Policjanci nie reagują, gdy w czasie zgromadzeń publicznych propagowane są symbole i hasła ra-sistowskie, faszystowskie czy nazistowskie.
RPO wielokrotnie sygnalizował Komendantowi Głównemu Policji zaniepokojenie nasilającymi się przejawami postaw rasistowskich i ksenofobicznych. Przybierają one postać przemocy fizycz-nej i werbalfizycz-nej wobec cudzoziemców, ale także obywateli polskich o różnym pochodzeniu narodo-wym czy etnicznym i wyznawców różnych religii. RPO zwracał też uwagę (i zawiadamiał o tym
pro-349 VII.613.10.2018 z 30 maja 2018 r., zobacz też: https://www.rpo.gov.pl/raport_1/863
350 Druk senacki nr 754
351 zob. postanowienie z dnia 20 marca 2018 r. XI W 5003/17, wyrok z 7 marca 2018r. XI W 1957/17
352 II.519.1232.2017, postanowienie sądu II Kp 3162/18
kuraturę) na coraz częściej pojawiające się w przestrzeni publicznej symbole i treści odwołujące się wprost do ideologii III Rzeszy. Symbolika taka pojawiła się:
• podczas Marszu Niepodległości w Warszawie 11 listopada 2017 r. (symbole krzyża celtyckiego, czarnego słońca, znaku wykorzystywanego przez członków formacji Waffen SS, transparenty gloryfikujące ideologię „czystości rasowej” lub wyższości przedstawicieli białej rasy. Te symbole i hasła nie spotkały się z reakcją policjantów);
• na Marszu Pamięci Żołnierzy Wyklętych w Hajnówce w lutym 2018 r. (symbole i treści rasistow-skie i nazistowrasistow-skie, np. na ubiorze jednego z uczestników widniał znak SS-Totenkopf);
• na ulicach Warszawy 1 maja 2018 r., podczas manifestacji pod hasłem Narodowego Święta Pracy (krzyże celtyckie oraz symbole czarnego słońca; jeden z uczestników miał koszulkę z symbolami SS oraz SS-Totenkopf).
RPO podkreślił, że przestępstwa motywowane uprzedzeniami, stanowiące szczególny rodzaj przestępstw, wymagają od organów państwa, zwłaszcza Policji, stanowczej reakcji i determinacji w zakresie ich wykrywania i ścigania. Aby taka interwencja była możliwa, konieczne jest również upowszechnienie wśród funkcjonariuszy Policji wiedzy o symbolach i hasłach o charakterze rasi-stowskim lub odwołujących się do faszyzmu czy nazizmu.
Komendant Główny Policji nie podzielił obaw RPO. Podkreślił, że statystyki policyjne wska-zują na spadek liczby przestępstw popełnianych z nienawiści. Taktyka działania Policji nie zawsze skutkować będzie bezpośrednią interwencją, ale zawsze policjanci będą dążyć do zabezpieczenia materiału dowodowego i ustalenia tożsamości osób prezentujących symbole, które mogą zostać uznane za symbole nawołujące do nienawiści, celem ewentualnego pociągnięcia do odpowiedzial-ności karnej353.
Sprawa Marszu Równości w Lublinie
Prezydent Lublina zakazał Marszu Równości planowanego na 13 października z obawy na zagro-żenie ze strony kontrmanifestantów. Sąd Okręgowy w Lublinie podtrzymał tę decyzję. Do Sądu Apelacyjnego zaskarżył ją m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich. Przypominał, że władze publiczne nie mogą pod pretekstem zagrożenia unieważniać konstytucyjnego prawa obywateli do manife-stowania354. Rzecznik praw obywatelskich osobiście przyjechał do Lublina na ogłoszenie wyroku 12 października 2018 r. Sąd Apelacyjny uchylił zakaz podkreślając, że wolność zgromadzeń pełni fundamentalną rolę w społeczeństwach demokratycznych. Państwo ma zapewnić bezpieczeń-stwo obywatelom korzystającym z tej konstytucyjnej wolności. Sąd powołał się na Konstytucję, standardy międzynarodowe i orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego355.
Interwencje RPO w sprawie zakazu zgromadzeń publicznych w 2018 r.
We Wrocławiu – zakaz Marszu Niepodległości ze względu na możliwość wznoszenia przez uczestni-ków haseł łamiących prawo; RPO argumentował, że nie można zakazywać zgromadzenia
publiczne-353 XI.518.27.2018 z 6 czerwca 2018 r., odpowiedź z 10 lipca 2018 r.
354 XI.613.8.2018 z 11 października 2018 r.
355 Postanowienie z 12 października 2018 r., sygn. akt I Acz 1145/18
go tylko dlatego, że istnieją obawy co do tego, jak przebiegnie; zgodził się z tą argumentacją sąd, który uchylił zakaz356. W Warszawie – rozwiązanie VII Marszu Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 2018 r.
Do Rzecznika wpłynęło ponad 5 tys. skarg w sprawie rozwiązania zgromadzenia publicznego przez Prezydenta m.st. Warszawy. RPO zwrócił się do Biura Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy o wyjaśnienia. Dowiedział się, że powodem rozwiązania zgro-madzenia było naruszenie prawa przez jednego z uczestników (nawoływanie propagowanie faszy-zmu). Sprawa trafiła do sądu, ale nie została rozstrzygnięta, bo organizatorzy marszu nie uzupełnili dokumentów357. W Warszawie – zasadność zachowania się funkcjonariuszy w czasie demonstracji pod Sejmem 20 lipca 2018 r. Zatrzymano wtedy cztery osoby, a jedna osoba odniosła obrażenia358. W Łowiczu – Policja wylegitymowała pięć osób, bo znalazła tabliczki z napisem „Policja chroni marsz O.N.R. przed kobietami” oraz „Brudziński uprawia w sejmie propagandę polityczną na tle neona-zizmu”. Skończyło się to postępowaniami prokuratorskimi w Skierniewicach i Łęczycy359.
Ochrona praw uczestników manifestacji w Puszczy Białowieskiej
Konsekwencje wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dla osób manifestujących przeciwko wycince w Puszczy Białowieskiej
Rzecznik Praw Obywatelskich napisał do Komendanta Wojewódzkiego Policji i do Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, jak bardzo istotny z punktu widze-nia ochrony uczestników zgromadzeń publicznych w Puszczy Białowieskiej jest wyrok Trybuna-łu Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Obie instytucje powinny rozważyć, co zrobić z wnioskami o ściganie uczestników manifestacji przeciwko wycince. Takich wniosków wiosną 2018 r. było około 200. RPO przypomniał, że wobec uczestników pokojowych manifestacji odbywających się w Puszczy Białowieskiej zarówno policja, jak i straż leśna, podejmowała czynności, które uniemoż-liwiały im korzystanie z wolności zgromadzeń publicznych. Trybunał – przypomniał RPO – uznał, że Polska uchybiła swoim zobowiązaniom wynikających z dyrektywy siedliskowej360 i dyrektywy ptasiej361, a wycinka drzew w Puszczy Białowieskiej była nielegalna. Tym samym potwierdził, że manifestacje w Puszczy były uzasadnione i podjęte po to, by doprowadzić do przestrzegania pra-wa przez polskie władze. Protesty obrońców puszczy miały bowiem na celu powstrzymanie pod-jętych przez Lasy Państwowe działań, które prowadziły do zwiększenia wycinki drzew w Puszczy Białowieskiej. W ocenie RPO osoby protestujące nie powinny być zatem karane, ani też narażone na postępowania sądowe. Komendant Policji twierdził jednak, że wszystkie działania podejmowa-ne przez funkcjonariuszy Policji wynikały z obowiązków, jakie nakładała na nich ustawa o Policji.
Ani on, ani Lasy Państwowe nie chcieli początkowo wycofywać spraw o ukaranie uczestników de-monstracji przeciwko nielegalnej wycince. Twierdzili, że zakazy wstępu do lasu były legalne. RPO
356 VII.613.19.2018
357 VII.613.11.2018 z 10 sierpnia, odpowiedź z 14 sierpnia 2018 r.
358 II.519.682.2018
359 II.519.568.2018
360 Dyrektywa Rady 92/43/EWG.
361 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE
się z tym nie zgadzał. Pogląd ten podzielił 11 grudnia 2018 r. SN podzielił ocenę prawną Rzeczni-ka i uwzględnił Rzeczni-kasacje wobec trzech osób uRzeczni-karanych w 2017 r. przez sąd w Hajnówce grzywnami za złamanie zakazu wejścia do lasu. Sąd rejonowy wydał wyroki nakazowe bez przeprowadzania rozpraw i wzywania obwinionych. Według Rzecznika, sąd naruszył przepisy, nie prowadząc roz-praw. Dlatego wniósł o uchylenie tych wyroków i zbadanie spraw w zwykłym trybie. SN jedną z obwinionych uniewinnił, a sprawy dwóch pozostałych (w tym operatora telewizji) zwrócił sądowi w Hajnówce362. SN orzekł, że zarządzenie, zamiast ustalić wymagany przez ustawę okresowy zakaz wstępu do lasu, wprowadziło w istocie stały zakaz. Dlatego Rzecznik wystąpił do dyrektora RDLP w Białymstoku o zastosowanie sankcji służbowych wobec osób, które doprowadziły do wydania zakazu wstępu do lasu z oczywistą obrazą art. 26 ust. 3 ustawy o lasach. Zgodnie z ustawą RPO może kierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela oraz żądać wszczęcia postępowania dyscypli-narnego lub zastosowania sankcji służbowych363.
Problem strażników leśnych i odpowiedzialności za używanie siły
wobec protestujących – opisane przy art. 41 ust. 1 (nietykalność i wolność osobista)
362 sygn. akt III KK 649/18, III KK 648/18, III KK 647/18
363 VII.613.4.2017 z 27 kwietnia 2018 r., odpowiedź z 4 maja 2018 r., wystąpienie z 14 stycznia 2019 r.