jawna www.codex.pl

121

(13)

wzglądu na wysokie zawartości żelaza a często także i manganu wymaga uzdatniania. Ujmowane wody w większości zaspokajają potrzeby mieszkańców. Niedobory występują tylko w okresach suszy, szczególnie w rejonach gmin, na terenie których prowadzone jest odkrywkowe wydobycie węgla brunatnego. Jakość wód ujmowanych w tych rejonach budzi także czasem zastrzeżenia ze strony jej użytkowników.

Zagrożeniem dla jakości wód podziemnych są również nieczynne i niesprawne studnie.

Nieużytkowane studnie powinny zostać poddane przeglądowi w zakresie oceny sprawności studni lub ujęcia oraz dokonanie analizy jakoś ci ujmowanej wody. Ponadto celem przeglądu jest dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub ujęcia w kontekście dokonanych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian skali wykorzystania wód podziemnych.

Problem stanowią również „dzikie" (nielegalne) składowiska odpadów komunalnych, mogących powodować zanieczyszczenie wód podziemnych. Należy je sukcesywnie likwidować - wywozić na legalne składowiska odpadów. Powstawaniu „dzikich" składowisk odpadów będzie zapobiegać objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowanym systemem odbioru odpadów.

Na stan czystości wód duży wpływ mają również zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł rolniczych.

Wielkość dopływu zanieczyszczeń przedostających się poprzez spływy powierzchniowe z terenów użytkowanych rolniczo uzależniona jest od: sposobu zagospodarowania zlewni, intensywności nawożenia, przepuszczalności geologicznych utworów powierzchniowych i warunków meteorologicznych.

Tą drogą do wód dostają się związki biogenne, środki ochrony roślin oraz wypłukiwane frakcje gleby.

Poważnym zagrożeniem dla jakości wód jest niewłaściwe stosowanie nawozów naturalnych: gnojowicy i obornika, a także rolnicze wykorzystywanie ścieków i osadów ściekowych bez zachowania wymogów ochrony środowiska. Ograniczenie spływu azotu z pól do wód podziemnych i powierzchniowych można osiągnąć poprzez racjonalne dozowanie i limitowanie środków plonotwórczych na użytkach rolnych.

Odpowiednie przechowywanie nawozów naturalnych chroni przed niekontrolowanym przedostawaniem się niebezpiecznych substancji do wód. Budowa szczelnych zbiorników na gnojówkę oraz uszczelnionych płyt obornikowych pozwoli na ograniczenie tego zagrożenia.

Na terenie powiatu konińskiego (wg danych Powszechnego Spisu rolnego 2010 r.) funkcjonuje łącznie 11547 wszystkich gospodarstw rolnych gospodarstw rolnych, w tym 1261 o powierzchni większej lub równej 15 ha. Presja na środowisko może przejawiać się w ilości pogłowia inwentarza żywego poszczególnych gatunków zwierząt przypadającego na jednostkę powierzchni użytków rolnych. Zbyt duża obsada zwierząt powoduje, że produkowana jest zbyt duża ilość nawozów naturalnych w stosunku do możliwości ich przechowywania.

Inwentaryzacja pogłowia zwierząt na obszarze powiatu konińskiego wykonywana była w ramach powszechnego spisu rolnego w 2010 roku. Współczynnik dużych jednostek przeliczeniowych zwierząt gospodarskich poddanych analizie na terenie gminy wynosi od 103655,11 do 120262,40 DJP (tab. 42).

(14)

Tab. 42. Pogłowie oraz współczynnik dużych jednostek przeliczeniowych zwierząt gospodarskich na terenie powiatu konińskiego

Zwierzęta

Bydło*

Krowy**

Trzoda chlewna

Trzoda chlewna lochy

Drób³⁸ Kury Konie Owce Kozy razem

Pogłowie

24787 23724 95868 9411 880000 708000 751 496 701 155037

Współczynnik przeliczeniowy sztuk zwierząt gospodarskich na

duże jednostki przeliczeniowe³⁷ średnio 0,73 (max 1,40)

1,00 0,3 0,300 0,030 0,004 1,2 0,1 0,1 -

DUP 18094,51(34701,80)

23724,00 28760,40 2823,30 26400,00

2832,00 901,20

49,60 70,10

103655,11 (120262,40)

Powierzchnia użytków rolnych

I pastwisk [ha]

101 795

*def wg GUS bydło - Zwierzęta domowe z gatunku Boś taurus (bydło) oraz Bubalus bubalis i Beefalo obejmujące:

cielęta (byczki i jałówki w wieku poniżej 1 roku), młode bydło, tj. byczki i jałówki w wieku od 1 do 2 lat (nie ukończonych), pozostałe bydło w wieku 2 lat i więcej (ukończone 24 miesiące i więcej), tj. buhaje (rozpłodowe i kastraty), jałówki, krowy mleczne, tj. krowy, których mleko wykorzystywane jest wyłącznie do spożycia lub do produkcji wyrobów mleczarskich, krowy "mamki" (tj. krowy ras mięsnych i krzyżówek ras mięsnych, których mleko wykorzystywane jest do odchowu cieląt lub na pasze dla innych zwierząt).

** def. Wg GUS krowy - Samice bydła domowego (Boś taurus oraz Bubalus bubalis i Beefalo) w wieku 2 lat i więcej, które miały już potomstwo, utrzymywane w celu uzyskania produkcji mleka konsumpcyjnego (krowy mleczne) lub do produkcji cieląt rzeźnych (krowy "mamki"). Ujmuje się tu także krowy mleczne i "mamki" wybrakowane z chowu i hodowli, które po okresie tuczu skierowane zostaną na rzeź, a także krowy, które miały potomstwo jeszcze przed ukończeniem 2-go roku życia.

źródło: Bank Danych Regionalnych, GUS 2010, dane ze Starostwa Powiatowego w Koninie

Obliczenia:

103655,11 DJP/ 101 795 ha = 1,02 DJP/ha 120262,40 DJP/101 795 ha = 1,17DJP/ha

Z przeprowadzonej analizy wynika, że we wszystkich gospodarstwach rolnych zajmujących się chowem zwierząt ich obsada osiąga średnio 1,02 DJP (max 1,17 DJP) na 1 ha użytków rolnych i mieści się w granicy dopuszczalnej wielkości zalecanej ze względów środowiskowych 0,5 - 1,5 DJP/ha (Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, 2005). W związku z tym możliwa jest dalsza intensyfikacja produkcji zwierzęcej w gospodarstwach.

Do nawozów naturalnych pochodzenia zwierzęcego zalicza się obornik i gnojowicę. Obornik w swym składzie zawiera ściółkę, kał oraz mocz, natomiast gnojówka to mieszanina kału, moczu oraz wody używanej do utrzymania higieny pomieszczenia i otrzymuje się ją w chowie bezściółkowym, podczas

37Według Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 roku w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2010, nr 213, póz. 1397)

38 Ilość pogłowia uzyskano po odjęciu od ogólnej liczby drobiu ilości drobiu kurzego

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna www.codex.pl

123

(15)

którego zwierzęta utrzymywane są na podłogach rusztowych.

Przyjmując wyznaczoną wcześniej wielkość pogłowia zwierząt na terenie powiatu (tabela 42) ustalono szacunkową ogólną masę obornika i gnojowicy (przyjmując, że w gospodarstwach stosowany jest chów bezściółkowy) powstającą na jej obszarze. Na podstawie obliczeń stwierdzono, że na terenie powiatu rocznie produkowany jest obornik o łącznej masie 496479,41 Mg (max 559198,00 Mg) oraz gnojowica o masie 1037786,35 Mg (max 1158514,00 Mg) (tabela 43).

Tab. 43. Ilość nawozów i składników w nawozach produkowanych przez zwierzęta gospodarskie na terenie powiatu konińskiego w roku 2010

Zwierzęta

Bydło*

Krowy**

Trzoda chlewna

lochy Konie Owce razem

Ilość szt.

24787

23724

95868

9411

751

496 155037

Obornik [Mg]

Masa Śr 85019,41 max 118977,6

284688 Śr 86281,2 max 115041,6

37644

2102,8 744 496479,41 (559198,00)

Azot 505,65 619,68 1565,78 517,69 690,25

188,22

17,87 0,55 2795,77 (3082,35)

Fosfor 237,14 381,72 908,63 493,72 661,49

229,63

9,69 0,3 1879,10 (2191,45)

Potas 544,5 773,35 1537,32 388,27 517,69

176,93

25,46 0,89 2673,36 (3031,64)

Gnojowica [Mg]

Masa 236715,85

299922,7 550396,8 172562,4 230083,2

78111,3

-

- 1037786,35 (1158514,00)

Azot 810,53 1048,49 2310,72 776,53 1035,37

239,04

-

- 4136,82 (4633,62)

Fosfor 290,01 389,16 934,73 541,65 719,01

250,33

-

- 2016,72 (2293,22)

Potas 1084,43 1440,12 2538,47 450,58 603,97

194,81

-

- 4268,29 (4777,37)

*def wg GUS bydło - Zwierzała domowe z gatunku Boś taurus (bydło) oraz Bubalus bubalis i Beefalo obejmujące:

cielęta (byczki i jałówki w wieku poniżej 1 roku), młode bydło, tj. byczki i jałówki w wieku od 1 do 2 lat (nie ukończonych), pozostałe bydło w wieku 2 lat i więcej (ukończone 24 miesiące i więcej), tj. buhaje (rozpłodowe i kastraty), jałówki, krowy mleczne, tj. krowy, których mleko wykorzystywane jest wyłącznie do spożycia lub do produkcji wyrobów mleczarskich, krowy "mamki" (tj. krowy ras mięsnych i krzyżówek ras mięsnych, których mleko wykorzystywane jest do odchowu cieląt lub na pasze dla innych zwierząt).

** def. Wg GUS krowy - Samice bydła domowego (Boś taurus oraz Bubalus bubalis i Beefalo) w wieku 2 lat i więcej, które miały już potomstwo, utrzymywane w celu uzyskania produkcji mleka konsumpcyjnego (krowy mleczne) lub do produkcji cieląt rzeźnych (krowy "mamki"). Ujmuje się tu także krowy mleczne i "mamki" wybrakowane z chowu i hodowli, które po okresie tuczu skierowane zostaną na rzeź, a także krowy, które miały potomstwo jeszcze przed ukończeniem 2-go roku życia.

źródto: GUS 2010, dane ze Starostwa Powiatowego w Koninie, Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej 2005

(16)

Wpływ na jakość wód jeziornych w powiecie mają sposób zagospodarowania powierzchni stanowiącej zlewnię bezpośrednią oraz ich sposób ich wykorzystania. Poniżej przedstawiono czynniki wpływające na jakość wód jezior na obszarze powiatu:

> Jezioro Skulska Wieś - umiarkowanie podatne na degradację; główną presją oddziałującą na jezioro jest rolnictwo, gdyż grunty orne stanowią 89% powierzchni zlewni bezpośredniej. Na jakość wód jeziora wpływ wywiera również rekreacja, skupiona głównie na wschodnim brzegu jeziora.

> Jezioro Patnowskie jest zbiornikiem silnie zmienionym ze względu na udział jeziora od 1958 roku w obiegu chłodzenia elektrowni Pątnów i Konin. Związane z tym zanieczyszczenia termiczne i chemiczne są jedną z głównych presji oddziałujących na ten akwen. Do innych istotnych presji należą: rolnicze użytkowanie zlewni bezpośredniej, liczne ośrodki wypoczynkowe oraz gęsta indywidualna zabudowa rekreacyjna z nieuregulowaną gospodarką ściekową. Jezioro jest niestratyfikowane, dość płytkie (głębokość średnia 2,6 m i maksymalna 5,5 m); odznacza się bardzo dużą podatnością na degradację.

> Jezioro Mąkolno jest zbiornikiem bardzo podatnym na degradację i o dużym wpływie zlewni na jakość wód. Zlewnia bezpośrednia jeziora użytkowana jest głównie rolniczo (88,4%), z niewielkim udziałem lasów (6%). Główną presją oddziałującą na jezioro jest rolnictwo oraz gospodarka komunalna, a w szczególności oczyszczalnia ścieków w Mąkolnie mimo dotrzymywania warunków pozwolenia wodnoprawnego; oczyszczalnia odprowadza do jeziora poprzez rów i Kanał Wierzbie 12,2 tyś. m³/rok oczyszczonych ścieków. Na jeziorze wyznaczono reperowy punkt pomiarowo-kontrolny.³⁹

•nr jezioro

m zlewnia jeziora

n OSN

granica powiatu

Jeż, Skulska Wieś JezNPowklzkie Małe Koniński

kolski

Rys. 20. Lokalizacja zlewni bezpośrednich jezior Skulska Wieś, Pątnowskiego, Lubotyń i Mąkolno źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOś Poznań

' Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ Poznań

125

(17)

Wpływ na stan wód w powiecie ma również działalność odkrywkowa kopalni węgla brunatnego, powodująca zmiany w systemie wód powierzchniowych i podziemnych. Węgiel brunatny w tych kopalniach wydobywany jest na dużą skalę. Wymaga to odwadniania odkrywek i odprowadzania znacznych ilości wody. Powoduje to:

• obniżenie głębokości zwierciadła wód podziemnych (leje depresji),

• zdrenowanie poziomów wodonośnych (zanik źródeł, wysuszenia studni gospodarskich i komunalnych),

zmniejszenie zasobów wód podziemnych,

• zakłócenie bilansu wodnego (zmiany przepływu powierzchniowego i podziemnego, wzrost infiltracji wód, przemieszczanie się granic zlewni.

Pierwsze odkrywki węgla brunatnego zlokalizowane zostały pomiędzy Koninem a jeziorami Gosławskim i Pątnowskim (odkrywki Niesłusz, Gosławice l i Gosławice II). Przed przystąpieniem do eksploatacji tych odkrywek osuszono jezioro Niesłusz (11 ha) oraz dokonano całkowitej likwidacji drobnych cieków w miejsce których powstał system kanałów odprowadzających wody z szybów odwadniających do odstojników i dalej do cieków lub jezior.

Kopalnie w rejonie Konina doprowadzają do zakłócenia stosunków wodnych i wytworzenia leja depresyjnego o bardzo dużej powierzchni. Odwodnienie złoża węgla wymaga odprowadzenia znacznych ilości wody ujmowanych systemem studziennym, nie wymagających oczyszczenia oraz wód zanieczyszczonych zawiesiną ilastą i węglową wymagającą oczyszczenia w osadnikach ziemnych ujmowanych systemem spągowym.⁴⁰ Ilość wody pomopowanej z tych kopalni wynosi miliony m³ rocznie.⁴¹ Wody kopalniane są na ogół dobrej jakości - II i III klasa, a w rejonie Lubstowa - l klasa. Jedynymi zanieczyszczeniami są zawiesiny ( w tym organiczne), które zabarwiają wody i powodują ich mętność.

Dotyczy to głownie wód piętra nadwęglowego, które są oczyszczane w osadnikach, a przed zrzutem do cieków i jezior z reguły przepuszczane przez tzw. filtry roślinne.⁴²

Prowadzenie wydobycia kopalin metodą odkrywkową przyczynia się przede wszystkim do drastycznej zmiany krążenia wód podziemnych i powierzchniowych, jak również do gromadzenia wód kopalnianych w spiętrzonych zbiornikach retencyjnych oraz zmiany obiegu cieków.⁴³ Eksploatacja odkrywek spowodowała obniżenie zwierciadła wody we wszystkich horyzontach i poziomach wodonośnych rejonu.

Ze względu na regionalny charakter występowania i rozprzestrzeniania decydujące znaczenie ma lej, który jest związany z piaskami trzeciorzędowymi i utworami kredy będącymi w bezpośrednim kontakcie hydraulicznym. Lej ten jest określany jako lej kompleksu trzeciorzędowo-kredowego. Całkowita jego powierzchnia wynosi w 2004 r. wynosiła około 300 km², obejmując większość zlewni Strugi Biskupiej (bez jej części zachodniej). Bezpośredni wpływ na kształtowanie się stosunków wodnych w zlewni Strugi Biskupiej ma lej depresyjny czwartorzędowy, który zawsze mieści się obszarowo w leju trzeciorzędowo- kredowym. Rzeczywisty zasięg leja depresji horyzontu czwartorzędowego znajduje się w granicach 300- 1000 m od krawędzi eksploatacji węgla w odkrywkach, bądź od skrajnych urządzeń drenażowych.

^Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 -2012

"Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu

42 Wody kopalniane w obszarach intensywnej eksploatacji górniczej, www.mos.gov.pl

43 Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu

(18)

W 2002 r. 35% zlewni Strugi Biskupiej było zajęte przez czwartorzędowy lej depresyjny⁴⁴ W obrębie leja depresyjnego może występować zanik wody w studniach gospodarskich, który jest rekompensowany budową na koszt KWB Konin studni głębinowych i sieci wodociągowych.⁴⁵

Dla Kopalni Węgla brunatnego Konin opracowany został model hydrogeologiczny. Wykonano obliczenia prognostyczne określające rozwój leja depresji, wypełnienie wodą wyrobisk poeksploatacyjnych oraz zmiany wielkości dopływów do 2037 r. Uwzględniono także nowoprojektowane odkrywki Tomisławice i Ościsłowo.⁴⁶

Na postawie wykonanych badań modelowych sformułowano następujące wnioski dotyczące rozwoju lejów depresyjnych dla poszczególnych odkrywek:

1. Dla rekultywowanej w kierunku wodnym odkrywki Lubstów występuje stała regresja lejów depresji w poziomie czwartorzędowym i neogeńsko-paleogeńsko-kredowym, aż do szczątkowej ustabilizowanej wielkości wynoszącej kilkadziesiąt metrów od konturu zbiornika.

2. Dla odkrywki Drzewce do 2021 r. zasięg leja depresji w poziomie neogeńsko-paleogeńsko- kredowym rozwija się w kierunku południowo-wschodnim, nie docierając do Warty, oraz w kierunku północno-wschodnim, nie dochodząc do Jeziora Lubstowskiego. Z uwagi na liczne kontakty hydrauliczne, w poziomie czwartorzędowym występuje podobny rozwój leja depresji, choć o nieco mniejszym zasięgu.

3. W przypadku odkrywki Tomisławice lej depresji w poziomie neogeńsko-paleogeńsko-kredowym rozwija się w początkowym okresie w kierunku południowym, przekraczając Noteć. Poprzez kontakty hydrauliczne oddziałuje na poziom czwartorzędowy, jednak zasięg leja w tym poziomie jest mniejszy. Rozwój leja depresji w kierunku na północ od odkrywki jest mniejszy niż na południe. Nie stwierdzono oddziaływania lejów depresji na kanał Warta-Gopło ani na Jeziora Gopło i Głuszyńskie.

4. Odkrywki Kazimierz, Jóźwin II B i Ościsłowo mają wspólny lej depresji w poziomie neogeńsko- paleogeńsko-kredowym , charakteryzujący się stałym rozwojem w kierunku E i N. Nie przekracza on Jeziora Ślesińskiego i kanału Warta-Gopło, przechodzi natomiast pod jeziorami Skulska Wieś i Skulskim, nie docierając do Jeziora Gopło. Na zachodzie lej wycofuje się w sposób stały z linii jezior: Budzisławskiego, Suszewskiego i Wilczynskiego, rozwijając się jednocześnie pod jeziorami Kownackim i Wójcińskim, w związku z przesuwaniem się odkrywki Ościsłowo na północny wschód. Lej w poziomie czwartorzędowym ma zdecydowanie mniejszy zasięg niż w poziomie neogeńsko-paleogeńsko-kredowym.

Zaznacza się wyraźnie wspólny lej depresji wokół wypełniających się wodą zbiorników Kazimierz, Jóźwin IIB i kończącego działanie systemu odwodnieniowego odkrywki Ościsłowo oraz lej depresji wokół jeszcze nie wypełnionego całkowicie zbiornika Tomisławice.⁴⁷

Na rysunku nr 21 przedstawiono hydroizohipsy powierzchni piezometrycznej w neogeńsko-paleogeńsko-

44 Wpływ kopalni węgla brunatnego „Konin" na stosunki wodne w zlewni Strugi Biskupiej, Zakład Badań Regionalnych, Oddział IMGW w Poznaniu, Grzegorz Wachowiak, Gazeta Obserwatora IMGW nr 2, 2004

""Eksploatację odkrywki Tomisławice rozpoczęto w 2011 r., odkrywka Ościsłowo jest przewidziana do eksploatacji od 2017 r.

"Prognoza rozwoju leja depresji i dopływów do Kopalni Węgla Brunatnego Konin z uwzględnieniem projektowanych odkrywek Tomistewice i Ościstowo, J. Fiszer, M. Derkowska - Sitarz, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 442:37-42, 2010 r.

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Sadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 127 www.codex.pl

(19)

kredowym poziomie wodonośnym wg prognozy dla roku 2037 r.

odkrywki wy*ks{>loatow»n*

zbiorniki poeksploatacyjne -203? r.

prftaUi-703/

zasięg modelu

ZMif g leja Opresji w poziomi* czwartorzfdcwym r me ot 0cyy**aon rar^B yi ff» OiMItomar

_ zasięg leja depresji w poziomie n«

KOTW at dapnhutan noga tn the Aloa^ww-Patoao^fine-CnrtaAeouil *gu#»r

hydroizohipsy nnnn«"skn-pal<io^nnstD-krod(5wonc poziomu wodonoincgo- prognoza Xli 2037 r.

Rys. 21. Mapa hydroizohips neogeńsko-paleogeńsko-kredowego poziomu wodonośnego - prognoza dla 2037 r.

źródło: Prognoza rozwoju leja depresji i dopływów do Kopalni Węgla Brunatnego Konin z uwzględnieniem projektowanych odkrywek Tomisławice i Ościsłowo, J. Fiszer, M. Derkowska - Sitarz, Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 442:37-42,

2010 r.

Roboty górnicze spowodowały duże zmiany w sieci hydrograficznej. Koryto Strugi Biskupiej było trzykrotnie przekładane, co wpłynęło na wydłużenie cieku o około 3 km. Nowymi elementami w hydrografii zlewni jest sieć kanałów i rowów prowadzących wody kopalniane. Ich układ zmienia się wraz z przesuwaniem się frontu prac górniczych. Powstały również nowe zbiorniki wodne będące osadnikami tzw. „brudnych wód kopalnianych". Nowe zbiorniki utworzyły się także w wyniku prac rekultywacyjnych.⁴⁸

W okręgu konińskim zmiany z zasobach wód powierzchniowych i podziemnych zaszły w zlewni Strugi Kleczewskiej, do której odprowadzane są wody kopalniane z odwodnień kolejnych odkrywek węgla

Wpływ kopalni węgla brunatnego „Konin" na stosunki wodne w zlewni Strugi Biskupiej, Zakład Badań Regionalnych, Oddział IMGW w Poznaniu, Grzegorz Wachowiak, Gazeta Obserwatora IMGW nr 2, 2004

(20)

brunatnego. Struga Kleczewska uchodzi do Strugi Biskupiej, która zasila jezioro szczytowego stanowiska Kanału Ślesińskiego - jezioro Gosławskie. Praktycznie przepływy większości cieków znajdujących się w zlewni Strugi Biskupiej są obecnie warunkowane działalnością KWB „Konin". Z jednej strony to jest związane z wpływem leja depresyjnego powodującego zmniejszenie, aż do całkowitego zaniku, naturalnych przepływów, z drugiej natomiast odprowadzaniem do nich znacznych ilości wód kopalnianych. Dodatkowo może zachodzić proces ucieczek wód kopalnianych z nieuszczelnionych koryt cieków i osadników. Udział wód kopalnianych w przepływie, przy teoretycznym założeniu, że cała ich ilość dopływa do odcinka ujściowego, wyniósł średnio 99%, przy czym zdarzały się lata, kiedy zrzuty przekraczały nawet wielkość przepływu rzeki. Stwierdzony pomiarami naturalny dopływu wody do cieków w zlewni Strugi Biskupiej jest związany z występowaniem bezpośrednich ucieczek wody z koryt i zbiorników wodnych w kierunku zdepresjonowanych wód podziemnych. Występowanie ubytków z koryt cieków stwierdzono m.in. w dolnych partiach zlewni Strugi Biskupiej.

Przyrost przepływów Strugi Biskupiej w stosunku do warunków naturalnych nie oznacza zwiększenia zasobów wód powierzchniowych, które są w całej zlewni szczytowego stanowiska Kanału Ślesińskiego.

Jest to związane z występowaniem znacznej infiltracji wód z jezior Kanału Ślesińskiego w kierunku trzeciorzędowe- kredowego leja depresyjnego KWB „Konin". Lej ten opiera się bowiem o jeziora Gosławskie, Pątnowskie i Mikorzyńskie.⁴⁹

Po zakończeniu eksploatacji węgla brunatnego odkrywki przekształca się m.in. w zbiorniki wodne. Są to zbiorniki o wielu milionów m³. Czas napełniania tych zbiorników (m.in. ze względu na brak do ich napełnienia odpowiednio dużych zasobów wodnych w rejonie odkrywek) jest znaczny i może wynosić nawet kilkadziesiąt lat.⁴⁹

Głównym problemem regionu konińskiego jest stałe obniżanie (już od lat 90-tych) zwierciadła wody jezior Budzisławskiego, Wilczyńskiego, Suszewskiego i Kownackiego. Niezaprzeczalny jest fakt zbliżania się do obszaru występowania jezior odkrywek KWB „Konin": odkrywki Kazimierz Północny, a zwłaszcza odkrywki Jóżwin MB. Wody powierzchniowe i podziemne w rejonie odkrywek podlegają wpływom czynników naturalnych i antropogenicznych. Przez czynniki naturalne rozumiane jest bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie warunków i procesów meteorologicznych na wody podziemne i powierzchniowe. Czynniki antropogeniczne to wszelkie pobory wód powierzchniowych i podziemnych, a w szczególności odwadnianie odkrywek oraz pobór wody w ujęciach, a także zmiany środowiska geologicznego w wyniku działalności górniczej kopalni. W 2003 r. zawarto porozumienie, do którego przystąpili: Powiat Koniński, Miasto Konin, Gmina Ślesin, Zespół Elektrowni Pątnów - Adamów - Konin SA w Koninie, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu, a także na podstawie aneksu Kopalnia Węgla Brunatnego „Konin" S.A. w Kleczewie w celu zapewnienia możliwości gospodarczego wykorzystania jezior w ciągu Kanału Ślesińskiego: Pątnowskiego, Wasowskiego, Mikorzyńskiego, Ślesińskiego oraz stworzenia warunków rozwoju turystyki i rekreacji w tym rejonie poprzez utrzymanie poziomu wody na stanowisku szczytowym Kanału na poziomie nie niższym niż 83,40 m n.p.m.

Kronsztad! (83,53 m n.p.m. Amsterdam). Wykorzystując środki finansowe sygnatariuszy Porozumienia

Wpływ kopalni węgla brunatnego „Konin" na stosunki wodne w zlewni Strugi Biskupiej, Zakład Badań Regionalnych, Oddział IMGW w Poznaniu, Grzegorz Wachowiak, Gazeta Obserwatora IMGW nr 2, 2004

Biuro Rzeczoznawstwa i Ekonomii Środowiska CODEX Śadowski i Wspólnicy Spółka Jawna 129 www.codex.pl

(21)

Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Konińskiego na lata 2013^201^62 perspektywą do roku 2020

RZGW w Poznaniu wyrównywało ilości wody w jeziorach do ustalonego wyżej poziomu, przepompowując ją z rzeki Warty w okresach suchych oraz prowadząc skoordynowana z tym działaniem gospodarkę na śluzach. W wyniku podjętych działań poziom lustra wody w jeziorach, pomimo bardzo suchego 2003 roku nie spadł poniżej poziomu ustalonego. Porozumienia były aneksowane kolejno w latach 2004 i 2005.

W celu zbadania przyczyn obniżania się poziomu zwierciadła wód w jeziorach opracowana została Ocena oddziaływania odkrywek w rejonie Kleczewa, prowadzonych przez KWB „Konin" S.A.

w Kleczewie, na poziom wody w jeziorach położonych przy wododziale rzeki Noteć i rzeki Warta.

Opracowanie dotyczyło analizy oddziaływań odkrywek węgla brunatnego na 7 jezior województwa wielkopolskiego położonych w okolicach Powidzkiego Parku Krajobrazowego: jezioro Niedziegiel (powiat słupecki), Powidzkie, Anastazego, Budzisławskie, Wilczyńskie, Suszewskie i Kownacko-Wójcińskie (powiat koniński) i Ostrowskie (woj. kujawsko-pomorskie). Wymienione jeziora (z wyjątkiem Suszewskiego) są w pełni wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Do roku 1988 analizowane jeziora utrzymywały stabilny poziom wody. W latach 1988-1992 rozpoczął się proces stałego obniżania się lustra wody. Od 1992 r. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Poznaniu podjął okresowe pomiary w analizowanych jeziorach. Do listopada 1995 r. w stosunku do danych z lat 60-tych poziom wód obniżył się maksymalnie w jeziorze Suszewskim o 2,94 m i Wilczyńskim - 2,74 m, Budzisławskim o 1,07 m.

Główne obniżenie nastąpiło w okresie 2003-2005, w okresie kiedy odkrywka Jóźwin IIB zbliżała się do tych jezior. Opracowanie stwierdza, że dla odtworzenia stanu pierwotnego jezior niezbędny jest przerzut wody z odkrywki w II etapach: pierwszy etap trzyletni ma doprowadzić do odtworzenia zwierciadła wody jezior; drugi etap ma trwać do zakończenia eksploatacji odkrywki Jóźwin IIB do 2024r. Według autorów opracowania kopalnia powinna być inwestorem, a następnie eksploatować przerzut wody do jezior.

Uniwersytet Wrocławski przeprowadził odrębną analizę istniejącego stanu. Podjęto wykonanie badań izotopowych dla określenia więzi hydraulicznych dla obiektów położonych na granicy terenu górniczego Pątnów. Celem badania była ocena wpływu KWB Konin na stan wody w jeziorze Budzisławskim. Badanie nie wykazało połączenia hydraulicznego pomiędzy jeziorem Budzisłwaskim, a odkrywkami Jóźwin i Kazimierz. Autorzy podkreślili, że w ciągu wielolecia samo parowanie mogło być powodem obniżenia poziomu wody w jeziorze ok. 6 m, przy założeniu braku innych źródeł zasilania niż wody opadowe.

Ze względu na wąski zakres prowadzonych badań obejmujący jednokrotny pobór wód, zalecane byłoby zdaniem autorów rozszerzenie prowadzonych badań także na sąsiednie jeziora i prowadzenie obserwacji w rytmie sezonowym.⁵⁰

Obok działalności górniczej duży wpływ na stan wód na terenie powiatu konińskiego ma również działalność Zespołu Elektrowni Pątnów - Adamów - Konin S.A. w Koninie. Największe w regionie wodnym Warty ilości wód do celów technologicznych są pobierane dla celów elektrowni: Bełchatów, Adamów. Pątnów i Konin. W wyniku procesów technologicznych roczne straty wody w Elektrowni Adamów wynoszą ok 8 min m³.⁵¹ Znaczna ilość wód odprowadzana jest do ciągu jezior będących w obiegu naturalnym chłodzenia Elektrowni Pątnów i Konin, część odprowadzana jest do rzek Warty i Noteci jako wody odpowiadające co najmniej II klasie czystości wód.⁵² Do zapewnienia odpowiedniej

"'Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 - 2012

^Aktualizacja Programu Ochrony środowiska powiatu konińskiego na lata 2008 -2012

(22)

ilości wody zaszła konieczność podpiętrzenia Jeziora Gosławskiego o ok 1,5 m oraz włączenia w obieg chłodzenia Jezior Wąsoskiego, Ślesińskiego, Pątnowskiego i Licheńskiego. Podniesienie jeziora Gosławskiego spowodowało zwiększenie filtracji jego wód do poziomu czwartorzędowego.⁶³

Możliwości i potrzeby retencjonowania wody (tzw. duża i mała retencja)

„Mała retencja" polega na wydłużeniu czasu i drogi obiegu wody ( i jej zanieczyszczeń), mająca na celu poprawę stosunków wodnych w zlewni, oczyszczenie wód przy wykorzystaniu właściwości zlewni i regulacją transportu rumowiska. Rozwoju małej retencji jest potrzebny z uwagi na nierównomierny przestrzenny i czasowy rozkład zasobów wodnych.

Duża wrażliwość na pojawiające się często okresy oraz ich wpływ na gospodarkę są z wiązane z cechami środowiska geograficznego (uwarunkowania klimatyczne i krajobrazowe) jak i ujemnych skutków oddziaływania człowieka na środowisko. Do czynników wynikających z działalności człowieka zaliczają się: nadmierne wylesienie, przewaga melioracji odwadniających, odwodnienie bagien i obszarów podmokłych, uszczelnienie terenów zurbanizowanych i przemysłowych, niewielka zdolność do retencjonowania wody w zbiornikach sztucznych.

W celu określenia niedoborów wody sporządzone zostało opracowanie pn. Hierarchia potrzeb obszarowych małej retencji. Powiat koniński należy do obszaru l kategorii potrzeb realizacji przedsięwzięć z dziedziny małej retencji. Obszar ten charakteryzuje się najniższymi wartościami klimatycznego bilansu wodnego (dla miesięcy maj - październik i okresu posuszy 1951 - 1990) oraz najniższymi wielkościami skrajnych stanów pierwszego horyzontu wód podziemnych. Centrum tego obszaru stanowi zespół kopalni i elektrociepłowni Konin-Adamów.⁵⁴

W poniższej tabeli przedstawiono sprawozdanie z wykorzystania dotacji na budowę i renowację zbiorników małej retencji na terenie powiatu konińskiego w latach 2008-2011. Dofinansowanie w latach 2008-2010 zostało zrealizowane ze środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych, natomiast w roku 2011 ze środków budżetu Województwa Wielkopolskiego.

Tab. 44. Sprawozdanie z wykorzystania dotacji z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych Urzędu Marszałkowskiego i z budżetu Województwa Wielkopolskiego na budowę i renowację zbiorników małej retencji na terenie powiatu konińskiego w latach 2008-2011

Gmina Położenie obiektu

Przyznane środki [zł]

Powierzchnia [ha] Budowa zbiornika

Wykonanie [zł]

Powierzchnia [ha] Budowa zbiornika 2008

Golina Kramsk Sompolno Sompolno Sompolno

Radolina, Bobrowo Grąblin Ostrówek

Janowice Mostki

1,02 0,50 0,51 0,82 0,50

17850 8750 8925 14350

8750

0,58 0,50 - 0,77

-

10150 8750

13475 -

" Charakterystyka regionu wodnego Warty i identyfikacja istotnych problemów gospodarki wodnej, RZGW w Poznaniu

131

(23)

Gmina

Sompolno Ślesin Ślesin Wierzbinek

Położenie obiektu

Sompolno Bylew Stara Ruda

Zaryń

RAZEM

Przyznane środki [zł]

Powierzchnia [ha]

0,50 1,06 1,10 0,50 6,51

Budowa zbiornika 8750 18550 19250 8750

Wykonanie [zł]

Powierzchnia [ha]

- - - 0,50 2,35

Budowa zbiornika

- - - 8750

2009 Grodziec

Sompolno Sompolno Sompolno Sompolno Sompolno Sompolno Ślesin Ślesin

Stary Borowiec Błonawy Ostrówek Ostrówek Zakrzewek Stefanowo Błonawy

Bylew Stara Ruda

0,82 0,50 0,51 0,50 1,08 0,67 0,50 1,06 1,10

45100 27500 28050 27500 59400 36850 27500 58300 60500

0,82 0,50 0,51 0,50 1,05 0,61 0,50 1,06 1,10

45100 27500 28050 27500 57750 33550 27500 58300 60500 2010

Kramsk Rychwał Sompolno

Ślesin Ślesin Rychwał

Golina Sompolno

Helenów Drugi Kuchary Kościelne

Zakrzewek Bylew Helenów Pierwszy Kuchary Kościelne

Kawnice Zakrzewek

RAZEM

0,52 0,51 0,52 1,02 2,00 0,62 1,10 1,22 7,51

28600 28050 28600 56100 110000

34100 60500 54900

0,52 0,51 0,52 - - 0,62 1,10 1,22 4,49

28600 28050 28600

- - 34100 60500 54900

2011*

Kramsk Sompolno

Krzymów Krzymów Kramsk Sompolno Wierzbinek Wierzbinek Sompolno

Grąblin Marcinkowo

Borowo Krzymów

Bilczew Wierzbie Kalina Sadlno Zakrzewek

RAZEM

0,75 0,54 0,76 0,64 2,00 1,06 0,51 0,55 0,86 7,67

38600 27800 39100 32900 103000

54600 26300 28300 44300

0,75 0,54 - - 2,00

- 0,51 0,55 0,86 5,21

38600 27800

- - 103000

- 26300 28300 44300

*dofmansowanie zrealizowane ze środków budżetu Województwa Wielkopolskiego. W latach 2008 - 2010 dofinansowanie pochodziło ze środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych.

źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego