Rozdział 7. Wybrane konsekwencje wielopracy – wyniki badań
7.3. Pozytywne promieniowanie praca-rodzina i równowaga praca-rodzina (P-R)
Prezentację rezultatów opisujących pozytywne promieniowanie P-R w zna-czeniu nastroju i umiejętności ważnych dla transferu między pracą a rodziną oraz równowagi praca-rodzina, czyli wysokiego poziomu pozytywnego promieniowa-nia P-R współwystępującego z niskim negatywnym promieniowaniem P-R za-mierzam rozpocząć od dwuczynnikowej analizy wariancji w schemacie 2 x 4. W rozdziale metodologicznym pytałam o natężenie tych dwóch zmiennych zależ-nych, biorąc pod uwagę czynnik pracy oraz rodzaje elastyczności. Okazało się, że obliczone statystyki efektów głównych oraz efektu interakcyjnego pozostały nieistotne tak dla wielopracy, elastyczności, jak i składnika interakcyjnego wielo-pracy i elastyczności badanych pod kątem ich relacji z pozytywnym promienio-waniem P-R i równowagą P-R.
Dalsze analizy odnosiły się już do moderacyjnego wpływu wielopracy na związek poszczególnych zmiennych podmiotowych i sytuacyjnych z nym promieniowaniem P-R i równowagą P-R. Zacznę od wyników dla pozytyw-nego promieniowania P-R (zob. tab. 43). W tym wypadku hierarchiczna analiza regresji z dychotomicznym moderatorem znaczące efekty interakcji wykazała dla następujących cech podmiotu:
1) sfery „prospołeczności” (model jest dobrze dopasowany do danych –
F(3,432) = 3,89; p = 0,009, wprowadzenie składnika interakcyjnego (beta = 0,10; p = 0,031) poprawiło procent wyjaśnianej wariancji pozytywnego
promieniowa-nia P-R o 1%, sfera „prospołeczności” jest istotnym predyktorem pozytywne-go promieniowania P-R w grupie pracowników z pojedynczym zatrudnieniem
162
przypisują tej sferze motywacji, tym mniejszy poziom pozytywnego promienio-wania P-R (beta = 0,19; p = 0,004)),
2) sfery „osiągnięć” (model jest dobrze dopasowany do danych – F(3,432) = 2,77; p = 0,041, a uwzględnienie wśród predyktorów składnika interakcyjnego (beta = 0,11; p = 0,020) pozwala w większym stopniu przewidywać wariancję pozytywnego promieniowania P-R (o 1%), sfera „osiągnięć” jest istotnym pre-dyktorem powyższej zmiennej w grupie pracowników portfolio F(1,216) = 5,21;
p = 0,023, im większe znaczenie pracownicy portfolio przypisują sferze
„osią-gnięć”, tym wyższy występuje u nich poziom pozytywnego promieniowania P-R (beta = –0,15; p = 0,023)),
3) wartości ostatecznej „dojrzała miłość” (model jest dobrze dopasowany do danych – F(3,432) = 2,9; p = 0,035, wprowadzenie składnika interakcyjnego (beta = –0,096; p = 0,045) poprawiło procent wyjaśnianej zmienności pozytyw-nego promieniowania P-R o 1%, wartość „dojrzała miłość” jest istotnym predyk-torem pozytywnego promieniowania P-R w grupie pracowników z pojedynczym zatrudnieniem F(1,216) = 5,66; p = 0,018, im większą wagę monopracownicy przywiązują do „dojrzałej miłości”, tym wyższy poziom pozytywnego promienio-wania P-R (beta = –0,16; p = 0,018)),
4) wartości ostatecznej „równowaga wewnętrzna” (model jest dobrze do-pasowany do danych – F(3,432) = 2,67; p = 0,047, wprowadzenie składnika in-terakcyjnego (beta = 0,11; p = 0,022) poprawiło procent wyjaśnianej zmienności o 1%, wartość „równowaga wewnętrzna” jest istotnym predyktorem pozytywnego promieniowania P-R w grupie pracowników portfolio F(1,216) = 4,37; p = 0,038, im większą wagę pracownicy portfolio przywiązują do „równowagi wewnętrznej”, tym wyższy poziom pozytywnego promieniowania P-R (beta = –0,14; p = 0,038)),
5) wartości ostatecznej „szczęście” (model jest dobrze dopasowany do danych – F(3,432) = 2,59; p = 0,05, wprowadzenie składnika interakcyjnego (beta = 0,11; p = 0,024) poprawiło procent wyjaśnianej wariancji pozytywne-go promieniowania P-R o 1%, wartość „szczęście” jest predyktorem na pozio-mie tendencji statystycznej w grupie pracowników z pojedynczym zatrudnieniem
F(1,216) = 3,25; p = 0,063, im większe znaczenie „szczęścia” wśród
pracowni-ków z pojedynczym zatrudnieniem, tym niższy poziom pozytywnego promienio-wania P-R (beta = 0,12; p = 0,063)),
6) wartości ostatecznej „uznanie społeczne” (model jest dobrze dopasowa-ny do dadopasowa-nych – F(3,432) = 3,74; p = 0,011, a uwzględnienie wśród predyktorów składnika interakcyjnego (beta = 0,14; p = 0,004) pozwala w większym stop-niu przewidywać wariancję pozytywnego promieniowania P-R (o 2%), „uznanie społeczne” jest istotnym predyktorem powyższej zmiennej w grupie
pracowni-ków portfolio F(1,216) = 5,24; p = 0,023 i monopracownipracowni-ków F(1,216) = 5,57; p = 0,019, im większe znaczenie pracownicy portfolio przypisują „uznaniu
spo-163 łecznemu”, tym wyższy występuje u nich poziom pozytywnego promieniowania P-R (beta = –0,12; p = 0,023), z kolei monopracownicy, przywiązując dużą wagę do „uznania społecznego”, narażają się na niższy poziom pozytywnego promie-niowania P-R (beta = 0,16; p = 0,019)),
7) wartości instrumentalnej „posłuszny” (model jest dobrze dopasowany do danych – F(3,432) = 4,35; p = 0,005, wprowadzenie składnika interakcyjne-go (beta = 0,15; p = 0,002) poprawiło procent wyjaśnianej wariancji pozytyw-nego promieniowania P-R o 2%, wartość „posłuszny” jest predyktorem na po-ziomie tendencji statystycznej w grupie pracowników portfolio F(1,216) = 2,96;
p = 0,087 oraz istotnym predyktorem analizowanej zmiennej zależnej w grupie
monopracowników F(1,216) = 7,22; p = 0,008, im większe znaczenie pracownicy
portfolio przypisują wartości „posłuszny”, tym wyższy występuje u nich poziom
pozytywnego promieniowania P-R (beta = –0,12; p = 0,067), z kolei im większe znaczenie pracownicy z pojedynczym zatrudnieniem przypisują wartości „po-słuszny”, tym niższy występuje u nich poziom pozytywnego promieniowania P-R (beta = 0,18; p = 0,008)),
8) żwawości (model jest dobrze dopasowany do danych – F(3,432) = 3,24;
p = 0,022, wprowadzenie składnika interakcyjnego (beta = 0,12; p = 0,016)
po-prawiło procent wyjaśnianej wariancji pozytywnego promieniowania P-R o 1%, cecha temperamentu żwawość jest istotnym predyktorem pozytywnego promienio-wania P-R w grupie pracowników z pojedynczym zatrudnieniem F(1,216) = 5,43;
p = 0,021, monopracownicy z wyższym poziomem żwawości, doświadczają
silniej-szego pozytywnego promieniowania P-R (beta = 0,16; p = 0,021)),
9) reaktywności (model jest dobrze dopasowany do danych – F(3,432) = 3,36; p = 0,019, wprowadzenie składnika interakcyjnego (beta = –0,093;
p = 0,05) poprawiło procent wyjaśnianej wariancji o 1%, cecha reaktywność jest
istotnym predyktorem pozytywnego promieniowania P-R w grupie pracowni-ków z pojedynczym zatrudnieniem F(1,216) = 7,00; p = 0,009, monopracownicy z wyższym poziomem reaktywności doświadczają słabszego pozytywnego pro-mieniowania P-R (beta = –0,18; p = 0,009)).
Dalsza analiza przeprowadzona dla wymagań w pracy i w rodzinie wykazała tylko jeden istotny efekt interakcji dla zmiennej sytuacyjnej kontroli czasu pracy (flextime control), (beta = 0,085; p = 0,06). Kontrola czasu pracy jest predykto-rem pozytywnego promieniowania P-R wyłącznie wśród pracowników portfolio
F(1,216) = 3,24; p = 0,05. Pracownicy portfolio z kontrolą czasu pracy
charakte-ryzują się wyższym pozytywnym promieniowaniem P-R (beta = 0,12; p = 0,05). Również ten model był dobrze dopasowany do danych F(3,432) = 2,56; p = 0,05, a dołączenie do równania regresji składnika interakcyjnego poprawiło procent wyjaśnianej wariancji o 1%.
164
Tabela 43 Regresja hierarchiczna ze składnikiem interakcyjnym badanych pracowników (N = 436)
Zmienna zależna: pozytywne promieniowanie P-R Moderator: wielopraca Cechy podmiotu (predyktory) Interakcja predyktora i moderatora Skory- gowane R kwadrat Zmiana R kwadrat p zmiany (3,432)F p Beta p Sfera prospołecz-ności 0,1 0,031 0,02 0,01 0,031 3,89 0,009 Sfera osiągnięć 0,11 0,02 0,012 0,01 0,02 2,77 0,041 Dojrzała miłość –0,096 0,045 0,013 0,01 0,045 2,9 0,035 Równowaga wewnętrzna 0,11 0,022 0,011 0,01 0,022 2,67 0,047 Szczęście 0,11 0,024 0,011 0,01 0,024 2,59 0,05 Uznanie społeczne 0,14 0,004 0,02 0,02 0,004 3,74 0,011 Posłuszny 0,15 0,002 0,023 0,02 0,002 4,35 0,005 Żwawość 0,12 0,016 0,022 0,01 0,016 3,24 0,022 Reaktywność –0,093 0,05 0,016 0,01 0,05 3,36 0,019 Wymagania w pracy (predyktory) Interakcja predyktora i moderatora Skory- gowane R kwadrat Zmiana R kwadrat p zmiany (3,432)F p Beta p Flextime control 0,085 0,06 0,01 0,01 0,06 2,56 0,05
Natomiast statystycznie istotne efekty główne wystąpiły dla motywów po-dejmowania zatrudnienia, męskości, kobiecości, wartości instrumentalnych: „lo-giczny”, „uczciwy”, „uprzejmy” oraz dla aktywności i wytrzymałości (cech tem-peramentu), oceny systemu nagród, zorganizowania, wsparcia w pracy, oceny kierowania, klimatu organizacyjnego miejsca pracy, a także poziomu wsparcia i deprecjacji ze strony partnera. Pozytywnemu promieniowaniu P-R sprzyja: po-dejmowanie pracy, kierując się motywami materialnymi i niematerialnymi, wy-soki poziom męskości i kobiecości, aktywności i wytrzymałości, przywiązywanie mniejszej wagi do wartości „logiczny”, „uczciwy”, „uprzejmy’, wysoka ocena systemu nagród, zorganizowania, wsparcia w pracy i kierowania oraz klimatu organizacyjnego, a na zakończenie duże wsparcie w związku, idące w parze z ni-skim poziomem deprecjacji ze strony partnera.
Z kolei w tabeli 44 przedstawię wyniki dla równowagi P-R, która pozo-staje w bardzo silnej relacji z pozytywnym promieniowaniem P-R (r = 0,71; p ≤ 0,0001). Rezultaty analiz hierarchicznych, w których modele ze składnikiem
165 interakcyjnym były lepiej dopasowane do danych niż efekty główne poszczegól-nych zmienposzczegól-nych, dotyczyły wyłącznie następujących cech podmiotu:
1) sfery „prospołeczności” (istotny efekt interakcji – beta = 0,11; p = 0,022, model dobrze dopasowany do danych – F(3,432) = 2,56; p = 0,05, wprowadze-nie składnika interakcyjnego poprawiło procent wyjaśnianej wariancji równowagi P-R o 1%, „prospołeczność” jest istotnym predyktorem równowagi P-R w grupie pracowników z pojedynczym zatrudnieniem F(1,216) = 4,57; p = 0,034, im więk-sze znaczenie wzmiankowani pracownicy przypisują tej sferze motywacji, tym mniejszy poziom równowagi P-R (beta = 0,14; p = 0,034)),
Tabela 44 Regresja hierarchiczna ze składnikiem interakcyjnym badanych pracowników (N = 436)
Zmienna zależna: równowaga P-R Moderator: wielopraca Cechy podmiotu (predyktory) Interakcja predyktora i moderatora Skory- gowane R kwadrat Zmiana R kwadrat p zmiany (3,432)F p Beta p Sfera prospołeczności 0,11 0,022 0,015 0,01 0,022 2,56 0,05 Szczęście 0,09 0,05 0,016 0,01 0,05 3,31 0,02 Uzdolniony 0,10 0,038 0,015 0,01 0,038 3,28 0,021 Wybaczający 0,13 0,01 0,014 0,01 0,01 3,08 0,027 Żwawość 0,12 0,014 0,05 0,01 0,014 7,64 ≤ 0,0001
2) wartości ostatecznej „szczęście” (model jest dobrze dopasowany do danych – F(3,432) = 3,31; p = 0,02, wprowadzenie składnika interakcyjnego (beta = 0,09;
p = 0,05) poprawiło procent wyjaśnianej wariancji równowagi P-R o 1%, wartość
„szczęście” jest istotnym predyktorem w grupie pracowników z pojedynczym za-trudnieniem F(1,216) = 9,05; p = 0,003, im większe znaczenie „szczęścia” wśród monopracowników, tym niższy poziom równowagi P-R (beta = 0,20; p = 0,003)),
3) wartości instrumentalnej „uzdolniony” (model jest dobrze dopasowany do danych – F(3,432) = 3,28; p = 0,021, wprowadzenie składnika interakcyjnego (beta = 0,10; p = 0,038) poprawiło procent wyjaśnianej wariancji równowagi P-R o 1%, wartość „uzdolniony” jest istotnym predyktorem w grupie pracowników z pojedynczym zatrudnieniem F(1,216) = 8,97; p = 0,003, im większe znaczenie monopracownicy przypisują wartości „uzdolniony”, tym niższy poziom równo-wagi P-R (beta = 0,20; p = 0,003)),
4) wartości instrumentalnej „wybaczający” (istotny efekt interakcji – beta = 0,13;
p = 0,01, model dobrze dopasowany do danych – F(3,432) = 3,08; p = 0,027,
166
równowagi P-R o 1%, wartość „wybaczający” jest predyktorem powyższej zmiennej w grupie pracowników z pojedynczym zatrudnieniem F(1,216) = 7,38;
p = 0,007, im większe znaczenie wzmiankowani pracownicy przypisują wartości
„wybaczający”, tym mniejszy poziom równowagi P-R (beta = 0,18; p = 0,007)), 5) cechy temperamentu żwawość (model jest dobrze dopasowany do danych –
F(3,432) = 7,64; p ≤ 0,0001, wprowadzenie składnika interakcyjnego (beta = 0,12; p = 0,014) poprawiło procent wyjaśnianej wariancji równowagi P-R o 1%,
żwa-wość jest istotnym predyktorem w grupie pracowników z pojedynczym zatrud-nieniem F(1,216) = 22,22; p ≤ 0,0001, im wyższy poziom żwawości u mono-pracowników, tym wyższy poziom równowagi P-R (beta = 0,31; p ≤ 0,0001)). Istotne statystycznie efekty główne poszczególnych kategorii zmiennych (cech podmiotu, wymagań w pracy i wymagań w rodzinie) dla równowagi P-R wystąpiły w odniesieniu do: męskości, kobiecości, wartości instrumentalnej „lo-giczny”, wytrzymałości, aktywności, perseweratywności, reaktywności, licz-by przepracowanych godzin, oceny systemu nagród, zorganizowania, wsparcia w pracy i w związku, oceny kierowania, klimatu organizacyjnego, a także depre-cjacji w związku. Równowadze P-R podobnie jak pozytywnemu promieniowaniu P-R sprzyja: wysoki poziom męskości i kobiecości, aktywności i wytrzymałości, przywiązywanie mniejszej wagi do wartości „logiczny”, wysoka ocena systemu nagród, zorganizowania, wsparcia w pracy i kierowania oraz klimatu organizacyj-nego, duże wsparcie w związku idące w parze z niskim poziomem deprecjacji ze strony partnera, a ponadto niski poziom reaktywności i perseweratywności oraz mniejsze obciążenie pracą.