1» Uzasadnienie potrzeby automatyzacji analizy ekonomiczno- finansowej
Analizy wyników działalności przedsiębiorstw i organizacji gospodarczych przemysłu w niezadowalający obecnie sposób speł
niają rolę instrumentów zarządzania. Nie podnoszą one efektyw
nie poziomu poznawczo-dyspozyoyjnego kierownictwa i dlatego nie stanowią dotąd znaczącej podstawy podejmowania
decyzji.-Do powszechnie występujących wad sporządzanych analiz dzia
łalności można zaliczyć:
- brak jednoznacznych, racjonalnie uzasadnionych kryteriów sta
nowiących podstawę wyjściową analizy, - brak obiektywności wyników analiz,
- brak kompleksowości,wyrażający się w niewystarczających po
wiązaniach przyczynowo-skutkowych stanów i zdarzeń ekonomicz=
nych,
- angażowanie nadmiernej ilości pracowników do opracowywania analiz,
- zbyt późne w stosunku do potrzeb procesu decyzyjnego otrzymy
wanie wyników analiz.
Zapotrzebowanie na rzetelne 1 wykonywane w krótkim czasie analizy działalności wzrasta wraz z komplikowaniem się proce
sów zarządzania, powodowanym rozwojem i koncentracją produkcji.
® ostatnim dziesięcioleciu zostały stworzone w naszym kraju 141
-- 142 “
szerokie możliwości wykorzystania elektronicznej techniki obli
czeniowej dla potrzeb zarządzania. Zastosowanie komputerów dla wykonywania analiz ekonomicznych umożliwia wniesienie tu ele
mentów nowej jakości. Pozwalają one wyeliminować wymienione wady i znacznie podnieść użyteczność sporządzanych analiz.,
Hożna więc powiedzieć, że potrzeba automatyzacji analizy ekonomiczno-finansowej wynika z:
- roli analiz działalności przedsiębiorstw przemysłowych i wiel
kich organizacji gospodarczych,
- wzrastającego zapotrzebowania na sprawne systemy analiz, - konieczność wyeliminowania wad dotychczasowych systemów ana
liz,
- możliwości szerokiego stosowania elektronicznej techniki ob
liczeniowej w procesie analizy, pozwalającej wnieść do niego istotne elementy nowej jakości.
Istotnym wreszcie uzasadnieniem automatyzacji jest to, że problem ten nie był dotychczas rozwiązany w teorii i praktyce
analizy ekonomicznej oraz informatyki stosowanej.
Celem niniejszego referatu jest ogólne przedstawienie za
łożeń teoretycznych i v.y brane gę przykładu praktycznego modelu analizy wyników działalności przedsiębiorstw i organizacji gos
podarczych, który jest:
- oparty na podstawach naukowych,
- pozbawiony wad występujących w dotychczas sporządzanych ana
lizach, - uniwersalny, - elastyczny,
- zwar-ty logicznie i umożliwiający dokonywanie analiz przez
- ¡143
-komputery.
Przy zastosowaniu komputerów zautomatyzowane są następu
jące funkcje w procesie analizy:
'- wprowadzanie danych na podstawie sprawozdań oraz dokumentów planistycznych,
- kontrola formalna danych,
- gromadzenie i wyszukiwanie danych, - interpolacja danych,
- definiowanie algorytmów, relacji ekonomicznych oraz modeli ekonometrycznych,
- definiowanie zakresu informacji wynikowych, - obliczanie ’wskaźników ekonomicznych,
- badanie relacji oraz ocena przyczyn ich zmian,
- badanie symulacyjne oraz weryfikacja projektów niektórych decyzji gospodarczych,
- drukowanie informacji wynikowej w postaci tabel oraz wykre
sów graficznych,
- a w przyszłości prezentacja wyników analizy na monitorach ekranowych.
2. Istota i podstawowe cechy zautomatyzowanego systemu ana
lizy ekonomiczno-finansowej
Rozwój nauki i techniki wpływa na wzrost produkcji i jej koncentrację, przy równoległym coraz większym komplikowaniu się procesów zarządzania przedsiębiorstwami i organizacjami gospodarczymi. Odnosi się to szczególnie do przemysłu, gdzie niezliczona ilośó sprzężonych ze sobą w procesie gospodarczym czynników technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych,wymaga
-
1441-coraz doskonalszych narzędzi poznawczych, umożliwiających po
dejmowanie racjonalnych decyzji. 1// Narzędziami takimi są m.im.
systemy oceny działalności organizacji gospodarczych różnych szczebli zarządzania przemysłem. Według Więckowskiego, podsta
wowymi elementami tych systemów są analizy ekonomiczne, rachu-nek ekonomiczny oraz formy optymalizacji decyzji gospodarczy«.2/
Temat niniejszego referatu dotyczy badania i ocen stanów oraz zdarzeń występujących w procesie gospodarczym przedsię
biorstw i organizacji gospodarczych przemysłu. Proponowane me
tody mają przy tym zastosowanie nie tylko w odniesieniu do zaszłości, lecz również dla badania i oceny w fazie planowanie, Badanie i ocena stanów i zdarzeń w przeszłości, jak i plenów te przyszłość porządkuje zagadnienia według zależności przyczyno*
skutkowej.
Funkcje kryteriów w analizie pełnią odpowiednio dobrane 1 logicznie powiązane syntetyczne i cząstkowe wskaźniki ekonomi«' ne. Dobór wskaźników ekonomicznych, mierzących określone obszo- ry działalności, wynika z teorii gospodarowania i przyjętej po*
lityki ekonomicznej państwa. Dzięki temu dokonywane analizy wpływają na przygotowanie decyzji gospodarczych zgodnych z «•
lani gospodarki narodowej, a przy uwzględnieniu ściśle okre«l&*
nych, racjonalnych reguł postępowania, są one obiektywne i P*8*
wadzą do jednakowych w danych sytuacjach wniosków. Skoro boti®
wychodzi się z takich samych założeń, przestrzega takich sesj«
1 / J. Kwejt: Analiza ekonomiczna w zarządzaniu przemysłem, Warszawa 1966, s. 5.
2/ Więckowski: Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie przemy
słowym, eord. IV, PWE, Warszawa 1974 r. rozdział I.
- 145
zasad postępowania, trzeba dojść do jednakowych, obiektywnych wyników oceny.^
Automatyzacja analizy ekonomiczno-finansowej ma na celu realizację funkcji gospodarczej, w odróżneniu od analizy eko
nomicznej jako dyscypliny naukowej, zajmującej się metodami badań i ocen działalności jednostek guspodarczych2^ bądź też, tym bardziej,w odróżnieniu od teorii analizy ekonomii w sensie podanym przez 0. Langego, jako działu ekonomii zwanego też
teorią ekonomii. 3/ Użycie określenia automatyzacja oznacza za
stosowanie w systemie oceny automatycznego przetwarzania da
nych przy użyciu EMC i skomputeryzowaniu najbardziej praco
chłonnych czynności związanych z jej sporządzaniem. Wymaga to sformalizowania tych czynności i procedur przetwarzania danych oraz wielokrotnego wykorzystywania danych przez komputer w ce
lu sporządzania zestawień informacyjnych użytecznych przy po
dejmowaniu decyzji.
Przetwarzanie danych przez komputer, którego wynikiem są analizy wspierające podejmowane decyzje, dotyczy tylko tycn problemów, które mogą byó przedstawione numerycznie i rozwią
zane przy zastosowaniu algorytmu; powoduje to pewne ogranicze
nie zakresu stosowania automatyzowanego systemu analiz. Auto
matyzacja analizy daje pracownikom przedsiębiorstw i organiza
cji gospodarczych przemysłu możliwości poświęcenia więcej ani
żeli dotąd uwagi i czasu problemom o wyższym stopniu złożoności, 1/ Gabrusiewicz, Hamrol, Kurtys: Analiza ekonomiczna w przed
siębiorstwie przemysłowym, zeszyt 1, wyd. III zmienione, PlE, Poznań, s. 2.
2/0. Lange: Ekonomia polityczna, FiE, Warszawa 1975 r.,s. 164.
3/0. Lange; op. cit., s. 160.
146
-nie dającym się ująć numerycz-nie.
Istotą zautomatyzowanego systemu analizy jest więc rozpoz
nanie i ocena wyników działalności przedsiębiorstwa i organi
zacji przemysłowej, przy pomocy środków i metod informatyki, celem dostarczenia informacji dla podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych.
Przedmiotem analizy jest proces gospodarczy przedsiębior
stwa i organizacji gospodarczej przemysłu, w którym angażowa
ne środki i przedmioty pracy przetwarzane są, przez pracę lu
dzi, na produkty pracy. Proces gospodarczy jest w tym znacze
niu zbiorem wielkiej liczby cząstkowych zdarzeń gospodarczych, stanowiących formę przechodzenia czynników produkcji i produł- tów pracy od jednego stanu do drugiego. W rezultacie realiza
cji procesu gospodarczego, kolejne ich stany przeważnie różnią się od siebie.
Porównanie tych stanów ze sobą daje różnice dodatnie lub ujemne, które wpływają na wyniki działalności gospodarczej oce
nianego okresu albo gdy dotyczą fazy planowania - na jakoai planów gospodarczych. Można więc powiedzieć, że przedmiotem automatyzacji analizy są mierzalne, dające się ująó w liczbach stany, zdarzenia i wyniki działalności organizacji gospodar
czych przemysłu.
W automatyzacji analizy przestrzegane były następujące za
sady postępowania:
- wyjście w analizie z logicznie zwartego układu s y n t e t y c z n y c h
wskaźników ekonomicznych,
- konkretyzacja układu wskaźników syntetycznych przez systeo o- we rozłożenie ich na cząstkowe wskaźniki procesu gospodarcza*
go przedsiębiorstwa,
147
-- powiązanie analiz statycznych i dynamicznych,
- zastosowanie odniesień porównawczych w czasie i przestrzeni, - rozpatrywanie stanów, zdarzeń i wyników działalności gospo
darczej w powiązaniach przyczynowo-skutkowych, w ich wzajem
nych zależnościach,
- ograniczenie do niezbędnego minimum formy opisowej -oceny, przestrzeganie liczbowej formy prezentacji wyników oceny, w układach powiązanych łańcuchem zależności przyczynowo- skutkowych.
Przestrzeganie tych zasad postępowania pozwala dokonywać ocen kompleksowych, w których chodzi o taką formę powiązania i zaprezentowania informacji,aby nie pominąć żadnego z ważnych aspektów zarządzania. Bez kompleksowego, ale nie drobiazgowego, spojrzenia dyrekcji przedsiębiorstwa i organizacji gospodarczej przemysłu na pov/iązania przyczynowo-skutkowe procesów gospodar
czych oraz bez dokonywania porównań z innymi przedsiębiorstv;ami i organizacjami, nie jest możliwe posiadanie globalnej koncepcji zarządzania i koordynowanie różnych działań w ramach wypracowa
nego programu. Nie można bowiem racjonalnie przewidywać, bez obiektywnej i kompleksowej znajomości kierowanego przedsiębior
stwa lub organizacji gospodarczej oraz tego co się w nich dzie
je. Częste są zaś przykłady nadmiernego obciążenia kadry kie
rowniczej informacjami szczegółowymi, przy braku całościowej, syntetycznej oceny organizacji gospodarczych. Działający z ta
kim rozeznaniem kierownicy organizacji gospodarczych przypomi
nają leśników, którym "drzewa zasłaniają las".1^
1/ P. Lanzel, A. Cibert: Des ratios aur tableau* de bord, 4 edition, Paris 1962, s. 21 i następne.
148
-Określenia celów gospodarczych przedsiębiorstw i organiza
cji gospodarczych przemysłu pozwala zastosować reguły postępo*- wania sprzyjające ich osiągnięciu. 1/" Sposób wykorzystania za
sobów odpowiadających tym regułom znamionuje racjonalna dzia
łanie, określone na podstawie przyjętych reguł postępowania normy lub wzorce pozwalają dokonać ocen wyników i zaleceń po-stępowania na przyszłość.2/
Cele działalności przedsiębiorstwa i organizacji gospodar
czych przemysłu są przejawem realizacji różnorakich funkcji.
Podstawową z nich jest funkcja gospodarcza. Rozpatrując ją w powiązaniu z podstawowym prawem socjalizmu i odnosząc do skali przedsiębiorstwa oraz organizacji przemysłowej można po
wiedzieć, że sprowadza 3ię ona do udziału w ogólnospołecznym procesie tworzenia warunków zaspokojenia potrzeb socjalistycz
nego społeczeństwa. Wychodząc z tak ogólnego sformułowania, można dokonać konkretyzacji celów działalności gospodarczej.
Dekompozycja celu gospodarki narodowej na cele organizacji gos
podarczych przemysłu opiera się na opracowaniu B. Kłapkowskie
go i A. Jankowskiej.^
Pogłębiając konkretyzację celów działalności gospodarczej oraz stosując zautomatyzowany system analizy mierzy się poziom ich realizacji przy pomocy odpowiednio dobranych i logicznie powiązanych wskaźników ekonomicznych i formuł matematycznych.
1/ Drucker, Lą. pratique de la direction des entreprises, Les éditions d organisation, Paris 1957, s. 87.
2/ Por. 0. Lange, op. cit., s. 164-165.
3/ Por. B. Kłapkowski, A. Jankowska, Hierarchizacja celów w procesie podejmowania decyzji, w książce pt.s Współczesne problemy zarządzania, PWK, Warszawa 1974, s. 215-216.
1 4 9
-Istotnym dla automatyzacji analizy ekonomiczno-finansowej jest również zdefiniowanie jej najważniejszych cech, do któ
rych trzeba zaliczyć:
- Wewnętrzna soó.iność analizy. Oznacza to uporządkowany zespół zasad metodycznych, zgodnie z którymi opracowana analiza może udzielić odpowiedzi odpowiednich do celów,dla których
została podjęta.
- Zewnętrzna spójność analizy. Oznacza to zespół zasad metodycz
nych zgodnie z którymi analizy danego rodzaju wykazują ana
logię informacyjną w układzie przestrzennym poziomym /tj. w jednostkach organizacyjnych tego samego szczebla/ oraz pio
nowym /tj. w jednostkach organizacyjnych na różnych szczeb
lach organizacyjnych/, liowa tu o analogii a nie o identycz
ności, gdyż każda jednostka organizacyjna posiada swą specy
fikę wymagającą indywidualnych ujęć analizy. 1 drugiej jed
nak strony system auializ powinien zapewnić hierarchiczną spójność analiz /tj, na różnych szczeblach organizacyjnych/
w drodze ustalenia określonegot i obowiązującego wszędzie ze
stawu informacji "wspólnych".
“ Spójność modelowa. Oznacza to konieczność spójności wszelkich analiz z modelem^lanowania i zamządzania kraju, z postanowie
niami, uchwałami najwyższych władz państwowych. Postanowienia te, a nawet wydane na ich podstawie przepisy bardziej szcze
gółowe nie są jednak w stanie w sposób kompleksowy objąć ca
łej różnorodności zjawisk gospodarczycn, co prowadzi do
■nioeku, że metody i techniki analizy powinny być stale wzbo
gacane i inspirowane tak przez naukę, jak i praktykę.
V for.W.Plakiewicz7 Problematyka metodyki oraz wdrożeń systemu analiz w przemyśle maszynowym..., Płock, marzec 1979 i“., fieferat na konferencje naukową.
150
-- Elastyczność. Chodzi tu o zapewnienie maksymalnego stopnia uwzględnienia zmian zachodzących tak w modelu zarządzania i planowani w skali makro, jak i zmian w strukturze potrze*
bieżących. Problem elastyczności oraz uniwersalizmu metodyki analiz gospodarczych stanowi złożony problem badawczy o do
niosłym znaczeniu praktycznym.
3, Charakterystyka metodyczna automatyzacji analizy ekono
miczno-finansowej .
Podstawę teoretyczną automatyzacji analizy stanowi teoria ekonomii oraz ekonomika przemysłu i ekonomika przedsiębiorstwa.
Natomiast dla budowy zautomatyzowanego modelu analizy zostały wykorzystane metody indukcji i dedukcji, metoda dialektyczna oraz metody abstrakcji i stopniowej konkretyzacji. Wykorzysta
ny został też zespół pojęć, metod i procedur właściwych dla ogólnej teorii systemów. Ze względu na decydujące znaczenie po*
dejścia systemowego w budowie zautomatyzowanego modelu analizy, wydaje się uzasadnione dokonanie jego metodycznej charakterys
tyki, wykorzystując do tego celu ogólną matematyczną teorię systemów.1^
Model zautomatyzowanego systemu analizy należy do kategorii i
systemów decyzyjnych,definiowanych jako pewna relacja określona na zbiorach zmiennych wejściowych X oraz zmiennych wyjściowych X.
1/ S szczególności wykorzystuje się tu'matematyczną teorię sys
temów, konstruowaną przez M. Mesarovic’a, opisaną w: Ogólna teoria systemów, praca zbiorowa pod redakcją G. Klir>a, WNT, Warszawa 1976, s. 246-260. Używa się też zwykłej notacji stosowanej w teorii mnogości i logice matematycznej oraz zgodnej z cytowaną wyżej pracą K. Idesarovic> a.
15.1
-Zautomatyzowany system analizy nie działa bezpośrednio na przedmiotach fizycznych, stanowiących elementy procesu gospo
darczego, jah maszyny, surowce, wyroby gotowe,lecz na liczbach przyporządkowanych tym przedmiotom oraz na zachodzących między nimi relacjach, wyrażonych za pomocą pojęć ilościowych zaczerp
niętych z języka matematyki.Liczby te nazywane zmiennymi ekono
micznymi stanowią zbiory zmiennych wejściowych i zmiennych wyj
ściowych omawianego systemu.
Dla jasności charakterystyki warto sprecyzować w sposób ścisły pojęcie zmiennej ekonomicznej. Przyjmijmy,że dany zbiór organizacji gospodarczych, np. przedsiębiorstw przemysłowych, kombinatów czy zjednoczeń, oznaczamy przez 0 i nazwiemy zakre
sem zastosowali systemu ocen. Z kolei przyjmujemy zbiór okresów czasowych, którymi są okresy oceny /sprawozdawcze, planowane, bazowe/, oznaczamy go symbolem T i nazywamy kalend|pzem. Jiożna teraz powiedzieć, te zmienną ekonomiczną jest określone odwzo
rowanie iloczynu kartezjarskiego zbioru O i T w zbiór liczb rzeczywistych R, czyli:
Z : U x T R
Zmienną ekonomiczną w zdefiniowanym sensie jest na przykład zatrudnienie. Zmienna ta przyporządkowuje każdemu przedsiębior
stwu, kombinatowi lub zjednoczeniu i każdemu okresowi czasu, zaczerpniętemu z obranego kalendarza, liczbę określającą ilość ludzi zatrudnionych w danym okresie i w ocenianej organizacji gospodarczej. Można ogólnie stwierdzić, że wszystkie wielkości stosowane w systemie analizy są zmiennymi ekonomicznymi.
Wśród zmiennych, z których zbudowany jest system, wyróżnia
ny zmienne ekonomiczne wyjściowe, występujące w zagregowanym
152
-wzorcu syntetycznej oceny i oznaczamy je jako z&iór X. Ha zbio
rze zmiennych wyjściowych można określić funkcję
charakterysty-gazie V jest zbiorem wartości zmiennych wartościowania.Funkcja C jest tak zdefiniowana, aby przyjmowała wartości zerowe w tych przypadkach, gdy oceniana organizacja gospodarcza osiąga wyniki, nałożone przez wzorzec syntetycznej oceny.
Ilość możliwych uporządkowań /p/ w zbiorze zmiennych wyj
ściowych określona jest ilością permutacji w ciągu n-elemento- wym i obliczona jest z wzoru p=n! /p równa się n silnia/,1^
przy czym tylko w jednym uporządkowaniu funkcja C przyjmuje wartości zerowe.
Zagregowany wzorzec syntetycznej oceny wyników ma ogólną postać następującą:
R - relacja większości / / lub mniejszości / /.
n - Ilość zmiennych ekonomicznych przyjętycn we wzorcu po lewej
1/ A. liostowski, li. Stark, Elementy algebry wyższej, FKH, Warszawa 1965, a. 2 1.
ki systemu w następującej postrci:
V * C A / albo dokładniej
V = C / G.j, Gg,.... Gc X
G, BG2 GjR U,n+1
gdale:
^2* a3*
stronie implikacji / w poprzedniku implikacji/.
(153
-Oznaczając przez y numer miejsca, które zgodnie z przyjętym wzorcem dany wskaźnik powinien zajmowaó, a przez y miejsca takie zajmuje w rzeczywistości, możemy zapisaó funkcję cha
rakterystyki C w postaci następującej maeierzyt
I L I n i 2
i .
• ii n i
L
7 * 7 i II II
— i 1
Tak na przykład w wypadku przyjęcia zagregowanego wzorca syn
tetycznej oceny, sformułowanego na gruncie teorii wzrostu gos
podarczego w postaci relacji wieloczłonowej przedstawionej wzorem zawierającym 5 członów,
GPC GSR GSP GWPP GZ
Istnieje 120 możliwych uporządkowań w zbiorze zmiennych wyj
ściowych Y.
Przyjmując jedną z tych możliwości, w której i GSP GSR GPC GZ GWPP
funkcja charakterystyki posiada wartośoił
. yr -- y
v
GPC 1 3 2
GSR 2 2 0
GSP 3 1 -2
GWPP A 5 1
GZ
5
* -1154^
-Biorąc pod uwagę przyjęte nałożenia, funkcja C powinna przyjmować w prawidłowo funkcjonującej organizacji gospodar
czej wartości zerowe. Gdy tak nie jest, trzeba podejmować decyzje zmierzające do minimalizacji odchyleń. Sformułowane w ten aposćb zadanie dotyczy już zagadnień sterowania proce
sem gospodarczym. Realizacja tego zadania wymaga określenia zbioru zmiennych ekonomicznych wejściowych I, od których za
leży wartość liczbowa wskaźników ekonomicznych przyjętych od wzorca oraz sposób ich uporządkowania. Dla podkreślenia tych zależności warto zdefiniować wzorzec w świetle teorii zbiorów jako relacje wieloczłonową, częściowo porządkującą, przeclw- symetryczną określoną na zbiorze
r m G.J, Gg,...., Gn , Ga+1 , którego e l e m e n t y są w a r t o ś c i a m i f u n k c j i wieloargumentowych, biorących argumenty ze z b i o r u z m i e n n y c h e k o n o m i c z n y c h w e j ś c i o w y c h .
Zagregowany wzorzec syntetycznej oceny, stanowiący cześć składową systemu analizy może ulegać zmianom, zależnie od po
trzeb użytkowników oraz zmieniających sie priorytetów polityki ekonomicznej państwa.
Programy przetwarzania danych na emc są tak rozwiązane, żs pozwalają budować zbiór zmiennych wyjściowych z elementów sta
nowiących funkcje matematyczne, obejmujące cztery podstawowe działania arytmetyczne z dowolnie skomplikowanym zapisem nawia
sowym.
Zbiór zmiennych wejściowych Z stanowi odwzorowanie przy po
mocy liczb oraz zależności funkcyjnych elementów procesu gospo
darczego przedsiębiorstwa przemysłowego oraz zachodzących mię
- 155
dzy tymi elementami powiązań.1^ Zbiór I Jest uporządkowany w rormie piramidy lub drzewa. Zawarte w zbiorze zmiennych wej
ściowych funkcje uzależniają każdą ze zmiennych wyjściowych C ze zbioru Y od odpowiednich zmiennych wejściowych. Każdy element zbioru X może byó z kolei rozważany Jako funkoja zmien
nych wejściowych niższego poziomu. V ten sposób zbudowana zos
tała tu ekonomiczna struktura hierarchiczna, nazwana też - r o z k ł . a d e m s t r u k t u r a l n y m , p r o o s s n g o s p o d a r c z e g o .
Uściślając opis, można struktur; hierarchiczną przedstawić w sposób następujący:
Wyodrębniając ciąg zmiennych ekonomicznych X o1* Xo2,..., od których bezpośrednio zalety wartośó wybranej zmiennej wyj
ściowej y, można to zapisać funkcją w postaci:
y - fo /X01f Xo2 Xom/
Funkcję tę nazywamy funkcją wyniku dla poziomu zerowego.
Wyodrębniając następnie ciąg zmiennych ekonomicznych poziomu pierwszego: , Z^,..«.., można każdą ze zmiennych po
ziomu zerowego wyrazić jako funkcję zmiennnych poziomu pierw
szego:
Xoj “ foj ^11» I 12’ I 1m/
i nazwać je funkcjami przejścia z poziomu pierwszego na zerowy.
Przez złożenie funkcji wyniku dla poziomu zerowego i funkcji przejścia z poziomu pierwszego na zerowy uzyskuje się funkcję
*ynlku dla poziomu pierwszego:
V Por. A, Grzegorczyk, Zastosowanie logicznej metody wyodręb
niania formalnej dziedziny rozważań w naukach technicznych i gospodarce, studia filozoficzne 1963 r., nr 4.
- 1 5 6 :
jr ■ f1 A-jj, X 12>.... X-|n/
Postępując w ten sposób dochodzi alę do kolejnyoh poziomów struktury hierarchicznej określając funkcję wyniku dla po
ziomu p.
y " fp /Xp1' ^ p 2 * ... * W
gdzie subskrypt p oznacza najniższy przyjęty, ze względu na wyznaczony stopień szczegółowości, poziom struktury hierar
chicznej, natomiast t oznacza ilośó zmiennych wejściowych na p-tym poziomie.
Opierając alf o założenia metodologiczne konstrukcji eko
nomicznej struktury hierarchicznej, można dokonaó w podobny sposób rozkładu strukturalnego każdego wskaźnika syntetycz
nego. Wskaźnik ten traktowany będzie wówczas jako wierzchołek struktury hierarchicznej o poziomie zerowym. Ocena oparta na tego rodzaju strukturze hierarchicznej będzie miała charakter oceny problemowej, dotyczącej wybranego obszaru decyzyjnego.
Ekonomiczna struktura hierarchiczna umożliwia dokonanie ustaleń i pomiarów, odpowiadających między innymi na pyteniei które zmienne ekonomiczne 1 w jakim stopniu zadecydowały o
;
przybranych wartościach funkcji charakterystyki C. Taki in
formacje ekonomiczne są niezbędne dla przygotowania decyzji zmierzających do tego, aby minimalizować wartość funkcji cha
rakterystyki systemu. Ze względu na tę właściwość systemu ans- lizy, Jest on efektywnym narzędziem oceny działalności gospo
darczej, pozwala bowiem jednoznacznie ustalić zarówno charak
terystykę organizacji gospodarczej w sensie wartości funkcji C, jak 1 czynniki /zmianę stanu zmiennych ekonomicznych
157
-argumentów/, które te charakterystykę determinują, System nie rozwiązuje natomiast w pełni zagadnień sterowania działalnoś
cią gospodarczą. Rozwiązanie tego zagadnienia wymaga wyróżnie
nia w zbierze Z zmiennych wejściowych podzbioru O, z m i e n n y c h w p e ł n i d e c y z y j n y c h /w innej terminologii: wymuszenia lub sterowania/, którym decydent może w praktyce nadać dowolną wartość według swego uznania.
Rzeczywistość gospodarcza jest taka, że niektóre-zmienne ekonomiczne, jak np. zatrudnienie lub efektywny czas pracy jed
nego zatrudnionego - są częściowo emionnymi decyzyjnymi,a tylko nieliczne - zmiennymi w pełni docyzyjnymi. Ustalenie wartości zmiennych częściowo decyzyjnych zależy nie tylko od woli decy
denta, lecz również od różnych czynników zewnętrznych, i to
denta, lecz również od różnych czynników zewnętrznych, i to