System ubezpieczeń gospodarczych można zdefiniować jako całokształt zasad organizacyjnych, ogół norm i reguł porządkujących postępowanie wszystkich uczestników procesów związanych z ubezpieczeniami gospodarczymi. Z uwagi na fakt, iż fundamentalne znaczenie w procesie tworzenia i kształtowania systemu mają regulacje prawne, możemy mówić również o systemie ubezpieczeń gospodarczych w ujęciu węższym jako zespole przepisów prawnych normujących stosunki związane z istnieniem i funkcjonowaniem ubezpieczeń gospodarczych.
Prawo ubezpieczeniowe definiowane jest w nauce jako ogół norm prawnych regulujących organizację i zasady działalności zakładów ubezpieczeń oraz prawa i obowiązki stron stosunków ubezpieczeniowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych i gospodarczych7. W je g o ramach dają się wyraźnie wyodrębnić dwa działy, które mimo licznych podobieństw regulowane są odrębnymi zespołami przepisów; prawo ubezpieczeń gospodarczych i prawo ubezpieczeń społecznych.
Prawo ubezpieczeń gospodarczych to całokształt norm prawnych regulujących stosunki związane z istnieniem i funkcjonowaniem ubezpieczeń gospodarczych, ich organizację, zasady podejmowania i wykonywania działalności ubezpieczeniowej oraz zasady i warunki udzielania ochrony ubezpieczeniowej8.
Na prawo ubezpieczeń gospodarczych składają się przepisy wywodzące się z kilku podstawowych dziedzin prawa posiadające różną rangę, co decyduje o systemowym i hierarchicznym zróżnicowaniu tego działu. Znaczące miejsce zajmują uregulowania zaliczane do prawa cywilnego, a obok nich takie, które są zaliczane do prawa konstytucyjnego, administracyjnego, finansowego czy prawa karnego.
Podstawowe znaczenie w systemie prawnym ubezpieczeń gospodarczych ma siedem ustaw. Należą do nich: cztery ustawy mieszczące się w obrębie pakietu ustaw ubezpieczeniowych9, kodeks cywilny10, kodeks m orski11, ustawa o gwarantowanych przez skarb państwa ubezpiecze niach eksportowych12 oraz ustawa kodeks spółek handlowych13 Wymienione źródła nie wyczer pują naturalnie pełnego katalogu, do którego należy włączyć ustawy okołoubezpieczeniowe, akty wykonawcze oraz konwencje i umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę.
7 E. K ow ale w ski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, B yd g o szcz-T o ruń 2 0 0 2 , s. 19. fl B. Kęszycka, Prawo ubezpieczeń gospodarczych, Poznań 1 9 9 9 , s. 1 5 - 1 6 .
9 U s ta w a z d n ia 2 2 m a ja 2 0 0 3 r. o d z ia ła ln o ś c i u b e zpiecze n iow ej, Dz.U . n r 124, poz. 1151 z późn. zm.; Ustawa z d n ia 22 m a ja 2 0 0 3 r. o u b e z p ie cze n ia ch o b o w iq zko w ych , U b e zp ie cze n io w ym Funduszu G w a ra n c y jn y m i Polskim Biurze U b e z p ie c z y c ie li K o m u n ika cyjn ych , Dz.U . n r 1 24 , poz. 1 1 5 2 z p ó in . zm ., U sta w a z d n ia 2 2 m a ja 2 0 0 3 r. o nadzorze u b e z p ie c z e n io w y m i e m e ry ta ln y m o ra z Rzeczniku U b ezp ie czo nych , Dz.U. n r 1 24 , poz. 1 1 5 3 , z późn. zm., Ustaw a z dnia 22 m a ja 2 0 0 3 r. o p o ś re d n ic tw ie u b e zp ie cze n io w ym , Dz.U. n r 1 24 , poz. 1 1 5 4 , z późn. zm.
,0 U s ta w a z d n ia 23 kw ie tn ia 1 9 6 4 r. Kodeks cyw ilny, Dz.U . n r 16, poz. 93 z późn. zm.
11 U s ta w a z d n ia 18 w rze śn ia 2 0 0 1 r. Kodeks m o rski, Dz.U . z 2 0 0 1 r. n r 138, poz. 1 54 5, z późn. zm.
12 U s ta w a z d n ia 7 lip ca 1 9 9 4 r. o g w a ra n to w a n y c h przez ska rb p a ń stw a u be zpiecze n iach e kspo rto w ych, tekst jedn., Dz.U . z 1 9 9 4 r. n r 8 6, paz. 3 9 8 .
G ra żyna Sordyl, Analiza możliwości realizacji wspierania zatrudnienia kobiet matek..
2.1. Pakiet u staw ubezpieczeniow ych
Pakiet ustaw ubezpieczeniowych stanowi fundam enty nowego ustawodawstwa ubezpieczenio wego. Jego uchwalenie przyniosło gruntowną i największą w historii polskiej legislacji reformę omawianej gałęzi prawa14.
Główną rolę w pakiecie odgrywa Ustawa o działalności ubezpieczeniowej, która ma cha rakter kompleksowego aktu prawnego, regulującego podejmowanie i wykonywanie działalności ubezpieczeniowej, kwestie samorządu ubezpieczeniowego, zasady sprawowania nadzoru ubez pieczeniowego oraz aktuariusza ubezpieczeniowego. Ustawa porządkuje pojęcia, definicje oraz terminologię (w tym pojęcia z zakresu umowy ubezpieczenia), określa i wyjaśnia istotę działalno ści ubezpieczeniowej oraz wzmacnia ochronę ubezpieczonych czy uprawnionych z umowy ubez pieczenia. Katalog definiowanych pojęć jest dość obszerny, obejmuje zarówno definicje instytucji, jak i pojęć techniczno-ubezpieczeniowych15.
Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych określa: zasady zawierania i wykonywania umów obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mecha nicznych, obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego i obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospo darstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, sposób kontroli spełnienia obowiązku zawarcia umów ubezpieczeń wcześniej wymienionych oraz konsekwencje niespełnienia tego obowiązku, podstawowe zasady, jakim powinny odpowiadać umowy pozostałych ubezpieczeń obowiązkowych, zadania i zasady działania Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Ustawa stanowi
novum
w historii polskiego ustawodawstwa ubezpieczeniowego z uwagi na fakt, iż po raz pierwszy materia ubezpieczeń obowiązkowych stała się przedmiotem odrębnej regulacji rangi ustawowej.Ustawa o Nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych okre śla organizację nadzoru ubezpieczeniowego i emerytalnego oraz zasady działania Rzecznika Ubezpieczonych.
Nadzorem ubezpieczeniowym i emerytalnym objęta jest działalność:
1) ubezpieczeniowa, o której mowa w przepisach o działalności ubezpieczeniowej;
2) w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego, o której mowa w przepisach o pośrednictwie ubezpieczeniowym;
3) w zakresie funduszy emerytalnych, o której mowa w przepisach o organizacji i funkcjono waniu funduszy emerytalnych;
4) w zakresie pracowniczych programów emerytalnych, o której mowa w przepisach o pra cowniczych programach emerytalnych.
Rzecznik Ubezpieczonych reprezentuje interesy osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych i uczest ników pracowniczych programów emerytalnych.
Głównym celem ustawy jest próba kompleksowej regulacji dotyczącej nadzoru nad działal nością ubezpieczeniową i emerytalną prowadzoną przez OFE i PPE.
14 E. Kow alewski, T. Sangowski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz, W a rs z a w a 2 0 0 4 , s. 1 7 - 1 8 . 15 Ibidem, s. 36.
P raw ne a s p e k ty z a tru d n ie n ia o sób w ych o w u jg cych d zieci
Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym określa zasady wykonywania pośrednictwa ubez pieczeniowego (z wyłączeniem agenta morskiego i maklera morskiego) w zakresie ubezpieczeń osobowych i majątkowych zarówno w ujęciu podmiotowym, czyli określenia podmiotów wyko nujących pośrednictwo na rynku ubezpieczeń gospodarczych (agentów ubezpieczeniowych oraz brokerów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych), ja k również przedmiotowym, a więc określenia czynności wykonywanych przez pośrednika ubezpieczeniowego.
2.2. Kodeks cyw iln y
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny16 reguluje w art. 8 0 5 -8 3 4 umowę ubez pieczenia, przy czym przepisy te nie znajdują zastosowania do ubezpieczeń morskich, a także ubezpieczeń reasekuracji. W kodeksie uregulowano kwestie ogólne dotyczące umowy ubezpie czenia (art. 80 5 -8 2 0 ), szczególne zagadnienia dotyczące umów ubezpieczeń majątkowych (art. 8 2 1 -8 2 8 ) i osobowych (art. 8 2 9 -8 3 4 ). Przepisy te mają w większości charakter bezwzględnie obowiązujący i tylko nieliczne przewidują w swej treści odstępstwa od zasad w nich zawartych.
2.3. Kodeks m orski
Regulacja umowy ubezpieczenia morskiego zawarta je st w Ustawie z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski w art. 2 9 2 -3 3 8 17. Odrębność uregulowań problematyki ubezpieczeń morskich wiąże się z międzynarodowym charakterem żeglugi morskiej, jej silnym związkiem z ubezpiecze niami i wpływem praktyki angielskiej na kształtowanie ich zasad18. Przepisy kodeksu morskiego mają w większości charakter względnie obowiązujący (dyspozytywny) i zgodnie z przyjętymi standardam i w tradycji żeglugi morskiej podmioty mogą określić prawo właściwe dla stosunku prawnego powstałego na mocy zawartej umowy ubezpieczenia. Regulacje zawierają wiele spe cyficznych rozwiązań i instytucji. Ubezpieczenia morskie są wyłącznie ubezpieczeniami majątko wymi, nie mają charakteru konsumenckiego, związane są z tzw. ryzykami dużymi, a co za tym idzie głęboką reasekuracją na rynkach międzynarodowych.
2.4. U sta w a o g w a ra n to w a n y c h przez Skarb Państwa ubezpieczeniach
ekspo rto w ych
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych19 określa zasady ubezpieczeń eksportowych, w wypadku których wypłata odszko dowań jest zapewniona w drodze przekazywania zakładowi ubezpieczeń przez Skarb Państwa niezbędnych na ten cel środków. Celem ubezpieczeń eksportowych jest, w przypadku ubezpie czenia:
16 Kodeks cyw ilny, op. c/f. Kodeks m orski, op. cit.
18 Zo b. W . G órski, Ubezpieczenia transportowe, Z ie lo n a G ó ra 1 9 9 9 r., s. 1 89 i nast.
18 U s ta w a z d n ia 7 lip ca 1 9 9 4 r. o g w a ra n to w a n y c h prze z Skarb Państwa u b e zpiecze n iach eksportow ych, Dz.U. n r 8 6 poz. 3 9 8 .
r
1) kredytów eksportowych - ochrona jednostek finansujących na wypadek strat poniesionych w związku z finansowaniem kontraktów eksportowych;
2) kontraktów eksportowych - ochrona krajowych przedsiębiorców na wypadek strat ponie sionych w związku z realizacją kontraktu eksportowego, przed wysyłką towarów bądź realizacją usług (ryzyko produkcji) oraz po wysyłce towarów bądź realizacji usług (ryzyko kredytu);
3) inwestycji bezpośrednich za granicą - ochrona krajowych przedsiębiorców na wypadek strat poniesionych w związku z realizacją inwestycji bezpośredniej za granicą;
4) kosztów poszukiwania zagranicznych rynków zbytu - ochrona krajowych przedsiębiorców na wypadek uzasadnionych kosztów i wydatków poniesionych w związku z poszukiwaniem zagra nicznych rynków zbytu.
Celem gwarancji ubezpieczeniowej jest umożliwienie krajowym przedsiębiorcom zawarcia i realizacji kontraktów eksportowych.
Ustawa powierza prowadzenie działalności w zakresie ubezpieczeń eksportowych, na warunkach określonych ustawą, Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych. Odrębność uregulowań wynika ze specyfiki i roli, jakie pełnią wspomniane ubezpieczenia i KUKE w realizacji prowadzonej przez państwo polityki proeksportowej.
2.5. Inne regulacje
Obszerny m ateriał normatywny dotyczący ubezpieczeń gospodarczych obejmuje również liczne akty wykonawcze, obok których istotne znaczenie mają konwencyjne źródła prawa ubezpieczenio wego. Ogromną rolę w kształtowaniu polskiego prawa ubezpieczeniowego odegrały dyrektywy unijne.
G ra żyna Sordyl, Analizo możliwości realizacji wspierania zatrudnienia kobiet matek...
P raw ne a s p e k ty z a tru d n ie n ia o só b w y c h o w u ją cych d zieci