W UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM WPROWADZENIE
PROBLEMATYKA GEOGRAFII ROLNICTWA W PRACACH MAGISTERSKICH I DYPLOMOWYCH
W Instytucie Geografii i na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uni-wereytetu Warszawskiego powstało ponad sto prac magisterskich z zakresu geo-grafii rolnictwa. W Zakładzie Geogeo-grafii Regionalnej WGSR realizowano cykle tematyczne prac dotyczących relacji między rolnictwem a środowiskiem przy-rodniczym, obejmujące zarówno obszary Polski jak i innych krajów świata. Analizowano m.in. potencjalne i rzeczywiste obszary wybranych upraw, przy-rodnicze bariery rolnictwa, środowisko przyprzy-rodnicze a wybrane cechy rolnic-twa gleby a wybrane cechy rolnicrolnic-twa, środowisko przyrodnicze a użytkowanie ziemi, krajobraz rolniczy - przyrodnicze uwarunkowania i zagrożenia dla środo-wiska (Kantowicz 1997; Winidowa 2000). W Instytucie Krajów Rozwijających się powstały cykle prac z zakresu typologii rolnictwa światowego, poświęco-nych krajom Ameryki Łacińskiej, prac o przyrodniczych i/lub społeczno-gospo-darczych uwarunkowaniach rozwoju rolnictwa w niektórych krajach Afryki, Ameryki Łacińskiej, Azji i Oceanii oraz o relacjach między gęstością zaludnie-nia a typami rolnictwa (Żakowski, Partyka 1999). Kilkadziesiąt prac dyplomo-wych poświęconych wsi i rolnictwu przede wszystkim krajów Afryki, ale także Ameryki Łacińskiej i Azji przygotowali słuchacze Podyplomowego Studium Wiedzy o Krajach Rozwijających się oraz jego poprzedników Studium Afryka-nistycznego, działającego w latach 1962-1975 i Podyplomowego Studium Spe-cjalistów dla Krajów Rozwijających się (Maciejewska 2000).
Od końca lat 90. powstają prace magisterskie dotyczące agroturystyki i jej roli w rozwoju lokalnym, poświęcone wybranym obszarom Polski, pisane przez studentów specjalizacji geografii ekonomicznej (specjalność geografia turyz-mu> Są to opracowania monograficzne realizowane najczęściej poprzez badania terenowe prowadzone wśród gospodarzy świadczących usługi turystyczne oraz goś:i odpoczywających w gospodarstwach. Dotyczą zarówno głównych regio-nów turystycznych Polski jak i tereregio-nów „odkrywanych" w ostatnich latach przez wczasowiczów ceniących ciszę i kontakt z naturą.
PODSUMOWANIE
Przedstawiona wyżej tematyka badań wskazuje, że przedmiotem szczególne-go zainteresowania pracowników Wydziału jest transformacja rolnictwa w
kra-jach rozwijających się. Wraz z rozwojem wielofunkcyjności obszarów wiejskich ulegał poszerzeniu zakres badań, uwzględniający nowe zachowania gospodar-cze mieszkańców wsi, takie jak rozwój przetwórstwa rolnego i rękodzielnictwa czy świadczenie usług turystycznych w gospodarstwach rolnych. Wzrost liczby ludności prowadzi do intensyfikacji użytkowania zasobów ziemi i wody, powo-dującej niestety ich coraz większą degradację. Również ta problematyka znajdu-je swoznajdu-je odbicie w publikacjach pracowników Wydziału i może być uznana za jedną z charakterystycznych cech badań z zakresu geografii rolnictwa
prowa-dzonych w Uniwersytecie Warszawskim. Specyficzną cechą tych badań jest tak-że łączenie problematyki typowej dla studiów z geografii rolnictwa z badaniami nad osadnictwem wiejskim, mobilnością przestrzenną mieszkańców wsi oraz przemianami społeczno-kulturowymi na obszarach wiejskich. Jest to w znacz-nym stopniu związane z prowadzeniem interdyscyplinarnych badań ze-społowych w terenie oraz dążeniem do identyfikacji wielu czynników zmian w skali lokalnej. Dokumentacja zebrana podczas badań terenowych prowadzo-nych w krajach Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej w ostatnich dziesięcioleciach stanowi unikatowy materiał źródłowy dla dalszych badań a także opracowań o charakterze syntetycznym dotyczących uwarunkowań i transformacji rolnic-twa światowego. Warto również podkreślić dążenie do powtarzania badań na obszarach będących miejscem studiów terenowych prowadzonych przed wielo-ma laty, co umożliwia śledzenie przemian zachodzących w zachowaniach społeczno-gospodarczych mieszkańców.
Wydaje się, że w najbliższych latach problematyka badań prowadzonych przez pracowników Wydziału będzie dotyczyć przede wszystkim wielofunkcyj-nego rozwoju obszarów wiejskich w różnych obszarach świata. Zgromadzona dotychczas dokumentacja uzupełniona kolejnymi studiami terenowymi posłuży studiom porównawczym.
WYBRANE POZYCJE BIBLIOGRAFICZNE
Badania obszarów wiejskich południowej Anatolii 60 lat po badaniach prof. Stanisława Leszczyckiego. Sprawozdanie wstępne, 1999, Afryka, Azja, Ameryka Łacińska, 75,
s. 9-76.
C e t n a r s k a H . , W i e l o ń s k i A., 1992, Rolnicze wykorzystanie ziemi w strefie
podmie-jskiej Warszawy, Prace i Studia Geograficzne WGSR UW, 13, s. 51-74.
D e m b i c z A., (red.), 1987, Patrones de estructuras rurales de las Huastecas, Actas Latinoamericanas de Varsovia 3, UW, Warszawa, ss. 256.
D e m b i c z A., 1972, Estudio socio-económico de la Base Platanera de Artemisa, Impre-sora Universitaria, La Habana, ss. 50.
D e m b i c z A., 1974, Wpływ plantacji trzciny cukrowej na zaludnienie i sieć osadniczą
I
Geografia rolnictwa w Uniwersytecie Warszawskim 61
D e m b i c z A., 1985, Ewolucja plantacji. Typologiczne studium plantacji trzciny
cukro-wej na Kubie, Rozprawy UW, 266, Warszawa, ss. 263.
D e m b i c z A., 1989, Plantaciones cañeras y poblamiento en Cuba, Editorial de Ciencias Sociales, La Habana, ss. 134.
D e m b i c z A., D u t k i e w i c z P., (red.), 1987, Lokalne problemy rozwoju wsi regionu
Las Huastecas w Meksyku, Polska Lokalna i samorząd terytorialny w warunkach
refo-rmy i rekonstrukcji gospodarki przestrzennej, 4, WGSR UW, Warszawa, ss. 228. D o u z a n t R o s e n f e l d D., L i s o c k a J a e g e r m a n n B., M a k o w s k i J., S k o
-c z e k M., T u l e t J-Ch., 2000, Les -changements dans la mise en valeur touristique de
la region de Mazurie. Exemple des gminas de Mikołajki et Piecki, Miscellanea
Geogra-phica, 9, WGSR UW, Warszawa, s. 199-206.
D r a m o w i cz E., 1981, Przestrzenne zróżnicowanie państwowej gospodarki rolnej w Polsce, IG PAN, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej.
D r a m o w i c z E . , W i e l o ń s k i A., 1985, Ludność rolnicza w województwie suwalskim.
Stan aktualny i tendencje zmian. Prace i Studia Geograficzne WGSR UW, 6, s. 81-102.
D u r y d i w k a M., 1992, Rolnicze wykorzystanie ziemi w mieście i gminie Piaseczno, Prace i Studia Geograficzne WGSR UW, 13, s. 75-88.
D u r y d i w k a M., 1996, Ekologiczne aspekty polskiego rolnictwa, Prace i Studia Geo-graficzne WGSR UW, 18, s. 49-64.
D u r y d i w k a M., 1997, Rolnictwo ekologiczne w Polsce jako przykład koncepcji
roz-woju zrównoważonego, UW, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej.
D u r y d i w k a M., 1998, Rolnictwa ekologiczne w Polsce jako przykład realizacji
kon-cepcji rozwoju zrównoważonego, Prace i Studia Geograficzne WGSR UW, 23,
s. 79-105.
D u r y d i w k a M., G r o c h o w s k i M., O s i ń s k i S., 2000, Wybrane aspekty
prze-kształceń strukturalnych we wsiach Ponidzia, Prace i Studia Geograficzne WGSR UW,
27, s. 249-268.
D u r y d i w k a M., L i s o c k a - J a e g e r m a n n B., 2002, Posibilidades del desarrollo
del turismo en la region de Las Huastecas, [w:] B.Lisocka-Jaegermann, M.Skoczek
(red.), Patrones de comportamientos socioeconómicos en las áreas rurales de Las
Huastecas a caballo de los siglos XXy XXI, Actas Latinoamericanas de Varsovia, 25,
Warszawa, s. 101-114.
D u r y d i w k a M., W i e l o ń s k i A . , D z i a k o w s k a H., 1998, The consequences of the
contemporary ownership transformation in Polish agriculture, Miscellanea
Geograp-hica, 8, WGSR UW, Warszawa, s. 157-162.
E r a k t a n G., G u d o w s k i J., (red.), 1997, Transforming rural sector to the
requeri-ments of market economy. Examples from Turkev, Poland and Ukrainę, Wydawnictwo
Akademickie DIALOG, Ankara-Warszawa, ss. 162.
E r a k t a n G., G u d o w s k i J., (red.), 1999, Rural space under modernisation process.
Turkish-Polish field studies in Southern Anatolia 60 years after Prof. Stanisław Leszczycki 's research, Vicus Studia Agraria, 1, University of Warsaw, University of
G i l a r o w s k i J., 2001, Changes in Natural Environment and the Economic Activity of
Nomads nad Farmers of Southern Nubia, Africana Bulletin, 49, WGSR UW,
War-szawa, s. 107-123.
G u d o w s k i J., 1990, Polityka kształtowania dochodów ludności wiejskiej a wzrost
pro-dukcji rolnej w krajach rozwijających się (na przykładzie Indii), Wydawnictwa
Uniwe-rsytetu Warszawskiego, Warszawa, ss. 211.
G u d o w s k i J., 1998, Rolnictwo Afryki i Azji u progu XXI wieku, Wydawnictwo Akade-mickie DIALOG, Warszawa, ss. 202.
G u d o w ski J., 2002, Przekształcenia strukturalne w sektorze rolniczym w prowincji
Sade, Afryka, Azja, Ameryka Łacińska, 79, WGSR UW, Warszawa, s. 29-38.
G u d o w s k i J., P1 i t F., (red.), 1995, The vanishing past time. Socio-economic nad
geo-graphic studies in Farafra oasis (Egypt), Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego,
Warszawa, ss. 88.
G u d o w s k i J . , P o n i k i e w s k i A., 1991, Studium polityki agrarnej w krajach
Półwys-pu Indochińskiego w latach 1960-1985, Ossolineum, PAN, Wrocław, ss. 233.
J ę d r u s i k M., 1986, Les barrieres naturalles du développement de l'agriculture sur
les petites iles africaines, Miscellanea Geographica, 2, WGSR UW, Warszawa,
s. 293-296.
J ę d r u s i k M., 1989, Rolnictwo małych wysp tropikalnych. Zróżnicowanie i jego
uwa-runkowania, UW, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej.
J ę d r u s i k M . , S k o c z e k M., 1994, Warunki życia w rolniczych spółdzielniach
produ-kcyjnych na Kubie, Prace i Studia Geograficzne WGSR UW, 15, s. 143-158.
K a c z o r o w s k a Z., K o n d r a c k i J., 1974, Instytut Geografii Uniwersytetu
Warsza-wskiego w latach 1951-1971, Prace i Studia IG UW, 15, s. 3-10.
K a j a 1 i k Y.S., 1999, Land Use Analysis in the Frame of Landscape Units on the
Exam-ple of North-Western Part of Gefara Plain Libya, UW, Warszawa, maszynopis pracy
doktorskiej.
K a n t o w i c z E., 1974, Naturalne warunki uprawy roślin na pograniczu lasu i sawanny
w Afryce, UW, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej.
K a n t o w i c z E., 1975, Naturalne warunki zapoczątkowania uprawy roślin w
afrykań-skiej strefie granicy lasu i sawanny, Czasopismo Geograficzne, 46, 2, s. 159-178.
K a n t o w i c z E., 1985, Przyrodnicze bariery rolniczego zagospodarowania ziemi w strefie suchej, Rozprawy UW, 263, Warszawa.
K a n t o w i c z E., 1992, La double activité et la valeur de l'espace. Quelques remarques
en marge des études basées sur les enquetes réalisées par le groupe Languedoc-Mazo-wsze, Bulletin de la Société Languedocienne de Géographie, 26, 2, s. 137-144.
K a n t o w i c z E., 1997, Relacje między środowiskiem przyrodniczym a rolnictwem.
Badania prowadzone w Zakładzie Geografii Regionalnej, Prace i Studia Geograficzne
WGSR UW, 19, Warszawa, s. 37-47.
K a n t o w i c z E., 1999, Strefa sucha - zasoby i zagrożenia rolnictwa, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa, ss. 181.
I
Geografia rolnictwa w Uniwersytecie Warszawskim 63
K a n t o w i c z E . , W a l e w s k i A., 2000, Zmiany klimatyczne - efekt cieplarniany -
rol-niczo, [w:] B. Sapek (red.), Rolnictwo polskie i ochrona jakości wody, Zeszyty
eduka-cyjne, 6, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, s. 37-51.
K a w a l e c A., 1987, Potentiel agroecologique: methode d'evaluation et applications.
Cas de la Republique Centroafricaine, Africana Bulletin, 34, Warszawa, s. 7-33.
L i s o c k a - J a e g e r m a n n B., 2003, Transformaciones agrarias en México. El caso
de la Huasteca, Actas Latinoamericanas de Varsovia, 26, WGSR UW, Warszawa,
s. 33-43.
L i s o c k a - J a e g e r m a n n B., M a k o w s k i J., S k o c z e k M., 1999, Turystyka a
gos-podarka lokalna w Ekwadorze, Afryka, Azja, Ameryka Łacińska, 75, WGSR UW,
Warszawa, s. 77-102.
L i s o c k a - J a e g e r m a n n B . , S k o c z e k M., (red.), 2002, Patrones de
comportamien-tos socioeconómicos en las áreas rurales de Las Huastecas a caballo de los siglos XXy XXI, Actas Latinoamericanas de Varsovia, 25, Warszawa, ss. 191.
M a c i e j e w s k a B., 2000, Wykaz prac dyplomowych na Podyplomowym Studium
Wie-dzy o Krajach Rozwijających się (dawne Studium Afrykanistyczne i Studium Specjali-stów dla Krajów Rozwijających się) za lata 1964-1998, Afryka, Azja, Ameryka
Łaciń-ska, 76, WGSR UW, Warszawa, s. 79-90.
M a k o w s k i J., 1987, Agricultura de los ribereños en la Amazonia Peruana, Actas Lati-noamericanas de Varsovia, 4, WGSR UW, Warszawa, s. 57-65.
M a k o w s k i J., 1988, Przyrodnicze uwarunkowania rolnictwa w Amazonii
Peruwiań-skiej. Rozprawy UW, 308, Warszawa, ss. 251.
M a k o w s k i J., S k o c z e k M.,1985, Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego a
zróż-nicowanie użytkowania ziemi na Kubie, Prace i Studia Geograficzne, 8, WGSR UW,
Warszawa, s. 41-57.
M b e w e R., 1996, Possibilities of sustainable usage of agrochemicals in developing
countries - the case of Zambia, UW, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej.
N g u y e n T., 1995, Regionalne zróżnicowanie produkcji rolniczej w Wietnamie i jego
uwarunkowania, UW, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej.
O s i ń s k i S., 1982, Wielkość gospodarstw rolnych a wykorzystanie czynników produkcji w rolnictwie Brazylii, UW, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej.
O s i ń s k i S., 1984, Problemas de la fuerza de trabajo en el sector agropecuario del
Bra-sil, Actas Latinoamericanas de Varsovia, 1, WGSR UW, Warszawa, s. 201-214.
O s i ń s k i S., 1985 Kompleks latyfundium-minifundium a problem inwestycji w
rolnict-wie Brazylii, Afryka, Azja, Ameryka Łacińska, 64, WGSR UW, Warszawa s. 101-114.
O s i ń s k i S., 1986, Parceria - jeden z systemów dzierżawy ziemi w rolnictwie
brazylij-skim, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 2-3, Warszawa, s. 137-152.
P1 i t F., 1974, Środowisko geograficzne a wędrówki pasterskie na południowych
krań-cach Sahary, Czasopismo Geograficzne, 45, 2, s. 219-228.
P1 i t F., 1981, Przyrodnicze warunki chowu zwierząt w strefie Sahelu, Rozprawy UW, 203, Warszawa, ss. 234.
P1 i t F., 1995, Pustynnienie antropogeniczne na obrzeżach Sahary i w Azji Środkowej.
Studium porównawcze, WGSR UW, Warszawa, ss. 144.
P1 i t F., 2004, Uwagi o zmianach w użytkowaniu ziemi na terenie oazy Farafra, Afryka, Azja, Ameryka Łacińska, 81, WGSR UW, Warszawa, s. 127-134.
P o n i k i e w s k i A., 1976, Problemy rozwojowe produkcji rolnej Maroka na tle
warun-ków przyrodniczych i struktur agrarnych, Rozprawy UW, Warszawa, ss. 297.
S k o c z e k M., (red.), 1991, Cooperativización de la agricultura en Cuba. El roi de las
Cooperativas de Producción Agropecuaria en la organización de la sociedad y el espa-cio rural, Actas Latinoamericanas de Varsovia, 13, Warszawa, ss. 301.
S k o c z e k M., 1976, Zmiany w rolnictwie Wenezueli, Kolumbii i Ekwadoru w wyniku
realizacji reform rolnych (1960-1970), UW, Warszawa, maszynopis pracy
doktor-skiej.
S k o c z e k M., 1978, La reforma agraria y las transformaciones de la agricultura en
Colombia y Venezuela, Estudios Latinoamericanos, 4, Ossolineum, s. 181-203.
S k o c z e k M., 1988, Transformaciones recientes de la economiia local en las áreas de la
agricultura tradicional en América Latina, Boletín Geográfico, 16, Universidad
Nacional del Comahue, Neuquén, Argentina, s. 49-60.
S k o c z e k M., 1989, Kolonizacja rolnicza a zmiany w rozmieszczeniu ludności w
Ame-ryce Łacińskiej, Rozprawy UW, 323, Warszawa, ss. 283.
S k o c z e k M., 1990, Settlements of Agricultural Production Cooperatives and their
Place in the Settlement System of Cuba, Miscellanea Geographica, 4, WGSR UW,
Warszawa, s. 211-220.
S k o c z e k M., 1994, The Role of Agricultural Cooperatives in Transformaron of Rural
Areas in Cuba in the 1980s, Miscellanea Geographica, 6, WGSR UW, Warszawa,
s. 227-234.
S k o c z e k M., 2003, El papel del turismo rural en las transformaciones del campo.
Experiencias de los países andinos y el caso de México, Actas Latinoamericanos de
Varsovia, 26, WGSR UW, Warszawa, s. 63-72.
S k o t n i c k i M., 1968, Une étude de terroir au Mali. Remarques méthodologiques et
techniques, Africana Bulletin, 9, Warszawa, s. 57-66.
S k o t n i c k i M., 1976, O kryteriach oceny poziomu rolnictwa w krajach Trzeciego
Świata na przykładzie obszarów sawannowych Afryki Zachodniej, Prace i Studia IG
UW, 20, Warszawa s. 97-104.
S k o t n i c k i M., 1978, Zarobkowe migracje rolników z terenów sawannowych Mali
i Górnej Wolty (przyczyny i skutki), UW, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej.
S k o t n i c k i M., 1982, Typologie de 1 'agriculture mondiale et réalités du Tiers Monde, Croissance et développement regional, Université Montpellier III, Montpellier. S z u l c - D ą b r o w i e c k a E., 1983, Uwarunkowania przestrzennej dyfuzji innowacji
w rolnictwie Afryki Tropikalnej na przykładzie uprawy trzciny cukrowej w Ghanie,
UW, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej.
S z y m a ń s k a E., 1977, Systemy nawadniania w oazach Sahary północno-zachodniej, Przegląd Informacji o Afryce, 4, Warszawa, s. 61-81.
I
Geografia rolnictwa w Uniwersytecie Warszawskim 65
T o b j a s z J., 1959, Wykorzystanie środowiska geograficznego dla hodowli w
wojewó-dztwie białostockim, Prace Geograficzne, IG PAN, 20, Warszawa, ss. 160.
T o b j a s z J., 1963, Rolnictwo okręgu uprzemysłowionego. Problemy struktury
prze-strzennej i typologii rolnictwa na przykładzie GOP, Komitet Badań Regionów
Uprze-mysłowionych przy Prezydium PAN.
Transformations of Rural Space in Southern Anatolia 60 Years after Professor Stanislaw Leszczycki Research, Preliminary Reports, 1998, Miscellanea Geographica, 8, WGSR
UW, Warszawa, s. 213-284.
W a l e w s k i A., 1977, Wpływ rzeźby terenu na użytkowania gruntów uprawnych w
Afry-ce Międzyzwrotnikowej, IGiPZ PAN, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej.
W a l e w s k i A., 1979, L'influence de l'altitude sue I 'explotation des sols arables en
Afri-que Orientale, Africana Bulletin, 28, Warszawa, s. 57-82.
W a l e w s k i A . , S t e f a ń s k i B., 1974, Quelques remarques sur la production agricole
semi-comercialisée du Cameroun, sur l'example du groupement de Babadjou,
Afri-cana Bulletin, 21, Warszawa, s. 207-224.
W i n i d o w a J., 1969, Monokultura kawy, jej związek ze środowiskiem geograficznym
i rola w gospodarce narodowej Etiopii, UW, Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej.
W i n i d o w a J., 1972, Geograficzne aspekty uprawy kawy w Etiopii, Czasopismo Geo-graficzne, 43, 1, s. 19-31.
W i n i d o w a J., 1976, Próby modernizacji rolnictwa Afryki - na przykładzie Etiopii, Acta Universitatis Carolinae Geographica, 1-2, Universita Karlova, Praha.
W i n i d o w a J., 2000, Prace magisterskie na temat potencjalnych, optymalnych i
rzeczy-wistych obszarów wybranych upraw wykonane w Zakładzie Geografii Regionalnej,
Afryka, Azja, Ameryka Łacińska, 76, WGSR UW, Warszawa, s. 57-77.
Ż a k o w s k i W . , P a r t y k a J., 1999, Wykaz prac magisterskich dotyczących
problema-tyki krajów rozwijających się powstałych na Wydziale Geografii i Studiów Regional-nych UW w latach 1977-1997, Afryka, Azja, Ameryka Łacińska, 75, WGSR UW,
I
Roman RUDNICKI, Mieczysław KLUBA, Mirosław BICZKOWSKI Instytut Geografii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika
87-1)0 Toruń, ul. Danielewskiego 6 romiud@geo.uni.torun.pl