Procesy w ramach społecznych światów

Analiza światów społecznych wskazuje na ich dynamikę oraz procesualny charakter. Uwaga Straussa koncentrowała się przede wszystkim na trzech procesach:

- segmentacji (segmentation) - legitymizacji (legitimation) - przecinaniu się (intersection).

Segmentacja jest istotną cechą społecznego świata polegającą na jego różnicowaniu się w subświaty. Społeczne światy wykazują tendencję do rozwijania wyspecjalizowanych zagadnień i interesów w obrębie szerszej wspólnoty typowych działań, które prowadzą do różnicowania jednych członków świata od drugich (Strauss 1993: 215). Procesy segmentacji wskazują skąd subświaty biorą swój początek, jak ewoluują, utrzymują swe istnienie, odróżniają się od innych. Segmentacja zawiera w sobie definiowanie i budowanie usankcjonowanego rdzenia aktywności, różnicowanie subświatów od innych, tworzenie historii, konkurowanie o zasoby, prowadzenie debat i kierowanie arenami oraz przyszłą segmentację.

Legitymizacja obejmuje odkrywanie oraz domaganie się uznania dla określonego subświata. Proces ten związany jest z „żądaniem przypisania przez otoczenie wartości danemu społecznemu światu bądź jego części, dystansowaniem się do innych światów lub ich części, budowaniem pewnych teorii, by odkreślić autentyczność społecznego świata, ustanawianiem standardów działania i ich oceny, ustanawianiem granic społecznego świata bądź ich zmianą” (Konecki 2005: 81). Legitymizacja niejednokrotnie związana jest z podkreśleniem pewnej

unikatowości w wykonywaniu podstawowego działania, stosowaniu wyjątkowych narzędzi i środków technicznych. Pojęcie to w szerszym kontekście odnosi się do poszukiwania przez uczestników świata społecznego uprawomocnienia czy usprawiedliwienia wartości i symboli, którymi się oni posługują. Wzory, którym nadano wewnętrzny sens oraz uzasadnienie z biegiem czasu stają się oczywiste, nieproblematyczne i rozumiane same przez się. Ich naturalność oraz zgoda na nie tworzą względnie trwałe struktury świata społecznego, a w ich obrębie miejsce mają interakcje członków owego świata. Jak dostrzegł W. Świątkiewicz (1993: 10) „legitymizacja jest procesem społecznym podlegającym dynamice ciągłości i zmiany. Jej zaprzeczeniem jest dezintegracja kultury i dezorganizacja społeczna. Świat społeczny trwa poprzez procesy jego uprawomocnienia, usprawiedliwienia, uzasadnienia i usensownienia”.

Proces przecinania się jest szczególnie charakterystyczny dla współczesnych społeczeństw. Kiedy członkowie jednego świata lub subświaty spotykają członków drugiego, przekazywane zostają informacje, umiejętności lub zasoby. Stanowić mogą je również ideologie, które wywierają wpływ na innych. Istotne jest, iż kwestie konstytuujące areny okazać się mogą początkiem omawianego procesu. Konsekwencją tego zjawiska jest łączenie poszczególnych segmentów społeczeństwa we wspólne działanie (Strauss 1993: 218-219).

Warto zauważyć, iż wszystkie główne procesy dotyczące społecznych światów implikują i przechodzą w następne. Legitymizacja wyrasta nie tylko z segmentacji i przecinania, ale również ze względów technologicznych, przestrzennych i organizacyjnych. Strauss wyróżnił także inne subprocesy, które nie trudno odnaleźć w każdym społecznym świecie. Wśród nich wymienia:

1) poszukiwanie miejsca do działania, niszy, w której działanie może się rozwijać (site finding);

2) zdobywanie funduszy jak element podtrzymujący działanie społecznego świata (funding);

3) ochrona obszaru działania (protecting);

4) konkurowanie i rywalizacja o miejsca działania (competing for sites);

5) włączanie do działań innowacji technologicznych (technological innovation);

6) produkowanie (manufacturing); 7) działania marketingowe (marketing);

8) zdobywanie wiedzy i zdolności technicznych (teaching of technical skills); 9) tworzenie organizacyjnych, instytucjonalnych podstaw działania

(organizational building);

10) rozszerzanie podejmowanych aktywności (extending); 11) ochrona działań oraz miejsc działania (defending); 12) atakowanie innego terytorium (invading);

13) zajmowanie innego terytorium (taking over);

14) przekształcanie, konwersja działań własnych i cudzych (converting) (Kacperczyk 2005: 172).

Podsumowanie

Życie społeczne jako proces cały czas ulega zmianie. Mimo, iż jest w nieustannym ruchu i znajduje się w ciągłym przepływie, cechuje się także regularnością. Jest ona konsekwencją negocjacji znaczeń między działającymi podmiotami. „Konstruowanie rzeczywistości społecznej w toku interakcji jest związane z przyjmowanymi za oczywiste definicjami kulturowymi, które trzeba odnieść właśnie do owych regularności czy typizacji towarzyszących interakcjom i wyznaczających te transsytuacyjne odniesienia” (Świątkiewicz 1993: 9). Regularności te w sposób znaczący wiążą się z „interakcjami ustrukturyzowanymi”. Uczestnictwo jednostek w takiej grupie oraz relacje z innymi aktorami warunkowane są w dużej mierze przez ich status związany z uczestnictwem w tejże grupie a także indywidualnymi cechami każdej z tych osób. Sam Anselm L. Strauss zwrócił uwagę na to, iż „użytecznie jest traktować równocześnie interakcję jako ustrukturyzowaną w tym sensie, że jej uczestnicy reprezentują jakieś statusy i jako nie całkiem ustrukturyzowaną” (Świątkiewicz 1993: 9).

Przyjęcie perspektywy teorii światów społecznych otwiera przed socjologiem rozległy obszar badawczy. Może okazać się on przydatny w badaniu narracji autobiograficznych, jednak nie tylko. Jest ponadto źródłem określonych pojęć, przez co kładzie nacisk na pewne aspekty życia społecznego. Zdaniem A. Clarke

teoria społecznych światów pomaga w procesie odkrywania i umożliwia nowe spojrzenie na zjawiska społeczne oraz dostarcza wskazówek, jak poruszać się wśród chaotycznych danych. Użyteczność tej teorii jest więc dla socjologii wieloaspektowa. Po pierwsze dostarcza strukturalnej ramy pozwalającej posunąć naprzód koncepcje socjologiczne, umożliwiając badaczom analizę danego społecznego świata jako jednostki analizy. Po drugie, teoria ta podaje określoną propozycję postrzegania granic. Jest to rezultatem otwartej ramy pojęciowej. Procesy segmentacji oraz przecinania się przebiegają częstokroć w sposób nieprzewidywalny. Posłużenie się proponowaną siatką pojęciową umożliwia natomiast zarówno dostrzeżenie tego, na czym koncentruje się aktywność społecznego świata jak i tego, czemu jego uczestnicy się jej nie poświęcają, co niejednokrotnie jest w równym stopniu interesujące. Za szczególnie istotną kwestię uznać należy także pojęcie areny. Analizy nie mogą ograniczać się wyłącznie do bezpośrednio zainteresowanych uczestników gry. Ich zakres uwzględnia również zmagania ze znaczeniami proponowanymi przez inne światy, w tym audytorium. Po trzecie, teoria społecznych światów promuje analizy porównawcze, co uruchamia bardziej wartościowe i „świeże” myślenie socjologiczne. Dzięki porównywaniu różnorodnych środowisk odkrywamy nowe i zaskakujące kategorie w zebranych danych. Koncepcja ta generuje ponadto nowe obszary zainteresowania. Zwracając uwagę na określoną działalność, dostrzec można niezauważone i niedyskutowane wcześniej problemy. Zdaniem A. Clarke teoria ta potraktowana może zostać jako zaproszenie do zabawy – swoistej, socjologicznej gry. Jej zdaniem jest to ekscytująca część bycia socjologiem (Clarke 1997: 85-87).