Praca nakładcza

Ciekawą podstawą prawną świadczenia pracy, także z punktu widzenia łączenia obowiązków zawodowych i opiekuńczych, jest praca nakładcza uregulowana w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 31.12.1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą16. Ten rodzaj wykonywania pracy, zwany potocznie .chałupnictwem", jest niejako formą pośrednią wykonywania pracy pomiędzy umową cywilnoprawną a umową o pracę. Są w niej wymieszane elementy zatrudnienia pracowniczego i niepracowniczego. Zatrudniony ma ubezpieczenie społecz­ ne i zdrowotne, ale wynagrodzenie otrzymuje, w zasadzie, tylko za wykonaną pracę. Uprawnienia pracownicze przysługują tylko wtedy, gdy tak stanowi wspomniane rozporządzenie. Stronami umowy o pracę nakładczą, która powinna być zawarta na piśmie, z określeniem rodzaju umowy i jej podstawowych warunków, a w szczególności rodzaju pracy i terminu jej rozpoczęcia oraz zasad wynagradzania, są: wykonujący pracę nakładczą zwany .wykonawcą" oraz jego pracodawca zwany nakładcą. Łączącą ich umowę, podobnie ja k umowę o pracę zawartą według kodeksu pracy, strony

16 Dz.U. z 1 9 7 6 r., n r 3, poz. 19, z 1 9 8 5 r., n r 3 7 , poz. 175, z 1 9 8 8 r., n r 10, poz, 76, z 1 9 8 9 r., n r 20, poz. 107, nr 47, poz. 2 5 4 , z 1 9 9 0 r. n r 28, poz. 1 6 5 o ra z z 1 9 9 6 r. n r 6 0, poz. 2 8 0 .

P raw ne a s p e k ty z a tru d n ie n ia osób w ych o w u jg cych d zieci

zawierają na okres próbny, który nie może przekraczać 3 miesięcy, na czas określony, na czas wykonania określonej pracy lub na czas nieokreślony. Ponieważ w rozporządzeniu nie wymieniono umowy na zastępstwo, należy uznać, że przy pracy nakładczej nie można zawrzeć takiej umowy. Praca nakładcza polega na wytwarzaniu przez wykonawcę przedmiotów lub ich części z powierzo­ nego przez nakładcę materiału, albo na świadczeniu usług na polecenie i rachunek zlecającego17. Najczęściej polega to na wykonywaniu prostych czynności, jak np.: składanie długopisów, klejenie teczek do akt, wytwarzanie ozdób choinkowych czy produkcja skarpet. Umowa o pracę nakładczą może także dotyczyć wykonania każdego innego dzieła, np. projektów marketingowych, wzorów dokumentów, zestawień, wprowadzenia danych do pamięci komputera itd. W zasadzie wszystko, co mogłoby być przedmiotem umowy o dzieło, może być również przedmiotem umowy o pracę nakładczg18. W braku odmiennych postanowień umowy nakładca jest obowiązany zapewnić wyko­ nawcy surowce, materiały lub inne przedmioty oraz narzędzia, maszyny i urzgdzenia niezbędne do wykonywania pracy nakładczej, ja k również do utrzymywania w należytym stanie technicznym maszyn i urzqdzeń - z vyyjqtkiem bieżqcej konserwacji. W razie niewykonania przez nakładcę tych obowiązków, i przez to uniemożliwienia wykonania miesięcznej ilości pracy określonej w umowie, za czas niewykonania pracy wykonawcy przysługuje wynagrodzenie obliczone jak za urlop wypoczyn­ kowy, jednak nie niższe od najniższego wynagrodzenia. Wykonawcy przysługuje wynagrodzenie za wykonaną pracę obliczone według stawek jednostkowych, a gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy - przy zastosowaniu innej odpowiedniej formy wynagrodzenia za tę pracę, ustalonej w umowie lub w obowiązujących u danego nakładcy zasadach wynagradzania wykonawców. Wykonawcom przysługują także inne składniki wynagrodzenia i świadczenia związane z pracą, określone dla pracowników zatrudnionych u danego nakładcy, jeżeli prawo do tych składników wynagrodzenia i świadczeń oraz zakres ich stosowania do wykonawców ustala układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania albo umowa.

Charakterystyczne dla tej form y świadczenia pracy jest to, iż w umowie strony określają maksymalną, ja k i m inimalną miesięczną ilość pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy (np. sklejenie od 500 do 1000 teczek czy złożenie 300 do 500 długopisów). Przy czym minimalna ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia, a więc obecnie 468,00 złotych. Jeżeli jednak praca nakładcza stanowi dla wykonawcy wyłączne lub główne źródło utrzymania, ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie wynagrodzenia nie mniejszego od najniższego wynagrodzenia, czyli od 1 stycznia 2007 r. - przynajmniej 936,00 złotych.

Dla osób wychowujących dzieci ta forma zatrudnienia niesie pewne korzyści, przede wszyst­ kim możliwość dostosowania sobie dnia pracy do czasu opieki nad dzieckiem, godzin pracy dru­ giego z rodziców, jakichś form samorealizacji. W zasadzie wykonywane czynności mogłyby być wykonywane na podstawie cywilnoprawnej umowy o dzieło, jednak umowa o pracę nakładczą, ja k już wspomniano, wiąże się z pewnymi uprawnieniami pracowniczymi, ja k chociażby okresy wypowiedzenia: 2-tygodniowy przy umowie na okres próbny i czas określony lub miesięczny przy umowie na czas nieokreślony. Jednak zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego: wypowiedze­ nie umowy na czas nieokreślony nie musi być uzasadnione19, gdyż nie podlega ona tak zwanej powszechnej ochronie przed wypowiedzeniem, zawartej w kodeksie pracy, a nie zamieszczonej w Rozporządzeniu regulującym pracę nakładczą.

17 E. Bqk, Elastyczne formy zatrudnienia, W a rs z a w a 2 0 0 6 , s. 5 1. 111 Z a : h ttp ://w w w .p it.p l/.

M a re k Balicki, Analiza istniejących rozwiązań prawnych z zakresu prawa pracy..

Natomiast nakładca nie może wypowiedzieć umowy w okresie urlopu wypoczynkowego wykonawcy ani w okresie jego niezdolnos'ci do pracy z powodu choroby lub odosobnienia ze względu na chorobę zakaźną, jeżeli nie upłyngł jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia, chyba że jest to spowodowane ogłoszeniem upadłos'ci nakładcy lub jego likwidacją albo zaniechaniem systemu pracy nakładczej.

Przy pracy nakładczej występuje ochrona trwałości stosunku pracy ze względu na ciążę i macierzyństwo, gdyż nakładca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy zawartej na czas nieokreślony w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego kobiety wykonującej pracę nakładczą, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy wykonawcy. A takie przyczyny zajdą: w razie ciężkiego naruszenia przez wykonawcę obowiązków wynikających z umowy, a w szczególności wadliwego wykonywania z jego winy powierzonej pracy, nieprzestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa oraz higieny pracy, nierozliczania się w ustalonych terminach z pobranych surowców lub materiałów, niewykonywania bez uzasad­ nionych przyczyn przez okres 3 miesięcy m inimalnej miesięcznej ilości pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy, albo dokonania nadużyć w zakresie korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub innych świadczeń socjalnych, ja k również w razie popełnienia przez wykonawcę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze powierzanie mu pracy nakładczej, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem.

Dopuszczalne jednak będzie rozwiązanie przez nakładcę umowy za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego wykonawcy w razie ogłoszenia upadłości nakładcy lub jego likwidacji albo zaniechania systemu pracy nakładczej.

Ochrona macierzyństwa przy pracy nakładczej przejawia się też w tym, iż umowa zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu.

Wykonawcy przysługuje urlop wypoczynkowy na zasadach kodeksu pracy, ale już nie przy­ sługują dni opieki nad zdrowym dzieckiem czy dni na poszukiwanie pracy w trakcie wypowie­ dzenia.

Podsumowując, należy stwierdzić, iż praca nakładcza to forma zatrudnienia niewchodząca w zakres stosunku pracy. Można ja określić jako formę pośrednią pomiędzy umową o pracę a umową o dzieło, gdyż wykonawca nabywa pewne uprawnienia pracownicze, ale tylko te wymie­ nione w Rozporządzeniu, w zakresie węższym niż w kodeksie pracy, a także ma zapewnione ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, jednak otrzymuje wynagrodzenie wyłącznie za wykonaną faktycznie pracę. Praca ta najczęściej będzie wykonywana w domu, w porach dogodnych dla zatrudnionego, przy czym zatrudnionemu mogą pomagać przy pracy członkowie rodziny. To stanowi z kolei korzyść dla pracodawcy-nakładcy, gdyż nie musi tworzyć dodatkowego stanowiska pracy, natomiast wykonawca nie traci czasu na dojazdy do pracy, a swój dzień organizuje stosow­ nie do potrzeb. Ponieważ najczęściej w tej form ie będą wykonywane prostsze prace o charakterze manualnym, związane z produkcją, konserwacją, z osobami o niższych kwalifikacjach i osiąga­ jącymi niższe dochody, jednak nie ma przeszkód, by w tej form ie wykonywać też prace bardziej skomplikowane, co będzie zbliżać pracę nakładczą do telepracy. Jednak należy uznać, że formą korzystniejszą dla wykonywania telepracy będzie jednak kodeksowa umowa o pracę, gdyż zawie­ ra ona szerszy katalog uprawnień pracowniczych.

P raw ne a s p e k ty z a tr u d n ie n ia osób w ych o w u jg cych d zieci