W tek&cie chcemy zaprezentowa* praktyczny wymiar zajmowania si! bezdomno&ci#, czyli jak przebiega praca streetworkera.
Misj) streetworkingu jest tworzenie pomostu pomi%dzy osob) bezdomn) a spo'ecze(stwem, pozwalaj)cego osobie bezdomnej przywróci" mo&liwo!" pe'nienia ról spo'ecznych oraz odtworzy" dobrostan psychiczny, spo'eczny i bytowy poprzez docieranie do osób bezdomnych przebywaj)cych w miejscach niemieszkalnych oraz prac% z nimi , wykorzystuj)c) ich zasoby i potencja' !rodowiska lokalnego, podejmowan) w kierunku pozytywnych zmian, rozumianych jako ch%" zmiany sposobu &ycia17.
Kadra streetworkerów w 'odzi sk"ada si! z sze&ciu osób. Jeste&my pracownikami Miejskiego O&rodka Pomocy Spo"ecznej w 'odzi. W&ród nas s# terapeuci uzale$nie), co przydaje si! szczególnie, je$eli spotykamy osoby z problemami alkoholowymi. Ka$de z nas ma co najmniej kilkuletni sta$ pracy z osobami bez domu i ogólnie pracy z lud(mi. W wi!kszo&ci mamy wykszta"cenie pedagogiczne.
Nasza grupa, pocz#tkowo w liczbie czterech osób, zosta"a powo"ana w ramach projektu Nowy Obraz Pomocy Spo!ecznej w 'odzi w roku 2012. Z czasem zaobserwowano potrzeb! rozwini!ci formu"y streetworkingu o kolejne dwie osoby. Pocz#tkowo siedzib# streetworkerów by"a g"ówna jednostka MOPS w 'odzi przy ul. Piotrkowskiej 149. Z czasem streetworkerzy zostali przeniesieni do nowej siedziby przy ul. Wschodniej 32 lok. 16. Jednostka streetworkingu podlega pod Wydzia" Wspierania Ekonomii Spo"ecznej. Bior#c pod uwag! bezpiecze)stwo i specyfik! pracy w trudnych warunkach, zosta"y z nas stworzone dwuosobowe zespo"y streetworkerów. Streetworkerzy pracuj# w zadaniowym czasie pracy, indywidualnie dostosowuj#c wykonywane obowi#zki 36
______________________________________________________________________________________ !ódzkie Partnerstwo Pomocy w sytuacji Wykluczenia i Bezdomno$ci — Bezdomno$% w !odzi
16 Podczas pracy nad publikacj) latem 2016 r. oraz po jej ukazaniu si%, Pawe' Cio'kowski nie by' ju& pracownikiem MOPS, a Monaru.
17 Maciej D%bski, Anna Michalska (red.), Podr$cznik Streetworkera Bezdomno"ci, Gda(sk: Pomorskie Forum Na Rzecz Wychodzenia z Bezdomno!ci 2012, s. 9.
do sytuacji. Oprócz pomocy osobom bezdomnym zajmujemy si! moderowaniem grup wsparcia z zakresu profilaktyki uzale$nie).
Nasza praca sk"ada si! z kilku etapów. Najpierw jest to badanie &rodowiska. Chodz#c po mie&cie, szukamy pustostanów, w których mo$emy spotka* osoby bezdomne. Sprawdzamy teren i staramy si! nawi#za* kontakt. Kolejnym etapem jest obecno&*. Przychodzimy, jeste&my z osobami, które potrzebuj# wsparcia. Wa$nym elementem jest te$ monitoring. Nawi#zywanie kontaktu oraz budowanie i utrzymywanie relacji s# bardzo wa$nymi aspektami naszej pracy. To s# procesy d"ugotrwa"e. Musimy pozna* si!, zrozumie* potrzeby i mo$liwo&ci podj!cia dzia"a) pomocowych. Unikamy tak$e zbyt bliskich relacji, emocjonalnych.
Mamy tak$e punkt wsparcia osób bezdomnych, na Wschodniej 32 w 'odzi. Osoby, z którymi nawi#$emy relacj!, mog# nas tam spotka*. Poza tym mog# liczy* na ciep"# herbat! lub odzie$. Jest to pomoc dora(na. Pomagamy tak$e w wype"nianiu rozmaitych dokumentów, które s# potrzebne do urz!dów. Mo$emy po&redniczy* w kontakcie z pracownikiem socjalnym, który pó(niej b!dzie pracowa" z osobami bez domu. Mo$emy pomóc tak$e w uzyskaniu miejsca w schronisku lub w poradni uzale$nie).
Po d"u$szym czasie pozostawania w kontakcie z osob# bez domu, staramy si! ustali* grafik dzia"a): jakie dzia"ania osoba bezdomna mo$e podj#*, co powinna zrobi*, by poprawi* swoj# sytuacj!. Ustalamy plan i pomagamy go realizowa*. Wykorzystujemy
metod! dialogu motywuj#cego, dzi!ki temu osoby bezdomne otwieraj# si! przed nami i s# sk"onne do wspó"pracy nad planem zmian. Dialog motywacyjny ma na celu sprawienie, by osoba sama zda"a sobie spraw! ze swojego problemu i chcia"a podj#* walk! o lepszy dla siebie byt. Nasza praca sk"ada si! te$ cz!sto z redukcji szkód. Jest do cz!sto pomoc jednorazowa — przekazanie &piworów, zimowej odzie$y. Ostatni etap to zako)czenie relacji.
Specyfika miasta
W wielu miejscowo&ciach dzia"a praca z osobami bezdomnymi metod# streetworkingu, natomiast charakterystyczne dla 'odzi jest wyst!powanie wielu pustostanów, czyli miejsc w kamienicach, cz!sto do&* mocno zdewastowanych. Na mapie 'odzi, bywa"y i bywaj# takie kamienice, które s# zajmowane nawet przez kilkana&cie osób bezdomnych i s# to miejsca w &cis"ym centrum 'odzi. Jedna z takich kamienic mie&ci"a si! np. przy hotelu Andel’s na ul. Ogrodowej. Takich kamienic w naszym mie&cie jest naprawd! wiele. Osoby, które do&wiadczaj# bezdomno&ci, zamieszkuj# je cz!sto bardzo d"ugo. Je$eli trafiamy na te osoby, nawi#zujemy relacj! i wprowadzaj#c swoje oddzia"ywanie, staramy si! odwie&* je od przebywania w danych miejscach, mi!dzy innymi dlatego, $e jest to dla nich samych niebezpieczne. Te miejsca nie s# przeznaczone do pobytu osób, generuj# wiele niebezpiecze)stw — od zawalenia stropów przez najró$niejsze po$ary, poniewa$ cz!sto zdarza si!, $e osoby bez domu same zaprószaj# ogie), czasami jest te$ tak, $e bezdomni s# atakowani przez kogo& z zewn#trz i wtedy ogie) mo$e by* podk"adany, $eby pozby* si! ich z tych kamienic.
Cz!sto osoby bezdomne nocuj# pod schodami, na klatkach schodowych, w komórkach, na strychach. Wszystkie miejsca, gdzie jest ciep"o i mo$na schroni* si! przed niesprzyjaj#cymi warunkami pogodowymi — s# w polu zainteresowania osób bez domu. Osoby te pojawiaj# si! w obiektach po zmroku, cz!sto bardzo pó(no, $eby nie zosta* zauwa$onymi, $eby mieszka)cy nie wezwali Stra$y Miejskiej, która mog"aby ich usun#*, natomiast wychodz# bardzo wcze&nie rano, zanim mieszka)cy wyjd# do pracy. Jest to k"opotliwe dla nas, poniewa$ w ci#gu dnia nie mo$emy zasta* nikogo w takich miejscach. Dlatego chodzimy tam albo bardzo wcze&nie, albo po zmroku, $eby takie osoby spotka*.
Kolejn# "ódzk# cech# bezdomno&ci ulicznej s# budynki pofabryczne, cz!sto równie$ zamieszkane przez osoby do&wiadczaj#ce bezdomno&ci. Oczywi&cie nie chodzi 38
______________________________________________________________________________________ !ódzkie Partnerstwo Pomocy w sytuacji Wykluczenia i Bezdomno$ci — Bezdomno$% w !odzi
o wielkie hale bez szyb, bo tam hula wiatr i nie da si! tam przebywa*, ale s# to zazwyczaj jakie& mniejsze pomieszczenia, w których osoby te urz#dzaj# sobie quasi mieszkania,
w których da si! zamieszka* i da si! $y* przez d"u$szy czas. Takim przyk"adem mo$e by* Fabryka im. Obro)ców Pokoju, gdzie w ostatnim pokoiku na najwy$szym pi!trze osoby do&wiadczaj#ce bezdomno&ci urz#dzi"y sobie namiastk! domu. To by"o miejsce na tyle przytulne, $eby da"o si! tam mieszka* i funkcjonowa*.
Jakie widzimy szanse w tym, )eby$my mogli skutecznie pomaga% w !odzi?
Zale$y nam na zainteresowaniu jak najwi!kszej liczby osób, w tym szczególnie studentów, m"odzie$y, problematyk# bezdomno&ci i sprawienie, $e b!d# chcieli w"#czy* si! w proces pomagania. Takie dzia"ania podejmuj# ju$ studentki i studenci Uniwersytetu Medycznego w 'odzi, którzy w"#czyli si! w Czyst# Akcj!, polegaj#c# na przekazywaniu &rodków czysto&ci osobom bez domu.
Drugi element to pewnego rodzaju dzia"ania innowacyjne, jak np. Autobus dla osób bezdomnych i potrzebuj#cych, który je(dzi w 'odzi od pierwszego grudnia do pi!tnastego marca co roku. Jest on obs"ugiwany przez Towarzystwo Pomocy im. &w. Brata Alberta — Ko"o 'ódzkie i wspierany dotacj# Miejskiego O&rodka Pomocy Spo"ecznej w 'odzi. Jest to takie dzia"anie prewencyjne, które polega na rozwo$eniu w miejsca gromadzenia si! osób bezdomnych, gor#cych posi"ków. To tak$e dobra okazja do nawi#zywania 40
______________________________________________________________________________________ !ódzkie Partnerstwo Pomocy w sytuacji Wykluczenia i Bezdomno$ci — Bezdomno$% w !odzi
kontaktu z osobami bezdomnymi. Jako streetworkerzy w"#czamy si! w t! akcj! i wykorzystujemy miejsca gromadzenia si! osób na gor#cy posi"ek, do nawi#zywania kontaktów z nowymi klientami.
Kolejn# szans#, jak# widzimy, jest rewitalizacja strefy wielkomiejskiej w 'odzi, która — jak mamy nadziej! — b!dzie "#czy"a si! z udost!pnianiem lokali na cele spo"eczne, czyli mi!dzy innymi dla osób, które wychodz# z sytuacji bezdomno&ci.
Nast!pn# bardzo wa$n# szans# jest dzia"anie organizacji pozarz#dowych i instytucji pomocowych — szczególnie s# to wspólne dzia"anie w zakresie 'ódzkiego Partnerstwa Pomocy i organizowanie ró$nego typu wydarze) maj#cych na celu informowanie o problematyce bezdomno&ci.
Jakie powa)ne zagro)enia niesie za sob& bezdomno$% uliczna?
Poza nieszcz!&liwymi wypadkami, po$arami, zawaleniami, czyli zwi#zanymi z zamieszkiwaniem w pomieszczeniach do tego nieprzeznaczonych, mo$emy mówi* tak$e o odmro$eniach, &mierci z wych"odzenia, je$eli osoby przebywaj# w miejscach w"asnej konstrukcji, altankach, namiotach. W styczniu 2016 roku zabierali&my z ulicy cz"owieka, który spa" na ko"drze przykryty tylko p"acht#. Kiedy wreszcie wyrazi" zgod! na to, $eby
pojecha* do placówki dla osób bezdomnych, p"achta by"a ju$ przysypana pi!ciocentymetrow# warstw# &niegu. Tak$e w takich warunkach, z ró$nych powodów, decyduj# si! $y* osoby bezdomne na ulicy.
Rewitalizacja równie dobrze mo$e by* zagro$eniem, je$eli organizuj#c na nowo tkank! miejsk#, nie b!dziemy my&leli tak$e o osobach, które domu nie maj#, a jako cz!&* naszej spo"eczno&ci, powinni mie* szans! powrotu do $ycia.
__________________________________________
BIBLIOGRAFIA
D!bski, Maciej; Michalska, Anna (red.), Podr$cznik Streetworkera Bezdomno#ci, Gda)sk: Pomorskie Forum Na Rzecz Wychodzenia z Bezdomno&ci 2012.
Zdj!cia wykorzystane w tek&cie pochodz# z prezentacji przedstawionej podczas konferencji. 42
______________________________________________________________________________________ !ódzkie Partnerstwo Pomocy w sytuacji Wykluczenia i Bezdomno$ci — Bezdomno$% w !odzi