Prawo krajowe

1.1. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz.483 ze zm.)

Artykuł 32 ust. 2 Konstytucji ustanawia zakaz dyskryminacji kogokolwiek z jakiejkolwiek przyczyny. Ustawa zasadnicza formułuje również obowiązki po-zytywne po stronie państwa. Zgodnie z jej art. 69 osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą (np. o rehabilitacji zawodowej i spo-łecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz ustawą o świadczeniach rodzinnych), pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. Ponadto art. 76 Konstytucji nakłada na organy wła-dzy publicznej pewne obowiązki względem konsumenta, a mianowicie stanowi, iż władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed dzia-łaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nie-uczciwymi praktykami rynkowymi, zaś zakres tej ochrony określa ustawa.

1.2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo-łecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 214, poz. 1407 ze zm.)

Ustawa stanowi, że rehabilitacja społeczna, mająca na celu umożli-wienie osobom niepełnosprawnym uczestnictwo w życiu społecznym, re-alizowana jest m.in. przez likwidację barier w komunikowaniu się, w tym w szczególności barier architektonicznych i transportowych (art. 9). Wy-konywanie zadań wynikających z tej ustawy nadzoruje Pełnomocnik Rzą-du do Spraw Osób Niepełnosprawnych, będący sekretarzem stanu w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecz-nego (art. 34 ust. 1). Zadaniem Pełnomocnika jest inicjowanie działań zmierzają-cych do ograniczenia skutków niepełnosprawności i barier utrudniajązmierzają-cych oso-bom niepełnosprawnym funkcjonowanie w społeczeństwie (art. 34 ust. 6 pkt 4).

1.3. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 ze zm.)

Przepis art. 5 pkt 4 Prawa budowlanego formułuje wymóg zapewnie-nia warunków do korzystazapewnie-nia z obiektów przez osoby niepełnosprawne.

Przepis ten określa, że każdy obiekt budowlany powinien zapewnić „nie-zbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i miesz-kaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich”. Niestety usta-wa nie precyzuje o jakie wymagania i jakich zakresów niepełnosprawności dotyczy zapewnienie dostępności. Dodatkowo konieczność dostosowania jedynie obiektów nowych i modernizowanych po wejściu w życie ustawy Prawo budowlane (po 1 stycznia 1995 r.) uniemożliwia skuteczne egzekwo-wanie wymogów dostępności. Nie ma możliwości prawnych zmuszenia za-rządców i właścicieli budynków wybudowanych przed 1995 r. do likwidacji barier w dostępie do budynków osobom niepełnosprawnym.

1.4. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.

w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690 ze zm.)

Rozporządzenie zostało wydane na podstawie art. 7 ust. 2 pkt 1 ustawy Prawo budowlane, określa warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Szczególne wymagania odnoszą się do budynków użyteczności publicznej, zdefiniowanych jako budynek przeznaczony na potrzeby administracji publicz-nej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, wychowania, opieki zdrowotnej, społecznej lub socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, w tym usług pocztowych lub telekomunikacyjnych, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie ko-lejowym, drogowym, lotniczym, morskim lub wodnym śródlądowym, oraz inny budynek przeznaczony do wykonywania podobnych funkcji; za budynek uży-teczności publicznej uznaje się także budynek biurowy lub socjalny.

Przepis § 16 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że do budynków miesz-kalnych wielorodzinnych, zamieszkania zbiorowego i użyteczności pu-blicznej powinny być doprowadzone od dojść i dojazdów utwardzone dojścia o szerokości minimalnej 1,5 m, przy czym co najmniej jedno doj-ście powinno zapewniać osobom niepełnosprawnym dostęp do ca-łego budynku lub tych jego części, z których osoby te mogą korzystać.

Ale już ust. 2 stanowi, iż wymagania dostępności osób niepełnospraw-nych, o którym mowa w ust. 1, nie dotyczą budynków na terenach za-mkniętych, a także budynków w zakładach karnych, aresztach śledczych,

zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich oraz budynków w zakładach pracy, niebędących zakładami pracy chronionej, z wyjątkiem budynków użyteczności publicznej. Dodatkowo przepis § 54 ust. 2 wymaga, aby w budynku mieszkalnym wielorodzinnym, budynku zamieszkania zbio-rowego oraz budynku użyteczności publicznej, wyposażanym w dźwigi, za-pewniono dojazd z poziomu terenu i dostęp na wszystkie kondygnacje użyt-kowe osobom niepełnosprawnym. Natomiast w niskim budynku zamieszka-nia zbiorowego i budynku użyteczności publicznej, niewymagającym wypo-sażenia w dźwigi należy zainstalować urządzenia techniczne zapewniające osobom niepełnosprawnym dostęp na kondygnacje z pomieszczeniami użytkowymi, z których mogą korzystać. Nie dotyczy to budynków kosza-rowych, zakwaterowania w zakładach karnych, aresztach śledczych oraz zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich (§ 55 ust. 2).

§ 74 rozporządzenia stanowi, że w budynku użyteczności publicznej po-mieszczenia ogólnodostępne ze zróżnicowanym poziomem podłóg powin-ny być przystosowane do ruchu osób niepełnosprawpowin-nych. Natomiast § 87 ust. 6, wymaga aby w ustępie publicznym co najmniej jedna kabina była przystosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych.

1.5. Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (Dz. U. z 2000 r.

Nr 50, poz. 601 ze zm.)

Przewoźnik powinien podejmować działania ułatwiające podróżnym, w szczególności osobom o ograniczonej zdolności ruchowej oraz osobom niepełnosprawnym, korzystanie ze środków transportowych (art. 14 ust. 2).

1.6. Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U.

z 2007 r. Nr 16, poz. 94 ze zm.)

W dniu 31 grudnia 2009 roku weszła w życie nowelizacja tej ustawy - ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym (Dz.U. Nr 214, poz. 1658), która przez art. 3a wprowadziła wyłączenia niektórych przepi-sów Rozporządzenia 1371 (WE) 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego praw i obowiązków pasażerów w ru-chu kolejowym w odniesieniu do połączeń miejskich, podmiejskich i regional-nych. Do dnia 30 czerwca 2011 r. wyłączone przepisy nie obowiązywały także we wszystkich połączeniach krajowych i międzynarodowych ze stacjami po-łożonymi poza granicami UE (art. 2 ust.1 w/w ustawy). Okres tego wyłączenia

został jednak przedłużony. W świetle art. 2 ust. 2 w/w ustawy zmieniającej, pol-ski ustawodawca czyniąc ukłon w stronę przewoźników kolejowych postanowił, iż od dnia 1 lipca 2011 r., na okres nie dłuższy niż do dnia 3 grudnia 2014 r. ze stosowania przepisów, o których mowa w ust. 1, mogą być zwolnione połącze-nia kolejowe określone w ust. 1 i ujęte na liście określonej na podstawie ust. 3, na wniosek zainteresowanego podmiotu, określający w szczególności zakres zwolnienia oraz harmonogram dostosowania się do przepisów rozporządzenia, o którym mowa w ust. 1, złożony do ministra właściwego do spraw transportu w terminie do dnia 31 grudnia 2010 r. Minister właściwy do spraw transportu może określić natomiast, w drodze rozporządzenia, na podstawie złożonych wniosków, o których mowa w ust. 2, listę krajowych połączeń pasażerskich oraz połączeń ze stacjami położonymi poza granicami Unii Europejskiej, zwolnio-nych ze stosowania przepisów rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, bio-rąc pod uwagę możliwości finansowe i organizacyjne podmiotów wnoszących o zwolnienie. Te zwolnienia mogą wykraczać poza rok 2014.

Precyzując zakres wyłączeń podkreślić należy, iż w polskim porządku prawnym znowelizowana w 2009 r. ustawa o transporcie kolejowym wyłącza w art. 3a stoso-wanie przepisów Rozporządzenia 1371 w odniesieniu do miejskich, podmiejskich i regionalnych kolejowych przewozów osób, z wyjątkiem przepisów art. 4, art. 5, art.

8 ust. 1, art. 9, art. 11, art. 12, art. 16, art. 19, art. 20 ust. 1, art. 21 ust. 2, art. 22, art.

23, art. 24, art. 26, art. 27, art. 28 i art. 29 tego rozporządzenia.

Jeżeli chodzi o prawa osób niepełnosprawnych, ustawodawca polski zwolnił przewoźników kolejowych ze stosowania:

1) art. 20 ust. 2 Rozporządzenia 1371 – to wyłączenie przepisu, który nakłada na przedsiębiorstwo kolejowe, sprzedawcę biletów lub operatora turystycznego obo-wiązek udzielenia, na żądanie, na piśmie informacji w terminie pięciu dni roboczych zainteresowanej osobie niepełnosprawnej lub osobie o ograniczonej sprawności ruchowej o przyczynach odmowy dokonania rezerwacji lub wystawienia biletu, lub żądania, aby towarzyszyła jej inna osoba. Należy zaznaczyć, że taka odmowa, sto-sownie do treści art. 19 ust. 2 powoływanego rozporządzenia, jest możliwa tylko w warunkach „oczywistej konieczności”. Wyłączenie w ogóle (i to w sposób bez-terminowy) możliwości uzyskania informacji o przyczynach wskazanej odmowy, może niewątpliwie stanowić podstawę do istotnych nadużyć w tym zakresie.

2) art. 21 ust. 1 Rozporządzenia 1371 – to wyłączenie przepisu zgodnie, z którym to przedsiębiorstwo kolejowe i zarządca stacji zapewniają osobom o ograniczo-nej sprawności ruchowej dostępność stacji, peronów, taboru kolejowego i innych

pomieszczeń dla osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej sprawności ru-chowej. Wyłączenie tej regulacji przez prawodawcę krajowego, choć dozwolone w świetle przepisów powoływanego Rozporządzenia 1371, zezwala na sytuacje, w których niepełnosprawnym podróznym utrudni się de facto podróżowanie koleją. Szczególnie należy zaznaczyć, że wyłączenie tego przepisu w czasie, w którym dworce i perony są modernizowane na Euro 2012 może dawać przy-zwolenie na szukanie oszczędności polegających właśnie na zaniechaniu two-rzenia infrastruktury dostosowanej do potrzeb osób niepełnosprawnych.

W stosunku do ruchu: regionalnego, podmiejskiego, miejskiego, a czasowo także do ruchu krajowego oraz ruchu międzynarodowego odbywającego się pomiędzy Polską a państwami nie będącymi członkami Unią Europejską, stoso-wanie przepisów zostało ograniczone do zasad:

• zawierania i wykonywania umowy przewozu rowerów;

• informacji przekazywanych pasażerom przed podróżą;

• dostępności biletów i rezerwacji;

• odpowiedzialności przedsiębiorstw kolejowych za pasażerów oraz ich bagaż;

• obowiązku ubezpieczenia przedsiębiorstw kolejowych;

• zwrotu kosztów biletu lub zmiany trasy w przypadku utraty skomunikowania;

• zapewnienia równych praw dla pasażerów niepełnosprawnych i o ograni-czonej sprawności ruchowej;

• obowiązków w zakresie osobistego bezpieczeństwa pasażerów.

Na mocy § 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 maja 2011 r.

w sprawie zwolnienia ze stosowania niektórych przepisów rozporządzenia (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym (Dz. U. z 2011 r. Nr 117, poz. 683) do katalogu praw pasażerów, do którego przestrzegania zobowiązała się Polska włączono, art. 13 (zaliczki w przypadku śmierci lub zranienia pasażera), art. 17 (odszkodowanie) oraz art. 25 (odszkodowanie za sprzęt osób o ograniczonej sprawności ruchowej lub inny specjalistyczny sprzęt) Rozporządzenia 1371.

1.7. Uchwała Sejmu RP z dnia 1 sierpnia 1997 r. – Karta Praw Osób Nie-pełnosprawnych (M.P. z 1997 r. Nr 50, poz. 475)

W 1997 r. Sejm przyjął Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych, która pod-kreśla, że osoby niepełnosprawne „mają prawo do niezależnego,

samo-dzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji”. Karta ta ma jednak przede wszystkim znaczenie deklaratywne.