Alina Kowalczykiewicz-Kuta
Instytut Położnictwa Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu Centrum Ginekologii, Położnictwa i Neonatologii w Opolu
Wstęp
Zdrowa i dobrze zróżnicowana dieta powinna dostarczyć wszystkich nie-zbędnych dla zdrowia człowieka witamin i składników mineralnych. W obec-nych czasach coraz częściej i więcej mówi się, że nie tylko geny (około 20%) determinują zdrowie i jakość życia dziecka w przyszłości. Na jego kondycję, czyli prawidłowy rozwój, mają wpływ przede wszystkim czynniki środowi-skowe (w 80%), wśród których znajduje się m.in. sposób odżywiania dziec-ka, zarówno o okresie prenatalnym, jak i w pierwszych latach jego życia. Za-leżność między prawidłowym żywieniem i zdrowiem w przyszłości nazywa się programowaniem żywieniowym we wczesnym okresie życia (ENP, ang. early-life nutritional programming). Ten okres życia, tzw. „okres krytycz-ny”, obejmuje kondycję dziecka od okresu życia wewnątrzmacicznego i trwa do około 3 roku życia. Przyjmuje się, że ENP ma wpływ na występowa-nie największych zagrożeń dla zdrowia człowieka, którymi aktualwystępowa-nie są tzw. choroby cywilizacyjne, takie jak np. otyłość, cukrzyca czy choroby układu krążenia. Należy wspomnieć, że występowanie tych chorób zdecydowanie częściej jest skutkiem działania niekorzystnych szeroko pojętych czynników środowiskowych, do których zalicza się między innymi niewłaściwa die-ta [1]. Zalecenia żywieniowe dla najmłodszych, w wyniku prowadzonych na całym świecie badań obserwacyjnych i doświadczalnych, są wciąż ak-tualizowane. Ostatni schemat żywienia niemowląt opracowany przez eks-pertów Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia
Wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej i położniczej w różnych specjalnościach medycyny T. 3 pod redakcją Marioli Wojtal i Danuty Żurawickiej
ISBN 978-83-935324-9-0 ISBN 978-83-62687-70-1
98 Alina Kowalczykiewicz-Kuta
Dzieci przedstawia zalecenia dotyczące prawidłowego żywienia niemowląt w 1 roku życia, w tym zakłada możliwość indywidulanego dostosowania częstości i objętości posiłków do aktualnych potrzeb dziecka [2]. Dla dzieci starszych i młodzieży również istnieją wytyczne, w oparciu o które można i należy zmniejszyć ryzyko chorób cywilizacyjnych oraz ryzyko niedoboru niektórych witamin i składników mineralnych w rosnącym organizmie.
Praca przedstawia zasady profilaktycznego stosowania suplementów wi-taminowo-mineralnych, które są niezbędne dla zdrowia dzieci.
Witaminy okresu niemowlęcego
Do witamin okresu niemowlęcego, których nawet prawidłowa dieta nie dostarczy i organizm dziecka sam ich nie wytworzy, należą witamina K i wi-tamina D3.
Witamina K
Witamina K odgrywa istotną rolę w procesach syntezy białek, m.in. czynników krzepnięcia krwi oraz osteokalcyny, czyli bierze bardzo ważny udział zarówno w hemostazie, jak i w prawidłowej gospodarce układu kost-no-szkieletowego. Już w okresie noworodkowo-niemowlęcym niedostatecz-na podaż witaminy K może prowadzić do wystąpienia krwawienia związa-nego z niedoborem witaminy K (VKDB, ang. Vitamin K deficiency bleeding), zwanego wcześniej chorobą krwotoczną noworodków. Zaburzenie to doty-czy okresu noworodkowego do 3 miesiąca życia. Objawy kliniczne VKDB w postaci klasycznej, które mogą wystąpić wcześnie między 3 a 5 dobą ży-cia, to krwawienie z układu pokarmowego, pępka, błon śluzowych i skóry. W postaci późnej choroby, czyli między 2 a 12 tygodniem życia najczęściej
jako pierwszy objaw może mieć miejsce krwawienie śródczaszkowe, które jest obarczone wysoką śmiertelnością. U 50% noworodków, u których krwa-wienie z przewodu pokarmowego wystąpiło po 1 tygodniu życia, stwierdza-ło się również krwawienie śródczaszkowe. Wyniki badań obserwacyjnych dowodzą, że po jednorazowej domięśniowej podaży witaminy K w okresie pourodzeniowym praktycznie wyeliminowana została klasyczna postać cho-roby krwotocznej noworodków. Jednak postępowanie takie nie zapobiega całkowicie późnej postaci VKDB. Częstość jej występowania obecnie jest rzadka, prawdopodobnie dzięki stosowaniu profilaktycznemu tej witaminy, i wynosi około 3,2 do 0,3 przypadki na 100 000 dzieci [3]. W okresie no-worodkowo-niemowlęcym należy mieć zwłaszcza na uwadze niemowlęta z grupy ryzyka, a mianowicie noworodki i niemowlęta karmione wyłącznie
99
Profilaktyka zdrowia – suplementacja witamin i składników mineralnych u dzieci
pokarmem kobiecym, dzieci z chorobami dróg żółciowych i wątroby pod postacią cholestazy oraz dzieci z zaburzeniami wchłaniania. Po urodzeniu stężenie witaminy K jest fizjologicznie niskie i podaż jej dziecku w 1 do-bie życia w istotny sposób zmniejsza ryzyko VKDB. Problem profilaktyki VKDB jest szeroko dyskutowanym zagadnieniem w różnych krajach. W kra-jach Unii Europejskiej wszystkie noworodki otrzymują jednorazowo dawkę witaminy K, przy czym po porodach siłami natury preferuje się dawkę do-ustną. W USA, Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii zaleca się jej podawanie domięśniowe. W Polsce wydano w 2007 r. zalecenia Zespołu Ekspertów [4]. Na ich podstawie podaje się wszystkim noworodkom po urodzeniu witaminę K w następującym schemacie:
• noworodki zdrowe, donoszone – 2 mg doustnie lub 0,5 mg domięśniowo, • noworodki urodzone przedwcześnie w zależności od urodzeniowej masy ciała: poniżej 1500g – 0,3 mg domięśniowo lub dożylnie; po-wyżej 1500g – 0,5 mg domięśniowo,
• noworodki z grupy ryzyka (poród zabiegowy, zamartwica urodzenio-wa, hipotrofia wewnątrzmaciczna, zespół aspiracji smółki, leki przed porodem u matki (karbamazepina, fenytoina, barbiturany, cefalospo-ryny, rifampicyna, INH, pochodne kumaryny) – 0,5 mg domięśniowo. W kolejnych dniach życia należy nadal kontynuować podaż witaminy K w diecie i/lub wykorzystując suplementację. Zapotrzebowanie na witami-nę K w okresie niemowlęcym wynosi 1 ug/kg/dobę, około 5 ug/dobę. Ważne jest, żeby uwzględnić, iż wchłanianie witaminy K z przewodu pokarmowe-go wynosi u niemowląt około 30%. Dzieci w pierwszych trzech miesiącach życia karmione są wg trzech sposobów: wyłącznie pokarmem naturalnym, wyłącznie początkową mieszanką modyfikowaną lub karmione są mieszanie. Zawartość witaminy K w mleku kobiecym jest niewielka i wynosi około 0,25 ug/100 ml. Ważnym źródłem tej witaminy są bakterie jelitowe z rodzi-ny Enterobacteriacae, tymczasem w przewodzie pokarmowym niemowląt karmionych piersią dominują bakterie z rodzaju Bifidobacterium, które nie syntetyzują witaminy K. Karmienie naturalne nie zabezpiecza dawki dobo-wej tej witaminy, stąd konieczna jej suplementacja przy karmieniu natural-nym dziecka. Natomiast modyfikowane mieszanki mleczne dla niemowląt oraz preparaty mlekozastępcze zawierają od 3 do 9 ug/100 ml i zabezpie-czają dziecko przed niedoborem witaminy K w tym wieku – stąd niemowlę-ta karmione mieszankami modyfikowanymi dla noworodków donoszonych lub wcześniaków, a także mieszankami mlekozastępczymi – nie wymagają
100 Alina Kowalczykiewicz-Kuta
po podaży pourodzeniowej profilaktycznego jej kontynuowania. Zalecenia Grupy Ekspertów z 2007 r. dla dzieci od 2 tygodnia życia do 3 miesiąca ży-cia przedstawiają się następująco:
• niemowlęta karmione piersią – suplementacja witaminy K w dawce 25 ug/dobę,
• niemowlęta karmione piersią z przewlekającą się biegunką, żółtacz-ką, przejściową cholestazą – suplementacja witaminy K w dawce 50 ug/dobę do czasu ustąpienia objawów chorobowych,
• niemowlęta z cholestazą trwałą lub z mukowiscydozą – suplementa-cja witaminy K jest odpowiednio wyższa (osobne schematy podaży witaminy K).
Do grupy ryzyka VKDB należą niemowlęta z chorobami wątroby i dróg żółciowych, czyli z cholestazą. Stan ten zaburza wchłanianie witaminy K w jelicie cienkim ze względu na brak niezbędnych soli kwasów żółciowych. W atrezji, czyli zarośnięciu dróg żółciowych, cholestaza ma charakter trwały, w przypadku noworodków urodzonych przedwcześnie choroba ma najczę-ściej charakter przejściowy. W obu grupach profilaktyka VKDB polega na podawaniu większej dawki witaminy K w różnych schematach doustnych i pozajelitowo. Praca autorów duńskich i holenderskich, w której stosowano różne schematy profilaktyki VKDB wśród pozornie zdrowych noworodków karmionych naturalnie, u których wychwycono atrezję zewnątrzwątrobo-wych dróg żółciozewnątrzwątrobo-wych, porównuje mniejszą lub większą skuteczność wita-miny K w profilaktyce VKDB. Wnioski tych badaczy były takie, że witamina K podawana bezpośrednio po urodzeniu w dawce 1 mg doustnie, a następnie codziennie w dawce 25 ug, nie zapobiegała krwawieniu z niedoboru wita-miny K u pozornie zdrowych noworodków i niemowląt karmionych pier-sią z nierozpoznaną atrezją zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych. Lepsze efekty uzyskano przy podaży profilaktycznej wg schematu: 2 mg po urodze-niu doustnie, a następnie 1 mg co tydzień doustnie lub 2 mg domięśniowo jednorazowo po urodzeniu [5].
Przyjęte od 2007 r. zalecenia Grupy Ekspertów dotyczące profilaktyki krwawienia z niedoboru witaminy K obowiązują do dziś.
Witamina D
Głównym źródłem witaminy D jest synteza skórna pod wpływem pro-mieniowania słonecznego. Witamina D wpływa korzystnie na proces mi-neralizacji układu szkieletowego (wzrost kości, rozwój zawiązków zębo-wych i szkliwa, ma działania przeciwpróchnicze), ale również bierze udział
101
Profilaktyka zdrowia – suplementacja witamin i składników mineralnych u dzieci
w regulacji ciśnienia krwi, glikemii, procesach immunologicznych, proce-sach apoptozy i proliferacji komórkowej oraz w aktywności metabolicznej mięśni. Niedobory tej witaminy są bardzo powszechnym zjawiskiem u dzie-ci i mogą skutkować wspomnianymi zaburzeniami mineralizacji układu ko-stnego, co w konsekwencji może doprowadzić do krzywicy, a w 20 roku życia może spowodować niższą szczytową masę kostną i osteoporozę. Niedobór witaminy D łączy się również z rozwojem chorób cywilizacyj-nych, takich jak cukrzyca typu 1 i 2, stwardnienie rozsiane, reumatoidal-ne zapalenie skóry, choroby układu krążenia, otyłość czy depresja. W sy-tuacji niedoborowej pojawia się również u dzieci ryzyko rozwoju chorób alergicznych, astmy czy atopowego zapalenia skóry (AZS) [6]. Prawidło-we stężenie w organizmie tej witaminy ma ogromny wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, począwszy już od rozwoju mózgu w okresie płodowym. W stanach niedoboru wykazano u dzieci gorszy rozwój psychoruchowy, słabszy rozwój mowy. Suplementacja witaminą D podczas zimy i wcze-snej wiosny powoduje spadek zachorowania na grypę. Dzieciom w Ja-ponii w wieku 6–15 lat losowo podawano 1200 IU (30 μg) witaminy D3 dziennie podczas największej zachorowalności na grypę lub przeziębienie i wykazano, że o 42% spadło ryzyko zachorowania na grypę typu A w grupie suplementowanej. Badanie to dowodzi, że przyjmowanie w czasie zimy wi-taminy D skutecznie chroni przed przeziębieniami [7].
Suplementację witaminy D u noworodków urodzonych o czasie należy stosować od pierwszych dni życia w dawce 400 IU/dobę. U dzieci urodzo-nych przedwcześnie w dawce 400–800 IU/dobę oraz zaleca się kontynu-ować jej podaż do osiągnięcia korygowanego wieku 40 tygodni [8, 9, 10]. Witaminę D również należy uwzględnić w diecie w przypadku karmienia
mlekiem modyfikowanym lub pokarmem kobiecym ze wzmacniaczem po-karmu kobiecego. Po przekroczeniu wieku korygowanego 40 Hbd zaleca się, by dawkowanie było takie samo, jak u niemowląt urodzonych o czasie (tj. 400 IU/dobę).
Optymalny poziom stężenie witaminy D dla dzieci wynosi 30–50 ng/ml. Wartość poniżej 20 ng/ml stężenia wskazuje na niedobór [11]. Prawidłowe
zaopatrzenie organizmu w witaminę D, czyli określone stężeniem 25(OH)D w zakresie 30–50 ng/ml, wpływa na optymalizację efektów plejotropowego jej działania oraz zapobiega wspomnianym powyżej chorobom cywilizacyj-nym.
Zalecenia suplementacji witaminą D zdrowej populacji dzieci Europy Środkowej prezentują się następująco [11]:
102 Alina Kowalczykiewicz-Kuta
Tabela 1. Zalecenia suplementacji witaminą D zdrowej populacji dzieci Eu-ropy Środkowej
a) Noworodki i niemowlęta
od pierwszych dni życia do 6 miesiąca 400 IU (10 ng)
6–12 miesięcy 400–600 IU (10–15 ng) w zależności od dziennego spożycia z dietą
b) Dzieci i młodzież 1–18 lat:
600–1000 IU (15–25 ng) w zależności od masy ciała od września do kwietnia 600–1000 IU (15–25 ng) w zależności od masy ciała, przez cały rok, jeżeli nie zapewniono
wystarczają-cej syntezy skórnej latem
Źródło: Płudowski P., Kaczmarewicz E. and Central Europe Expert Group. Practical guide-lines for supplementation of vitamin D and treatment of deficits in Central Europe – recom-mended vitamin D intake in the general population and groups at risk of vitamin D deficien-cy. Endokrynologia Polska 2013, 64 (4): 319–327
Zalecane górne bezpieczne dawki witaminy dla zdrowej populacji Euro-py Środkowej kształtują się następująco:
• dla noworodków i niemowląt wynoszą 1000 IU (25 ng);
• dla dzieci w wieku od 1 do 10 lat dawka ta wynosi 2000 IU (50 ng); • dla dzieci od 11 do 18 roku życia jest to 4000 IU (100 ng) [11]. Przyczyny niedoboru witaminy D mają miejsce w różnych sytuacjach klinicznych – zaprezentowano je poniżej:
• obniżona synteza skórna: kremy SPF 8 redukują syntezę o 92%, kre-my SPF 15 o 99%, u osób powyżej 70 roku życia o 75% (starzenie się skóry),
• zmniejszona biodostępność: mukowiscydoza, celiakia, choroba Cro-hna, leki obniżające wchłanianie cholesterolu, otyłość,
• zaburzona synteza 25(OH)D: upośledzenie funkcji wątroby,
• zaburzona synteza 1,25(OH)D: przewlekła niewydolność nerek, krzywice uwarunkowane genetycznie,
• oporność tkanek na 1,25(OH)D: krzywica typu II i III, • utrata 25(OH)D z moczem: zespół nerczycowy,
immunosu-103
Profilaktyka zdrowia – suplementacja witamin i składników mineralnych u dzieci
presyjne, leki antyretrowirusowe, glikokortykosteroidy.
Badania przeprowadzone wśród polskich dzieci wskazują na niedosta-teczną suplementację w tym tak ważnym dla rozwoju człowieka okresie. Na podstawie kwestionariusza wywiadu oraz dzienniczków 24-godzinnej rejestracji spożycia oceniono stan odżywienia niemowląt. Badanie 317 nie-mowląt przeprowadzono w 2011 r. w Instytucie – Centrum Zdrowia Dziec-ka w Warszawie na podstawie parametrów antropometrycznych (masa cia-ła, długość ciała) oraz badań biochemicznych krwi (morfologia, witamina 25(OH)D, TSH, ferrytyna). We wnioskach autorzy wskazali na to, że ponad 50% niemowląt otrzymało niewystarczającą dawkę witaminy D, jedynie 7% mam stosowało się do zaleceń żywieniowych dla niemowląt, 85% mam uważało, że posiada wystarczającą wiedzę żywieniową, aby właściwie kar-mić dzieci. Badanie przedstawiło również problem, iż polskie niemowlęta spożywają zdecydowanie zbyt dużą liczbę posiłków dziennie: aż 20% nie-mowląt w wieku 6, jak i 12 miesięcy w ciągu doby dostawało 10 lub więcej posiłków, nie licząc drobnych przekąsek podawanych przez mamy między posiłkami. Zgodnie z zaleceniami dzieci powinny być karmione 5 do 6 razy na dobę. Prawie 60% dzieci w wieku 12 miesięcy zbyt wcześnie otrzymywa-ło żywność, która nie była przeznaczona dla niemowląt i małych dzieci [12].
Inne witaminy
Oprócz wyżej wspomnianych witaminy K i D, istotne znaczenie dla pra-widłowego rozwoju dziecka ma jeszcze szereg innych witamin, m.in. wita-mina A czy witawita-mina E. Przy zbilansowanej diecie dziecka suplementacja ich nie jest konieczna. Niemniej jednak warto również i na nie zwrócić uwagę.
Witamina A
Kolejną witaminą rozpuszczalną w tłuszczach, tak jak witamina D, jest witamina A. Jej główne funkcje to synteza hormonów kory nadnerczy, budowa naskórka i skóry oraz utrzymanie stabilności komórek nabłonko-wych. Witamina A również bierze udział w budowie erytrocytów oraz od-powiada za utrzymanie prawidłowych osłonek nerwowych. Dzieci urodzo-ne przedwcześnie mają niskie stężenie witaminy A w surowicy i wątrobie w porównaniu do dzieci urodzonych o czasie. Przyczynami niedoborów u wcześniaków są konsekwencjami niedostatecznej podaży oraz utraty wita-miny A poprzez nerki [13, 14].
Najbogatsze w witaminę A są oleje rybne. Prowitaminy A znajdują się także w zielonych liściach warzyw. Niedobór witaminy jest związany z jej
104 Alina Kowalczykiewicz-Kuta
brakami w pożywieniu lub zaburzeniami wchłaniania. Objawy niedoboru to między innymi gęsia skórka czy suchość skóry, pojawiają się problemy oku-listyczne – do kurzej ślepoty włącznie, ponadto spada odporność organizmu. Tak jak niedobory są dla człowieka niebezpieczne, tak samo nadmiar tej wi-taminy w naszym organizmie bywa groźny. Objawy nadmiaru wiwi-taminy A to między innymi osłabienie mięśni, zahamowanie wzrostu, owrzodzenie skóry czy obrzmienie powiek.
Dobowe zapotrzebowanie na witaminę A dla dzieci w różnych grupach wiekowych przedstawia się następująco [15]:
• dzieci poniżej 6 miesięcy: 400 ug,
• dzieci w wieku od 7 do 12 miesięcy: 500 ug, • dzieci w wieku 1–3 lat: 300 ug,
• dzieci w wieku 4–8 lat: 400 ug, • dzieci w wieku 9–15 lat: 600 ug.
Dla porównania dawki lecznicze przy niedoborach witaminy A zapre-zentowano poniżej [15]:
• dzieci poniżej 9 lat: 600–900 ug/24 h doustnie,
• dzieci powyżej 9 lat: 1700 ug/24 h doustnie do wyzdrowienia.
Witamina E
Witamina E (tokoferol) to podstawowy przeciwutleniacz w naszym or-ganizmie. Tokoferol uznawany jest za naturalny antyoksydant chroniący błony komórkowe przed rozpadem w procesie związanym z peroksydacją lipidów. Oprócz zwalczania wolnych rodników witamina E stabilizuje błonę komórkową oraz zapobiega arteriosklerozie. Głównym źródłem witaminy są oleje roślinne.
Dobowe zapotrzebowanie na witaminę E wśród dzieci w różnych gru-pach wiekowych kształtuje się następująco [16]:
• dzieci poniżej 6 miesięcy: 4 mg,
• dzieci w wieku od 7 do 12 miesięcy: 5 mg, • dzieci w wieku 1–3 lat: 6 mg,
• dzieci w wieku 4–6 lat: 7 mg, • dzieci w wieku 9–13 lat: 11 mg, • dzieci powyżej 14 roku życia: 15 mg,
Suplementacja witaminą E u wcześniaków zmniejsza częstość krwawień dokomorowych, jednocześnie zwiększając stężenie hemoglobiny [16].
105
Profilaktyka zdrowia – suplementacja witamin i składników mineralnych u dzieci
Składniki mineralne (wapń, magnez, żelazo, cynk, miedź, inne)
Wapń
Wapń jako główny składnik w organizmie człowieka bierze udział w bu-dowie kości i zębów oraz uczestniczy w krzepnięciu krwi. Ponadto jest ko-faktorem wielu reakcji enzymatycznych oraz odpowiada za prawidłowe działanie układu nerwowego [17].
Produkty mleczne stanowią podstawowe źródło wapnia. Wapń pocho-dzący z mleka i przetworów mlecznych jest najlepiej przyswajalny. Dzieje się tak dlatego, że produkty te zawierają laktozę, która zwiększa wchłanianie wapnia oraz wyrażają właściwy stosunek wapnia do fosforu (tj. 1:1). Oprócz przetworów mlecznych dobrym źródłem wapnia są również ryby, natka pie-truszki, nasiona fasoli czy ryby. Badania w naszym kraju wskazują, że spo-życie przetworów mlecznych i mleka jest niezadowalające, co przekłada się właśnie na niedobory wapnia w organizmie. Niski poziom spożycia wapnia (około 50% dawki zalecanej) wpływa niekorzystnie na organizm człowieka. Niedobory tego składnika mineralnego odbywają się kosztem tkanki kostnej, powodując jej demineralizację. Aktualne normy dotyczące zapotrzebowania na wapń dla dzieci i młodzieży przedstawia poniższa tabela [18]:
Tabela 2. Normy zapotrzebowania na wapń dla dzieci i młodzieży
Wiek Dziennie zapotrzebowanie na wapń (mg/dobę)
0–6 miesiąc życia 400
6–12 miesiąc życia 600
1–3 rok życia 800–1000
4–9 lat 800
10–18 lat 1200
Źródło: Stolarczyk A. Dzienne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe. Warszawa: Wy-dawnictwo Lekarskie PZWL 1998, 39
Magnez
Magnez, obok wapnia i fosforu, stanowi kolejny składnik kości i zębów. Niedobory tego pierwiastka mogą skutkować problemami neurologicznymi. Zwiększają również ryzyko wystąpienie chorób układu sercowo-naczynio-wego. Ten minerał znajduje się między innymi w roślinach strączkowych, szpinaku, burakach. Zapotrzebowanie na magnez dla dzieci i młodzieży przedstawia poniższa tabela:
106 Alina Kowalczykiewicz-Kuta
Tabela 3. Zapotrzebowanie na magnez wśród dzieci i młodzieży
Wiek Dziennie zapotrzebowanie na magnez (mg/dobę)
Niemowlęta 30
Dzieci 1–3 rok życia 80
Dzieci 4–8 lat 130
Dzieci 9–13 lat 240
14–18 lat chłopcy
14–18 lat dziewczynki 410 360
Źródło: IOM (Institute of Medicine) Dietary reference intakes for calcium, phosphorus, magnesium, vitamin D, and fluoride. Washington, DC: National Academy Press; 1997
Żelazo
Żelazo dostarczamy naszemu organizmowi w postaci mięsa, nabiału czy roślin strączkowych. Żelazo bierze udział w detoksykacji naszego organi-zmu oraz wpływa na nasz system odpornościowy. Niedobór żelaza powodu-je niedokrwistość. Zawraca się szczególną uwagę na to, by kobiety ciężarne oraz karmiące dostarczały sobie właściwą ilość tego minerału. Bezwzględne i względne wskazania do suplementacji zaprezentowano poniżej.
Wskazania bezwzględne do suplementacji żelaza w populacji pedia-trycznej [19]:
• dzieci urodzone przedwcześnie,
• dzieci urodzone o czasie z małą masą urodzeniową (tj. 2000–2500 g), • dzieci z ciąż mnogich,
• dzieci ze zmniejszeniem stężenia Hb w okresie noworodkowym, • dzieci narażone na straty krwi w okresie okołoporodowym, • dzieci matek z niedokrwistością podczas ciąży.
Wskazania względne do suplementacji żelaza w populacji pediatrycznej [19]: • nawracające zakażenie układu oddechowego i pokarmowego,
• okres szybkiego wzrostu, • upośledzone łaknienie,
• skłonność do krwawień – obfite miesiączki u dziewczynek w okresie pokwitania,
• dzieci z nadwagą lub otyłością.
Zwraca się uwagę na to, by dzieci prawidłowo profilaktycznie otrzy-mywały preparaty żelaza. Czas ich podawania zależy w głównej mierze od
107
Profilaktyka zdrowia – suplementacja witamin i składników mineralnych u dzieci
wskazań, jak i wyników badań pomocniczych. Polskie zalecenia dotyczące niedokrwistości wynikającej z niedoboru żelaza wynoszą 1–2 mg Fe ele-mentarnego/kg m.c/dobę [20].
Natomiast zalecenia terapeutyczne dotyczące dawkowania preparatami doustnymi żelaza u dzieci z niedokrwistością z niedoboru żelaza kształtują się następująco [19]:
• dawki lecznicze: 4–6 mg Fe/kg/dobę w 2–3 dawkach podzielonych, • u pacjentów leczonych preparatami erytropoetyny: 6–8 mg/kg/dobę. Najbardziej narażoną grupą wiekową na niedobory żelaza są noworodki przedwcześnie urodzone (poniżej 37 tygodnia ciąży). Zaleca się, by suple-mentację żelaza rozpocząć przed ukończeniem przez dziecko pierwszego miesiąca życia oraz kontynuować do ukończenia 12 miesięcy. Wcześniaki karmione mlekiem matki powinny otrzymywać żelazo w zalecanej dawce 2 mg/kg/dobę. Inaczej jest w przypadku wcześniaków karmionych mlekiem modyfikowanym – przy założeniu, że spożywają 150 ml/kg/dobę, suplemen-tacja żelaza jest zbędna.
Cynk
Cynk jest również niezbędnym pierwiastkiem do prawidłowego funkcjo-nowania organizmu człowieka. Odpowiada za rozwój ośrodkowego układu nerwowego, warunkuje prawidłowe funkcjonowanie skóry oraz układu od-pornościowego. Główne źródło cynku to dynia i jej pestki, wołowina, płatki owsiane, soczewica oraz orzechy włoskie. Zalecane dobowe spożycie cynku przedstawia tabela poniżej:
Tabela 4. Zalecane dobowe spożycie cynku dla dzieci i młodzieży
Wiek Dziennie zapotrzebowanie na cynk (mg/dobę)
Dzieci 1–3 rok życia 7
Dzieci 4–8 lat 12
Dzieci 9–13 lat 23
Dzieci 14–18 lat 34
Źródło: Gawrońska A. Racjonalna suplementacja witamin i minerałów w różnych grupach wiekowych. Postępy Neonatologii 1 (19): 43–48