Procedowany od 2017 r. projekt ustawy o jawności390 zakładał nie tylko poszerzenie katalogu in-formacji, jakie musieliby ujawniać obywatele, ale także ograniczenie obowiązków władz w udo-stępnianiu informacji publicznej. W 2018 r. prace nad projektem zostały zawieszone.
Problem lustracji majątkowej obywateli opisany został w kontekście art. 51 Konstytucji
RPO alarmował, że choć projektodawca wskazywał, iż głównym celem ustawy jest transpa-rentność życia publicznego, to jednocześnie proponował regulacje znacznie ograniczające obo-wiązki podmiotów publicznych, czy osób pełniących funkcje publiczne w zakresie udostępniania informacji publicznej.
Przykładem są projektowane regulacje odnoszące się do dostępu do informacji przetworzonej.
O ile w projekcie z 23 października 2017 r. projektodawca zrezygnował z przesłanki warunkują-cej uzyskanie informacji przetworzonej w zakresie „w jakim jest to szczególnie istotne dla intere-su publicznego” (co w ocenie RPO zasługiwało na aprobatę) – o tyle w projekcie z 2018 r. pojawiły się zmiany niekorzystne. Nie dość, że powrócono do wymogu wykazania się „istotnym interesem publicznym”, by taką informację dostać, to dodatkowo wprowadzono obowiązek uzasadnienia istotnego interesu publicznego po uprzednim wezwaniu wnioskodawcy przez organ. Jednocześnie projekt definiował pojęcie „informacja przetworzona” w sposób powodujący problemy interpreta-cyjne. Zmiany te zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich mogły prowadzić do ograniczenia dostę-pu do informacji dostę-publicznej.
Trzeba jednocześnie zauważyć, że w odniesieniu do niektórych podmiotów zobowiązanych do udostępnienia informacji publicznej projekt przewiduje też ograniczenia dla obywateli.
Jesz-390 Projekt ustawy o jawności życia publicznego, https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12304351
cze w 2017 r. projektodawcy zakładali, że obowiązek informowania o swej działalności mają spół-ki prawa handlowego, której udział Skarbu Państwa lub samorządu wynosi co najmniej 10 proc.
W 2018 r. z obowiązku tego wyłączono jednak spółki, w których udziały państwowe nie przekra-czają 20 proc.391
Projekt w tym zakresie był szeroko konsultowany z organizacjami pozarządowymi i ostatecz-nie – w obliczu wskazywanych przez ostatecz-nie zagrożeń – rząd zrezygnował z dalszych prac.
Nieprecyzyjne zapisy warunkujące dostęp do informacji zgodne z Konstytucją – orzeczenie TK
Przepis, który uzależnia dostęp do przetworzonej informacji publicznej od wykazania istotnego in-teresu publicznego, jest zgodny z Konstytucją – orzekł 18 grudnia 2018 r. Trybunał Konstytucyjny w sprawie skargi konstytucyjnej (SK 27/14). W ocenie Trybunału ograniczenie dostępu do informa-cji publicznej przetworzonej, dokonane aktem rangi ustawowej, odpowiada regulainforma-cji art. 61 ust. 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ustawodawca wprowadził to ograniczenie w zgodzie z zasa-dą proporcjonalności. Zdaniem TK nie można w tym wypadku mówić o łamaniu konstytucyjnych uprawnień obywatela, skoro przedkładając interes publiczny nad interes strony, prawodawca ma na względzie zapewnienie prawidłowego funkcjonowania organów państwa i innych podmiotów zobowiązanych do udzielania informacji publicznej. Konstytucyjne prawo do informacji publicznej, w tym informacji przetworzonej, nie jest absolutne. W wypadku informacji przetworzonej nie cho-dzi o to, by jej ucho-dzielenie było jedynie istotne dla interesu publicznego, lecz ma być dla tego interesu publicznego szczególnie istotne, bowiem jej udostępnienie poprzedzone jest procesem tworzenia nowej informacji, nieistniejącej w chwili skierowania wniosku w takim kształcie i w takiej postaci, jakiej oczekuje wnioskodawca. Rzecznik Praw Obywatelskich w swoim stanowisku popierającym obywatela argumentował, że przepisy o informacji przetworzonej są w ustawie nieprecyzyjne, co może prowadzić do naruszenia konstytucyjnego prawa do dostępu do informacji publicznej. Chodzi o to, że ustawa o dostępie do informacji publicznej wyodrębnia dwa rodzaje informacji publicznej:
prostą i przetworzoną i wprowadza ograniczenia w dostępie do tego drugiego rodzaju informacji.
Ustawa nie zawiera definicji, przywykło się jednak sądzić, że:
• informacja prosta to taka informacja, która może zostać udostępniona przez podmiot co do zasady w takiej formie, w jakiej ją posiada (mamy dokument, więc go udostępniamy),
• przetworzenie informacji polega na stworzeniu jakościowo nowej informacji, ale jej źródłem są materiały znajdujące się w posiadaniu podmiotu zobowiązanego (musimy zebrać dane, które mamy, i je zestawić).
Wnioskując o informacje przetworzoną obywatel musi wykazać, że kieruje się interesem publicz-nym, przy czym ustawa nie definiuje także tego pojęcia392. Według RPO można to zatem uznać za arbitralne kryterium, które daje urzędom możliwość nieudzielenia informacji publicznej.
391 VII.6061.1.2017 z 22 stycznia 2018 r..
392 VII.6060.2.2014 stanowisko RPO z 16 stycznia 2015 r., wyrok TK z 18 grudnia 2018 r..
Zasady wstępu obywateli do Sejmu
Człowiek może nie zostać wpuszczony do Sejmu nie dowiadując się nawet dlaczego. W czasie ma-jowego protestu osób z niepełnosprawnościami w Sejmie wydawanie przepustek do parlamentu zostało całkowicie wstrzymane. Według RPO Regulamin Sejmu nie gwarantuje w pełni możliwości korzystania z konstytucyjnego prawa wstępu obywateli na posiedzenia kolegialnych organów wła-dzy pochodzących z wyborów powszechnych. Obywatele skarżyli się w 2018 r. RPO na problemy ze wstępem do budynku Sejmu i uczestnictwem w obradach m.in. komisji sejmowych i zespołów parlamentarnych. Na przykład ekipa przygotowująca film dokumentalny była zainteresowana rejestracją przebiegu jednego z posiedzeń komisji Sejmu. Okazało się, że mogą ubiegać się tylko o jednorazowe karty prasowe, ale ich nie dostali, bo nie reprezentowali żadnej redakcji. Nie było też innej procedury uczestniczenia w pracach komisji Sejmu. W odpowiedzi szefowa Kancelarii Sej-mu zapewniła, że argumenty RPO zostaną uwzględnione przy ewentualnych pracach nad zmianą w Regulaminie Sejmu. Problem zawieszenia wstępu obywateli do Sejmu RPO sygnalizował także w kolejnym piśmie, w maju 2018 r. 393
Inne utrudnienia dla obywateli i mediów w dostępie do informacji
Interwencje RPO w 2018 r.
Dotyczyły one m.in.:
• niewpuszczenia dziennikarzy na debatę organizowaną przez Ministerstwo Edukacji Narodowej394
• czarnej listy osób niewpuszczanych do Sejmu395
• niewpuszczania na konferencję naukową organizowaną przez nową KRS396.
Odmowa wydania dziennikarzowi jednorazowej karty wstępu do budynku Sejmu
Dziennikarz Oko.press Daniel Flis nie dostał prasowej karty wstępu do Sejmu w czasie zorgani-zowanego tam protestu dorosłych osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów.
W 2018 r. Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do postępowania przed WSA w Warswie w spraWarswie ze skargi tego dziennikarza. Decyzja odmowna została wydana na podstaWarswie za-rządzenia Marszałka Sejmu. WSA podzielił stanowisko dziennikarza oraz Rzecznika i stwierdził bezskuteczność czynności polegającej na odmowie wstępu na posiedzenie Sejmu. Podkreślił brak ustawowego umocowania do ograniczania konstytucyjnych praw w niniejszej sprawie oraz niepro-porcjonalność ograniczenia prawa do wstępu na posiedzenie Sejmu. Sąd poinformował również, że na gruncie innej sprawy uchylił przepisy budzącego wątpliwości zarządzenia Marszałka Sejmu.
Sprawa ma istotne znaczenie dla realizacji zasady jawności w życiu publicznym397.
393 VII.600.20.2017 z 30 marca 2018 r., odpowiedź z 16 maja 2018 r.; kolejne wystąpienie RPO VII.600.58.2018 z 10 maja 2018 r.
394 VII.564.29.2018 z 23 kwietnia 2018 r., odpowiedź MEN z 23 maja 2018 r.
395 VII.600.62.2018 z 20 lipca 2018 r. i ponowienie z braku odpowiedzi 5 października 2018 r., odpowiedź Kancelarii Sejmu nie nadeszła
396 VII.600.62.2018 z 10 grudnia 2018 r., odpowiedź z 14 grudnia 2018 r.
397 VII.6060.30.2018 z 8 sierpnia 2018 r., wyrok WSA z 12 stycznia 2019 r. IV SA/Wa 2001/18
Skarga na decyzję Szefa Kancelarii Sejmu o odmowie udostępnienia informacji publicznej o kandydatach do KRS
Sejm wybrał w 2018 r. nowych członków Krajowej Rady Sądownictwa. Na podstawie przepisów zmienionych w 2017 r. Nowela wprowadziła wybór 15 członków KRS-sędziów na wspólną czte-roletnią kadencję przez Sejm – wcześniej wybierały ich środowiska sędziowskie. Nowych kandy-datów do KRS mogły zgłaszać grupy 25 sędziów oraz co najmniej dwóch tysięcy obywateli. Pro-blem w tym, że nazwiska popierających zgłoszenia nie zostały ujawnione. Wyrokiem z 23 listopada 2018 r. WSA w Warszawie uchylił decyzję Szefa Kancelarii Sejmu o odmowie udzielenia informacji publicznej dotyczącej sędziów, którzy poparli zgłoszenia kandydatów do nowej KRS. Sąd podzielił stanowisko398 Rzecznika, że przepisy ustawy o KRS nie wyłączają stosowania ustawy o dostępie do informacji publicznej oraz że nie zachodzi przesłanka odmowy udzielenia informacji z uwagi na ochronę prywatności osób fizycznych. Sprawa ma istotne znaczenie z uwagi na konieczność za-pewnienia transparentności procedury wyboru członków KRS. W ocenie RPO odmowa informacji publicznej o osobach pełniących funkcje publiczne, które poparły kandydatów do KRS, uniemożli-wia obywatelom ocenę, czy kryteria wyboru członków Rady zostały spełnione. Od wyroku WSA została wniesiona skarga kasacyjna. Rzecznik będzie dalej brał udział w postępowaniu.
O problemie nowej KRS – przy art. 45 Konstytucji
398 VII.6060.19.2018 z 30 maja 2018 r., II SA/Wa 488/18