Prawa i obowiązki wynikające ze Wspólnotowego Kodeksu Celne-go dotyczą nie tylko polskich eksporterów i importerów, ale wszystkich przedsiębiorców tworzących unijny system celny.
Katalog praw i obowiązków wynikających z zasad unijnego systemu celnego obejmuje:
Prawa przedsiębiorców:
• prawo do prowadzenia działalności gospodarczej, w tym w zakre-sie obrotu towarowego z zagranicą (zasada wolności prowadzenia działalności16);
• prawo do równego traktowania podmiotów dokonujących obrotu towarowego z zagranicą: każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą w handlu międzynarodowym posiada takie same pra-wa i obowiązki określone w obowiązujących przepisach prawnych (zasada jednolitości obowiązywania prawa celnego17 i zasada rów-nego traktowania podmiotów18); wszystkie towary tego samego rodzaju i ilości, będące przedmiotem importu lub eksportu winny
wspólnej polityki rolnej: „stosowanie wspólnej polityki rolnej oznacza, ze w pewnych oko-licznościach na niektóre towary mogą zostać nałożone należności celne wywozowe”.
14 Ustawa z dnia 19 marca 2004 r. Prawo celne, tekst jednolity: Załącznik do
Obwieszcze-nia Marszałka Sejmu RP z dObwieszcze-nia 5 kwietObwieszcze-nia 2013 r., Dz. U. z 25.06.2013, poz. 727.
15 Por. art. 1 ustawy Prawo celne.
16 Ograniczenia tej zasady wynikają jedynie z wymogu uzyskiwania koncesji lub
zezwole-nia na niektóre rodzaje towarów w handlu międzynarodowym.
17 Por. art. 2 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92… Zasada jednolitości nie
obo-wiązuje w sytuacji kolizji z prawem międzynarodowym i konwencjami międzynarodowymi oraz prawodawstwem wspólnotowym w innych dziedzinach.
18 Wyjątki mogą mieć charakter podmiotowy (preferencje celne) lub
być tak samo traktowane, niezależnie od tego, skąd pochodzą lub dla kogo są przeznaczone (zasada równego traktowania towarów); • prawo do uzyskania od organów celnych informacji dotyczących
stosowania prawa celnego (zasada jawności i dostępu do informa-cji19);
• prawo do uzyskania bezpłatnej informacji o przepisach prawa cel-nego (zasada bezpłatności informacji20);
• prawo do szybkiego uzyskania decyzji (zasada szybkości postępo-wania w sprawach celnych21);
• prawo do odwołania się od decyzji wydanej przez organy celne w sprawie stosowania przepisów prawa celnego (zasada prawa do wniesienia odwołania);
• prawo do ustanowienia przedstawiciela celnego, do reprezen-towania przed organami celnymi (zasada przedstawicielstwa22) – przepisy art. 5 WKC przewidują prawo do działania przed or-ganami celnymi przez przedstawiciela, dając jednak państwom członkowskim możliwość wprowadzenia tzw. przymusu agenta celnego w odniesieniu do dokonywania zgłoszeń celnych, z cze-go skorzystała Polska, nakładając na przedsiębiorców obowiązek dokonywania zgłoszeń celnych przez przedstawiciela bezpośred-niego, którym jest agent celny23. Tak więc prawo przedsiębiorcy przekształciło się w obowiązek.
Obowiązki przedsiębiorców:
• obowiązek przestrzegania przepisów prawa celnego na obszarze europejskiej unii celnej (zasada powszechności prawa celnego); • obowiązek uiszczania należności celno-podatkowych (zasada
po-wszechności należności celnych);
• obowiązek udzielania pomocy i informacji na żądanie organów celnych (zasada obowiązku udzielania pomocy i informacji orga-nom celnym24);
19 Por. art. 11 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92…
20 Por. ibidem, art. 11 ust. 2 (jeśli udzielenie informacji związane jest z przeprowadzeniem
przez organ celny analiz lub ekspertyz, wówczas wnioskodawca może zostać obciążony ich kosztami).
21 Por. ibidem, art. 6 ust. 2.
22 Por. ibidem, art. 5 ust. 1.
23 Art. 78 ust. 1 ustawy Prawo celne mówi: „zgłoszenia celnego jako przedstawiciel osoby
zainteresowanej może dokonać wyłącznie osoba […] jeżeli jest agentem celnym lub jeżeli w jej imieniu czynności przed organem celnym dokonuje upoważniony pracownik wpisany na listę agentów celnych”.
• obowiązek przechowywania dokumentów i informacji (zasada obo-wiązku przechowywania dokumentów) – okres przechowywania dokumentów, który zgodnie z art. 16 WKC nie powinien być krót-szy niż trzy lata, dla polskich przedsiębiorców został szczegółowo określony w przepisach ustawy Prawo celne i wynosi 5 lat25;
• obowiązek przeliczania waluty przy określaniu należności celnych według kursów publikowanych przez organy celne (zasada przeli-czania waluty26);
• obowiązek określania należności celnych w handlu z krajami trze-cimi według stawek celnych zawartych w WTC (zasada taryfowe-go określania należności27);
• obowiązek objęcia procedurą celną towaru z kraju trzeciego wpro-wadzanego na unijny obszar celny (zasada objęcia procedurą celną towarów niewspólnotowych28).
Prawo do prowadzenia działalności gospodarczej, w tym w zakresie obrotu towarowego z zagranicą, znajduje potwierdzenie w krajowym ustawodawstwie, tj. Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej29. Art. 6 niniejszej regulacji mówi: „podejmowanie, wykonywanie i zakoń-czenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych pra-wach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa” – i dalej art. 13 uzupełnia: „osoby zagraniczne z państw członkowskich Unii Eu-ropejskiej […] mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele polscy”.
Prawo do równego traktowania znajduje potwierdzenie m.in. w wyra-żonej w Konstytucji zasadzie równości wobec prawa: „wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne”30.
Prawa krajowych przedsiębiorców określają także przepisy Ordynacji podatkowej31. Odnoszą się one do postępowania celnego i dotyczą m.in.:
25 Por. art. 9 ustawy Prawo celne.
26 Por. art. 18 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92…
27 Por. ibidem, art. 20.
28 Por. ibidem, art. 48.
29 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. z 2004 r.,
nr 173, poz. 1807 (ze zm.).
30 Por. art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
uchwa-lonej przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjętej przez Naród w re-ferendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisanej przez Prezydenta Rzeczypo-spolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz. U. z 1997 r., nr 78, poz. 483.
31 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, Załącznik do Obwieszczenia
Marszałka Sejmu RP z dnia 8 kwietnia 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu usta-wy – Ordynacja Podatkowa, Dz. U. z 2015 r., poz. 613.
• prawa przedsiębiorcy do prowadzenia przez organy celne postę-powania podatkowego w oparciu o obowiązujące przepisy32; • prawa do uzyskania niezbędnych informacji i wyjaśnień o
przepi-sach prawa celnego, podatkowego w związku z przedmiotem da-nego postępowania33;
• prawa do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz zała-twienia sprawy w prowadzonym postępowaniu34;
• prawa do czynnego udziału przedsiębiorcy w każdym stadium po-stępowania, w tym prawa do wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów przed wydaniem decyzji35;
• prawa do szybkiego uzyskania decyzji36 – należy zaznaczyć, że szybkość w postępowaniu celnym istotna jest nie tylko dla przed-siębiorcy, ale także dla budżetu państwa (kwoty ceł i podatków z tytułu importu stanowią dochód budżetowy);
• prawa do prowadzenia postępowania celnego w formie pisemnej – tzn. że w postępowaniu celnym należy zachować formę pisemną lub formę dokumentu elektronicznego przy zastosowaniu okre-ślonych druków i formularzy37. Formę pisemną, m.in. w odnie-sieniu do: decyzji, odwołania, upoważnienia do reprezentowania przed organami celnymi, nakazują również normy WKC;
• prawa do odwołania się od decyzji wydanej przez organy celne w sprawie stosowania przepisów prawa celnego38.
32 Por. art. 120 ustawy Ordynacja podatkowa. (Organy celne mają obowiązek działania na
podstawie przepisów prawa, nie mają żadnych uprawnień do stosowania w toku prowadzo-nego postępowania pozaprawnych kryteriów).
33 Por. ibidem, art. 121. (Prawo to wynika z zasady zaufania do organów państwa – organy
celne powinny prowadzić postępowanie w sposób budzący zaufanie).
34 Por. ibidem, art. 122. (Prawo wynika z zasady prawdy obiektywnej, która w odniesieniu
do organów celnych oznacza zobowiązanie do podjęcia wszystkich działań mających na celu dokładne wyjaśnienie stanu faktycznego oraz załatwienie sprawy).
35 Por. ibidem, art. 123. (Prawo wynika z zasady czynnego udziału stron w postępowaniu.
Czynny udział przedsiębiorców w postępowaniu celnym jest niezbędny do zagwarantowa-nia stronie równej pozycji z organem celnym w toku prowadzonego postępowazagwarantowa-nia. Oczy-wiste jest bowiem, że organ celny, który występuje jako inicjator postępowania, legitymuje się silniejszą pozycją).
36 Por. ibidem, art. 125. (Określone również w przepisach WKC i wynikające z zasady
szybkości postępowania w sprawach celnych. Organy celne mają obowiązek działać szybko, wnikliwie i posługiwać się możliwie najprostszymi środkami. Sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji czy wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie).
37 Por. ibidem, art. 126.
38 Zasadę dwuinstancyjności statuuje art. 127 Ordynacji podatkowej, ponadto możliwość