IPET lub PDW są formami realizacji określonych wcześniej specjalnych potrzeb edu-kacyjnych odpowiednio ucznia lub uczniów. Charakter każdego zaplanowanego działania powinien odpowiadać przyczynie trudności rozwojowej lub edukacyjnej, której dotyczy.
Planując IPET, a w nim wszechstronne wspieranie rozwoju dziecka, Zespół zobowią-zany jest uwzględniać zadania wynikające z podstawy programowej kształcenia ogólnego.
Aby uzyskać ogólniejszy obraz planowanych działań Zespół powinien mieć na względzie stan aktywności ucznia w trzech obszarach:
rozbudzanie zainteresowań ucznia (własną osobą, światem zewnętrznym, konstruowa-niem modelu swojego funkcjonowania w świecie);
kształtowanie umiejętności poznawania przez ucznia (własnej osoby, świata ze-wnętrznego, zasad postępowania, rozumowania i działania);
doskonalenie mechanizmu podejmowania decyzji przez ucznia (na temat wyboru war-tościowych cech osobistych, istotnych elementów świata zewnętrznego, ważnych ele-mentów własnego systemu wartości).
Planując PDW, Zespół uwzględnia działania wspierające, odpowiadające na zapo-trzebowania ucznia lub grupy uczniów. Mogą to być na przykład zajęcia
korekcyjno-kompensacyjne, logopedyczne, socjoterapeutyczne, dydaktyczno-wyrównawcze lub zajęcia z uczniami szczególnie uzdolnionymi.
5 . S f o r m u ł o w a n i e I n d y w i d u a l n e g o P r o g r a m E d u k a c y j n o - T e r a p e u t y c z n e g o ( I P E T )
Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny nie jest jedynie programem na-uczania. Jak podaje B. Marcinkowska, (2010)7:
Istotą IPET jest łączenie funkcji podstawowych dla szkoły, tj. nauczania i wychowania (funk-cji edukacyjnej) z funkcją terapeutyczną, która stanowi ważny element interwencyjnego od-działywania na odchylenia rozwojowe uczniów z niepełnosprawnością. Te dwie funkcje nie mogą być realizowane niezależnie od siebie, a to powoduje konieczność wskazania w IPET swoistej części wspólnej dla edukacji i terapii.
Na Schemacie 3. zaprezentowane są elementy IPET i kierunki działań Zespołu.
Schemat 3. Elementy IPET i kierunki działań Zespołu
7 B. Marcinkowska, (2010). Indywidualne programy edukacyjno-terapeutyczne. W: J. Głodkowska, (red.), Dydaktyka specjalna – w przygotowaniu do kształcenia ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Podręcznik akademicki. Warszawa: Wydawnictwo APS (w druku).
Zgodnie z prawem oświatowym IPET powinien uwzględniać zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, a także zawierać:
zakres dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb oraz możli-wości psychofizycznych ucznia, o których mowa w przepisach w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przepro-wadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych;
rodzaj i zakres zintegrowanych działań nauczycieli, wychowawców grup wychowaw-czych i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem (o charakterze odpowiednio re-walidacyjnym, resocjalizacyjnym lub socjoterapeutycznym);
formy i metody pracy z uczniem;
ustalone przez dyrektora przedszkola lub szkoły formy, sposoby i okres udzielania uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym po-szczególne formy pomocy będą realizowane;
zajęcia rewalidacyjne i resocjalizacyjne oraz inne, stosownie do potrzeb ucznia;
zakres współpracy nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów z rodzicami ucznia.
B. Marcinkowska, (2010) podaje:
W części edukacyjnej indywidualny program może być adaptacją programu kształce-nia do indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych uczniów z niepełnosprawnością w różnym zakresie – minimalnym lub znacznym (…).
W każdym przypadku należy wskazać szczegółowo zakres adaptacji, która może pole-gać w szczególności na: wydłużeniu czasu na realizację określonych treści (na osiągnięcie określonego celu); stosowaniu metod nauczania innych niż standardowo określone; zmianie form nauczania; stosowaniu indywidualnie zróżnicowanych środków dydaktycznych. Należy pamiętać o bezwzględnym wymogu realizacji podstawy programowej.
Trzeba podkreślić, że nie ma obligatoryjnego wzoru IPET. Zróżnicowanie podykto-wane jest rodzajem niepełnosprawności, nasileniem niedostosowania społecznego, obowiązu-jącą dla ucznia podstawą programową i etapem edukacji.
I P E T z a z w y c z a j z a w i e r a t a k i e e l e m e n t y j a k :
1. Metryczka z danymi dotyczącymi dziecka: imię, nazwisko, rok urodzenia, nazwa przedszkola/szkoły/placówki, oznaczenie etapu edukacyjnego, grupy/klasy, podstawa objęcia kształceniem specjalnym (orzeczenie PPP numer, z dnia), rok szkolny.
2. Rozpoznanie wynikające z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.
3. Opracowane wyniki rozpoznania z wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjono-wania ucznia, w tym:
cechy ucznia sprzyjające rozwojowi – mocne strony, na których można oprzeć działania edukacyjne i terapeutyczne, np.: umiejętności, zasób wiadomości, pozy-tywne elementy systemu wartości, utrwalone, pozypozy-tywne cechy ucznia;
informacje o trudnościach ucznia (pierwotne i wtórne skutki niepełnosprawności);
informacje o nie wymienionych w orzeczeniu przyczynach trudności;
informacje o funkcjonowaniu dziecka w grupie przedszkolnej lub klasowej.
4. Zakres zintegrowanych działań nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów, w tym:
cele terapeutyczne wynikające z wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjo-nowania dziecka;
zestaw wskazań nakierowanych na niwelowanie trudności rozwojowych i eduka-cyjnych (pierwotnych i wtórnych skutków niepełnosprawności, ważnych dla re-alizacji celów edukacyjnych i terapeutycznych);
warunki zapobiegania wtórnym skutkom niepełnosprawności.
5. Zakres dostosowania wymagań edukacyjnych, w tym:
cele edukacyjne wskazane w programie nauczania (nie należy ich przepisywać z tego programu, tylko wskazać w którym programie nauczania zostały określo-ne);
zakres dostosowania programu/programów nauczania na podstawie analizy prze-widywanych osiągnięć zawartych w programie nauczania (w nauczaniu przedmio-towym dostosowanie lub brak konieczności dostosowania w zakresie poszczegól-nych przedmiotów8, należy podać autora i tytuł programu nauczania);
dostosowanie sposobu sprawdzania wiadomości i oceniania.
6. Procedury osiągania celów:
a) określenie metod, form i środków dydaktycznych (ewentualnych specjalistycz-nych pomocy dydaktyczspecjalistycz-nych) wykorzystujących mocne strony ucznia do realiza-cji celów edukacyjnych i terapeutycznych, mających znaleźć zastosowanie do:
przekazywania trudnych dla ucznia treści edukacyjnych,
realizacji wskazań terapeutycznych,
wypełniania założeń programu wychowawczego,
wypełniania założeń szkolnego programu profilaktyki;
8 Niektórzy Autorzy niniejszego opracowania wskazują, jaki rodzaj treści w programach edukacyjnych powinien być dostosowywany do możliwości psychofizycznych ucznia z daną niepełnosprawnością.
b) określenie rodzaju pomocy i wsparcia w trakcie zajęć dydaktycznych (nauczycie-la, kolegów z klasy, ewentualnie innych specjalistów, dostosowanie otoczenia).
7. Wykaz zajęć nadobowiązkowych (informacje o rodzaju zajęć specjalistycznych, rewa-lidacyjnych i innych) z załączonym ich programem.
8. Zakres współpracy z rodzicami ucznia.
9. Uwagi dodatkowe (np. informacje o wprowadzanych korektach programu).
10. Sposób ewaluacji programu (ocena efektywności podejmowanych priorytetowych działań) i informacje na temat modyfikacji IPET dokonywanych na podstawie wielo-specjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia (data, dział, rodzaj modyfika-cji, podpis osoby wprowadzającej modyfikację, adnotacja o poinformowaniu rodzi-ców/opiekunów prawnych).
11. Informacja o zatwierdzeniu IPET przez Zespół, data i podpis osoby przygotowującej program, zatwierdzenie przez dyrektora, podpis rodzica/opiekuna prawnego, ewentu-alnie adnotacja o poinformowaniu rodziców/opiekunów prawnych.
Z a l e c e n i a d o r e a l i z a c j i I P E T9.
IPET powinien być skuteczną odpowiedzią na specjalne potrzeby edukacyjne ucznia.
Specjalne potrzeby edukacyjne są określane na podstawie rozpoznanych możliwości i ograniczeń psychofizycznych ucznia.
Rozpoznanie potrzeb i możliwości ucznia wymaga współpracy nauczycieli, specjali-stów i rodziców.
IPET powinien mieć charakter edukacyjno-terapeutyczny, zatem w IPET-cie określa się indywidualnie zróżnicowane cele e dukacyjne i terapeutyczne. Prawidłowo sformułowane i indywidualnie zróżnicowane cele stanowią jeden z kluczowych warunków osiągnięcia przez ucznia sukcesu. Uczniowie z niepełnosprawnością w normie intelektualnej oraz uczniowie z lekką niepełnosprawnością intelektualną mają szanse na niewielkie zróżnicowanie celów edukacyjnych, ponieważ zobowiązani są do osiągnięcia efektów kształcenia określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Zróżni-cowanie celów w tym przypadku dotyczy głównie części terapeutycznej programu.
Określając cele IPET należy uwzględnić nie tylko specjalne potrzeby ucznia, ale także wymagania zewnętrzne sformułowane w podstawach programowych kształ-cenia ogólnego.
9 Za: B. Marcinkowska, (2010). Indywidualne programy edukacyjno-terapeutyczne. W: J. Głodkowska, (red.), Dydaktyka specjalna – w przygotowaniu do kształcenia ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Podręcznik akademicki. Warszawa: Wydawnictwo APS (w druku).
W IPET określa się indywidualnie zróżnicowane procedury osiągania celów.
Określając procedury osiągania celów IPET należy uwzględnić specjalne potrzeby ucznia (uwzględniając przyczyny trudności) oraz wymagania zewnętrzne sformułowane w podstawach programowych.
W części edukacyjnej IPET może być adaptacją programu nauczania lub programem autorskim.
Część terapeutyczna IPET ma na celu wspieranie ucznia w osiąganiu sukcesu i po-winna zawierać elementy wspomagania, korygowania i kompensowania zaburzonych funkcji oraz rozwijania indywidualnych uzdolnień i predyspozycji ucznia, dlatego każ-dy z nich powinien określać inkaż-dywidualnie zróżnicowaną procedurę.
IPET powinien być opracowany wspólnie przez nauczycieli i specjalistów, przy akcep-tacji rodziców.
Osobą koordynującą indywidualne programy edukacyjno-terapeutyczne (zarówno na poziomie ich konstruowania, jak i realizacji) powinien być wychowawca.
Należy przyjąć tezę, że IPET jest skuteczny i gwarantuje sukces ucznia z niepełno-sprawnością.
Brak skuteczności IPET najczęściej jest konsekwencją:
– nieprawidłowo przeprowadzonego rozpoznania możliwości i ograniczeń ucznia;
– nieprawidłowo określonych celów;
– nietrafnie zaprojektowanych procedur osiągania celów;
– braku „przenikania” części terapeutycznej programu do części edukacyjnej;
– braku współpracy nauczycieli, specjalistów i rodziców na poziomie rozpoznawa-nia specjalnych potrzeb edukacyjnych;
– braku współpracy nauczycieli, specjalistów i rodziców na poziomie formułowania i realizacji programu.
6 . Z a ł o ż e n i e i p r o w a d z e n i e K a r t y I n d y w i d u a l n y c h P o t r z e b U c z n i a , f o r m u ł o w a n i e P l a n u D z i a ł a ń W s p i e r a j ą c y c h ( P D W ) Podstawą założenia Karty Indywidualnych Potrzeb Ucznia jest posiadanie przez niego opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, orzeczenia o potrzebie indywidualnego obo-wiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, orzeczenia o potrzebie indywidualne-go nauczania dzieci i młodzieży lub rozpoznanie dokonane przez Zespół. Karta zawiera:
1) imię (imiona) i nazwisko dziecka;
2) nazwę przedszkola lub szkoły oraz oznaczenie grupy lub oddziału, do którego uczęszcza;
3) informację dotyczącą.:
a) orzeczenia o potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania lub opinii po-radni psychologiczno-pedagogicznej, w tym popo-radni specjalistycznej – z poda-niem numeru i daty wydania orzeczenia lub opinii,
b) stwierdzonej przez Zespół potrzeby objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną;
4) zakres, w którym dziecko wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej z uwagi na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne;
5) zalecane przez zespół formy, sposoby i okresy udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej;
6) ustalone przez dyrektora przedszkola lub szkoły formy, sposoby i okresy udzielania po-mocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszczególne for-my pomocy będą realizowane;
7) ocenę efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej;
8) terminy spotkań zespołu;
9) podpisy osób biorących udział w poszczególnych spotkaniach zespołu.
Po każdym spotkaniu Zespołu kartę przedstawia się dyrektorowi przedszkola lub szkoły.
W oparciu o ustalone przez dyrektora przedszkola lub szkoły formy, sposoby i okresy udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiar godzin, w którym poszcze-gólne formy pomocy będą realizowane nauczyciele, wychowawcy grupy wychowawczej i specjaliści opracowują i wdrażają plany działań wspierających dla uczniów. Na Schema-cie 4. przedstawione zostały kierunki działań Zespołu realizującego z uczniem Plan Działań Wspierających.
Schemat 4. Kierunki działań Zespołu realizującego z uczniem Plan Działań Wspierających (PDW)
Pl a n D z i a ł a ń W s p i e r a j ą c y c h ( P D W ) może być opracowany dla jednego ucznia (plan indywidualny) lub dla grupy uczniów o jednorodnym lub zbliżonym rozpozna-niu. Na Schemacie 5. przedstawione zostały możliwe formy opracowania i realizacji PDW.
Schemat 5. Formy Planu Działań Wspierających
W PDW powinny być określone wobec ucznia /grupy uczniów:
a) cele do osiągnięcia w zakresie, w którym wymagana jest pomoc psychologiczno-pedagogiczna,
b) działania realizowane w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
c) metody pracy,
d) działania wspierające rodziców,
e) w zależności od potrzeb, zakres współdziałania z poradniami psychologiczno-pedago-gicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.