Proces reformowania opieki zdrowotnej dotknął nie tylko kraje bloku wschodniego, także w Europie Zachodniej przeprowadzono wiele reform. W Wielkiej Brytanii reforma z 1978 roku miała za zadanie zracjonalizowanie modelu Beveridge’a, a w 1992 roku i ten model poddano kolejnej transformacji, wprowadzając elementy rynkowe w postaci „ryn-ku wewnętrznego”. W Niemczech zarówno reforma N. Blüma z 1989 ro„ryn-ku, jak i reforma W. Schőfera z 1993 roku, miały na celu ograniczenie kosztów ochrony zdrowia. Z kolei w Ho-landii reforma Z. Dekkera w 1986 roku wprowadziła zasady rynkowe. Dodać wypada, że we Francji projekty reform L. Jospina i J. Chiraca z 1995 roku miały ograniczyć wzrost wy-datków. Warto zauważyć również, że w państwach Europy Południowej nastąpiło przej-ście z modelu ubezpieczeniowego do narodowej służby zdrowia: we Włoszech w 1978 roku, w Portugali w 1979, w Grecji w 1983 a w Hiszpanii w 1986 [Siwińska, Brożyniak, Ił-żecka i in. 2008].
W procesie wdrażania reform można dostrzec zjawisko konwergencji, czyli nabie-rania przez systemy cech wspólnych. Wynika ono nie tylko z europejskich fundamen-Monika Dobska, Jakub Przybyła
tów systemowych (solidaryzmu i efektywności), ale też z integracji europejskiej. W pań-stwach Unii próbuje się pogodzić publiczną odpowiedzialność za zdrowie społeczeń-stwa z efektywnością ekonomiczną, co objawia się w podnoszeniu przez państwo nakła-dów na ochronę zdrowia oraz w zmianach dotyczących finansowania i produkcji świad-czeń [Włodarczyk 2003, s. 23]. Reformy mające poprawić efektywność polegały na wpro-wadzaniu rynku wewnętrznego i umożliwieniu pacjentowi wyboru świadczeniodawcy. Działania w podsystemie świadczeniodawców dotyczyły usamodzielniania szpitali oraz lekarzy opieki podstawowej poprzez ustalenie dla nich budżetów. Nie przyniosły one jednak spodziewanych efektów, gdyż wzrosły koszty administracyjne [Golinowska, Ko-zierkiewicz, Sowada 2004, s. 65]. W celu ograniczania zjawiska wzrostu kosztów w pań-stwach Unii podejmowano działania w kierunku jednoczesnego zmniejszania podaży usług medycznych oraz ograniczania popytu na świadczenia. Polegało to na: wprowa-dzaniu współpłacenia, którego celem było ograniczenie zjawiska tzw. moralnego hazar-du, czyli skłonności pacjentów do nadużywania świadczeń. Odpłatność ta dotyczyła naj-częściej: wizyt u specjalistów, kosztów wyżywienia w szpitalu, usług okulistycznych i sto-matologicznych (np. w Niemczech 10 euro za wizytę), ponadlimitowych wizyt u lekarza pierwszego kontaktu (w Holandii 9 wizyt w ciągu roku), badań diagnostycznych, opieki domowej, sprzętu rehabilitacyjnego oraz leków. Oprócz funkcji regulacyjnej współpła-cenie przyniosło dodatkowe korzyści, np. we Francji stało się dodatkowym źródłem fi-nansowania systemu. Działaniem podejmowanym w procesie reform jest także racjono-wanie świadczeń przez koszyk świadczeń gwarantowanych. Koszyk to zestaw świadczeń finansowanych ze środków publicznych. Konieczność jego stworzenia, pojawiła się w Eu-ropie w związku z postępem technologicznym i wzrostem liczby procedur medycznych. Do zasadniczych celów koszyka należy określenie zakresu uprawnień pacjenta do świad-czeń, obowiązków płatnika i świadczeniodawcy, a także rozwój i selekcja technologii me-dycznych [Kolwitz 2010, s. 135].
Informacje dotyczące procesu reformowania systemu ochrony zdrowia w krajach wy-soko rozwiniętych dostępne są w raportach OECD4. Organizacja ta, zgodnie z kryteriami Banku Światowego, wyodrębnia zgodnie ze sposobem funkcjonowania systemu ochro-ny zdrowia trzy podgrupy. Pierwszą tworzą: Irlandia, Nowa Zelandia, Finlandia, Hiszpa-nia i Wielka BrytaHiszpa-nia. Do problemów związanych z funkcjonowaniem systemu ochrony zdrowia w tych państwach, oprócz kolejek do specjalistów, zalicza się obawy o zbyt szyb-ko rosnące szyb-koszty opieki zdrowotnej i ich wpływ na poziom podatków oraz zbyt niską efektywność pracy w części placówek opieki zdrowotnej. Drugą podgrupę wśród
kra-4 Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) powstała w 1961 r. W początkowym okresie grupo-wała 20 uznanych za najbogatsze krajów świata: Austrię, Belgię, Danię, Francję, Portugalię, Szwecję, Szwajcarię, Stany Zjednoczone, Turcję, Wielką Brytanię i Włochy. W kolejnych latach przyjęto do Organizacji dalszych 10 krajów: Japonię, Finlandię, Australię, Nową Zelandię, Meksyk, Czechy, Węgry, Polskę (1996 r.), Koreę Płd. i Sło-wację [Leowski 2010, s. 122].
38
jów członkowskich OECD tworzą: Australia, Belgia, Francja, Holandia, Japonia, Kanada, Luksemburg, Niemcy, Szwajcaria i Włochy. Opieka zdrowotna w tych krajach opiera się w znacznej mierze na szpitalach prywatnych nienastawionych na zysk, a lekarze opłaca-ni są w znacznej części na zasadzie opłaty za usługę. Sytuacja zdrowotna społeczeństw wspomnianych państw jest uznawana za dobrą, z pełną dostępnością do świadczeń zdrowotnych, nie notuje się kolejek do specjalistów. Wśród zagrożeń stojących przed sys-temem opieki zdrowotnej w tych państwach wymienia się rosnące obciążenia składkami ubezpieczeniowymi zarówno pracodawców, jak i pracowników. Ostatnim krajem w gru-pie najwyżej rozwiniętych są Stany Zjednoczone. Pomimo najwyższych wydatków prze-znaczanych na zdrowie, brak pełnej dostępności do świadczeń zdrowotnych oraz bardzo wysokie koszty świadczeń są ciągle przedmiotem debat politycznych kolejnych kampa-nii wyborczych [Leowski 2010, s. 125].
Reformowanie się systemów opieki zdrowotnej to proces długotrwały, determinowa-ny czynnikami o charakterze demograficzdeterminowa-nym, ekonomiczdeterminowa-nym i technologiczdeterminowa-nym. Zmia-ny, które powoli są wdrażane, nie będą możliwe bez znaczących impulsów prowadzących do inicjacji reform.
Podsumowanie
1. Celem każdego systemu opieki zdrowotnej jest organizowanie, produkowanie i udzielanie świadczeń zdrowotnych tym, którzy tych świadczeń potrzebują oraz uży-wanie dostępnych zasobów, wiedzy i technologii po to, by zapobiegać i przynosić ulgę w chorobie, niesprawności i cierpieniu w zakresie możliwym w istniejących wa-runkach [Włodarczyk, Poździoch 2001, s. 29].
2. Uwarunkowania makrootoczenia będą ściśle determinowały wyznaczanie i moż-liwość realizacji celów zdrowotnych, doprowadzając do konieczności reformowania systemów. Proces reformowania jest zadaniem trudnym ze względu na rosnące ocze-kiwania społeczeństwa oraz ograniczone zasoby w systemie.
3. Światowe publikacje korelujące poziom zdrowotności społeczeństwa z potrze-bami pacjentów, wzbudziły dyskusje na temat zagwarantowania społecznej równo-ści oraz kreacji systemów opieki zdrowotnej w kontekrówno-ście organizacji i dostarczania usług zdrowotnych. Podkreślano nie tylko konieczność dbałości o zapewnienie odpo-wiedniej jakości klinicznej, ale też szczególną rangę obsługi pacjenta.
4. Uwarunkowania ekonomiczne, demograficzne, historyczne i kulturowe doprowa-dziły do wyodrębnienia się różnych systemów opieki zdrowotnej. Różnią się one: za-sadami finansowania, zakresem przysługujących świadczeń oraz warunkami nabywa-nia do nich uprawnień.
5. Na tle reformatorskich systemów opieki zdrowotnej, pod wpływem uwarunko-wań makrootoczenia, zmienia się także system opieki zdrowotnej w Polsce [Dobska 2013]. Monika Dobska, Jakub Przybyła
Bibliografia
Arrington B., Kurz R.S. (1998), Quality Management and Improvement [w:] W.J. Duncan, P.M. Ginter, L.E. Swayne (red.), Handbook of Health Care Management, Blackwell Publishers Malden, Oxford [za:] Włodarczyk W.C. (2010), Wprowadzenie do polityki zdrowotnej, Wydawnictwo Wol-ters Kluwer, Warszawa.
Dobska M. (2013), Reorientacja w zarzadzaniu przekształconym podmiotem leczniczym, Wydaw-nictwo UEP w Poznaniu, Poznań
Frąckiewicz L. (1991), Polityka ochrony zdrowia [w:] L. Frąckiewicz, B. Iwankiewicz-Rak, G. Hereź-niak, Ochrona zdrowia jako problem konsumpcji społecznej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicz-nej im. K. Adamieckiego w Katowicach, Katowice.
Gold M. (1999), The Changing US Health Care System: Challenges for Responsibles Public Policy, „The Milbank Quarterly”, 77 (1), ss. 3–37.
Golinowska S., Kozierkiewicz A., Sowada Ch. (2004), Pożądane kierunki zmiany systemu
ochro-ny zdrowia w Polsce. Między racjonowaniem i racjonalizacją, Trzeci etap reform, Wydawnictwo
CASE, Warszawa.
Hsiao W.C. (2003), What is a Health System? Why Should We Care?, Harvard School of Public Health, ss. 1–12
Hill M. (2010), Polityka społeczna we współczesnym świecie. Analiza porównawcza, Difin, Warszawa.
Hibner E. (2003), Zarządzanie w systemie ochrony zdrowia, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Eko-nomiczna w Łodzi, Łódź.
Jack W. (1999), Principles of Health Economics for Developing Countries, The World Bank, Washington DC.
Kolwitz M. (2010), Polski system ochrony zdrowia – perspektywy i możliwości zastosowania
syste-mów ochrony zdrowia innych Państw Unii Europejskiej, „Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej
w Szczecinie”, nr 56, ss. 130–145
Londono J.L., Frenk J. (1997), Structured pluralism: towards an innovative model for Health
40
Leśniewska A. (2009), Mechanizmy rynkowe w systemie powszechnych ubezpieczeń zdrowotnych
– doświadczenia holenderskie, „Wiadomości Ubezpieczeniowe”, nr 1, ss. 127–150.
Leowski J. (2010), Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne, wyd. 3, Wydawnictwa Fachowe Ce-DeWu, Warszawa.
Radzik-Kazenas B. (2003), Podstawowe zagadnienia z zakresu integracji europejskiej.
Koordyna-cja systemów zabezpieczenia społecznego, wyd. 2, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa.
Roemer M.I. (1993), National Health System of the World, vol. 2, Oxford University Press, Oxford.
Sanecki M. (2011), Systemy zdrowia – procesy transformacji – przyczyny i cele zmian [w:] J. Opol-ski (red.), Zdrowie publiczne. Wybrane zagadnienia, t. 1, Wydawnictwo Szkoła Zdrowia Publiczne-go CMKP w Warszawie, Warszawa.
Siwińska V., Brożyniak J., Iłżecka J. i in. (2008), Modele systemów opieki zdrowotnej w Polsce
i wybranych państwach europejskich, „Zdrowie Publiczne”, nr 118, ss. 15–20
Telemedycyna w służbie pacjenta (2001) [w:] Szpital w pigułce, „Magazyn Informacyjny Szpitala
Uniwersyteckiego w Krakowie”, nr 10, ss. 1–2 i 4.
Włodarczyk W.C. (1999), Droga do ubezpieczeń zdrowotnych. Wędrówka koncepcji
reformator-skich w procesie polityki zdrowotnej, „Zdrowie i Zarządzanie”, nr 2, t. 1, ss. 53–80.
Włodarczyk W.C. (1996), Polityka zdrowotna w społeczeństwie demokratycznym, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne VESALIUS, Łódź – Kraków – Warszawa.
Włodarczyk W.C. (2003), Reformy zdrowotne – uniwersalny kłopot, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Włodarczyk W.C. (2010), Wprowadzenie do polityki zdrowotnej, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa.
Włodarczyk W.C., Poździoch S. (2001), Systemy zdrowotne. Zarys problematyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.