Programy edukacyjne dla dorosłych i rodzin

Specyficzną, a jednocześnie liczną grupą odbiorców muzeum są dorośli. Jest to nie tylko szeroka, ale i bardzo zróŜnicowana grupa, w której mieszczą się zarówno studenci, osoby aktywne zawodowo, jak i seniorzy. Muzealne programy muszą więc

266

Ibidem.

267 Brooklyn Children’s Museum: www.brooklynkids.org, dostęp: 4.12.2013 r.

268 Pod. za: A.M. Dittwald, Brooklińskie muzeum dziecięce w Nowym Jorku, „Muzealnictwo” nr 51, s. 168.

269

Muzeum dla Dzieci w Państwowym Muzeum Etnograficznym: http://www.muzeumdladzieci.pl, dostęp: 4.12.2013 r.

157 uwzględniać pewne czynniki decydujące o powodzeniu działań edukacyjnych prowadzonych w tej grupie. Przede wszystkim powinny brać pod uwagę fakt, Ŝe uczący się dorośli są niezaleŜni i pracują samodzielnie, dlatego ich edukacja muzealna powinna być ukierunkowana na samodzielne rozeznanie się w temacie. WaŜne jest równieŜ aby brać pod uwagę to, Ŝe dorośli posiadają wieloletnie doświadczenie Ŝyciowe i wiedzę, które nabywają poprzez swoją aktywność zawodową i rodzinną, róŜnego rodzaju sytuacje Ŝyciowe, zainteresowania osobiste czy dotychczasową edukację²⁷⁰.

W związku z tym, Ŝe w procesie uczenia się dorosłych dominuje ukierunkowanie na cel, potrzebują oni jednoznacznych wytycznych, pomocy w wyznaczeniu jasnego i interesującego celu. NaleŜy równieŜ pamiętać, Ŝe dorośli uczą się rzeczowo i najczęściej skupiają się na kwestiach praktycznych, są zainteresowani zdobywaniem wiedzy przydatnej w Ŝyciu. Uczenie się musi więc mieć znaczenie dla ich zainteresowań, Ŝycia rodzinnego, pracy lub zakresu obowiązków. Choć dorośli na początku zwykle nie są zainteresowani wiedzą jako taką, jednak gdy oferta spełnia ich oczekiwania, chętnie angaŜują się w zajęcia wykraczające tematem poza obszar ich zainteresowania²⁷¹.

Motywacja do uczenia się dorosłych w muzeum bywa bardzo róŜna. Czasem próbują oni w ten sposób zrozumieć czego uczą się dzieci w szkole, aby móc im skuteczniej pomagać, czasem jest to sposób na zaspokajanie potrzeby kontaktów społecznych i przyjaźni. Często jednak decyduje o tym chęć dalszego rozwoju, doskonalenia własnych umiejętności i poszerzania wiedzy, realizowania zainteresowań i hobby, podniesienia kwalifikacji lub osiągnięcia celu zawodowego²⁷².

Muzealna oferta edukacyjna dla osób dorosłych zwykle nie jest tak rozbudowana i atrakcyjna jak oferta dla dzieci. Najczęściej ogranicza się do wykładów, prelekcji, pokazów filmowych czy oprowadzania z przewodnikiem. Na uwagę w tym zakresie zasługuje propozycja British Museum. Jak w innych muzeach na całym świecie, takŜe i tu najbardziej popularne są otwarte, bezpłatne wykłady prowadzone przez edukatorów muzealnych, kuratorów, czy konserwatorów. Zwykle

270 B. Sachatello-Sawyer (red.), Adult Museum Programs: Designing Meaningful Experiences, AltaMira Press 2002, s. 4-5.

271

K. Gibbs, M. Sani, J. Thompson (red.), Lifelong Learning in Museums, Bolonia 2006, s. 14

272

158 są to 45-minutowe zajęcia o szerokim spectrum tematycznym (historia sztuki róŜnych epok, dzieje Anglii, kultura innych krajów itp.), najczęściej jednak odnoszące się do zbiorów (np. „Kolekcja Hansa Sloane’a po jego podróŜy do Jamajki” itp.). British Museum organizuje równieŜ róŜnego rodzaju prezentacje, warsztaty i pokazy, które w atrakcyjny, czasem wręcz widowiskowy sposób upowszechniają wiedzę związaną z kulturą jakiegoś kraju, obyczajami, sztuką religią, Ŝyciem społecznym itp. Dorośli mogą więc uczestniczyć np. w pokazie japońskiej sztuki parzenia herbaty, czy tańców etnicznych. Oferta dla dorosłych obejmuje takŜe specjalistyczne kursy dla studentów wyŜszych uczelni tj. University of London, King’s College London, Birkbeck. W ramach współpracy ośrodkami akademickimi, mogą oni brać udział w programach kończących się uzyskaniem certyfikatu z określonej dziedziny lub tytułu magistra np. w dziedzinie studiów XVIII-wiecznych (MA in 18-th Century Studies). Podczas tego kursu, kończącego się dysertacją, studenci poznają kulturę i historię epoki oświecenia w perspektywie takich pojęć jak: rasa, gender, klasa, intellectual network czy kultura materialna. Mogą takŜe uzyskać certyfikat lub dyplom w dziedzinie sztuki Azji, Afryki lub obu Ameryk. British Museum oferuje równieŜ róŜnego rodzaju kursy w ramach ESOL (English for Speaker of Other Languages) dla osób uczących się języka angielskiego i na róŜnym poziomie, nawet dla tych, którzy nie posiadają umiejętności czytania i pisania. Odpowiednio dobierany zakres tematyczny związany z kulturą i historią ma jednocześnie zachęcić do dalszego rozwoju i promować postawy obywatelskie (Citizenship – Making of the UK, History of Writing, Word in Islamic Art). Program obejmuje równieŜ zwiedzanie ekspozycji z przewodnikiem²⁷³.

Jedną z naczelnych zasad pracy edukatorów muzealnych z dorosłymi jest traktowanie uczących się z szacunkiem. Są oni bowiem ze względu na posiadane doświadczenie Ŝyciowe równorzędnymi partnerami, dlatego we wszystkich sytuacjach uczenia się naleŜy ich zachęcać do otwartego wyraŜania własnych poglądów²⁷⁴. Przykładem wcielania takiej postawy w swoją codzienną praktykę jest Muzeum Stanowe w Arizonie. Oprócz typowej dla innych muzeów oferty wykładów i prelekcji dla dorosłych organizowana jest cyklicznie „Kawa z kuratorem”, czyli

273 The British Museum / Higher education courses:

http://www.britishmuseum.org/learning/adults_and_students/courses.aspx, dostep 4.12.2013

274

159 otwarte spotkania organizowane przy filiŜance kawy, podczas których dyskutuje się na wybrany temat bezpośrednio lub pośrednio związany z kolekcją²⁷⁵.

Mimo coraz bogatszej oferty edukacyjnej dla dorosłych, grupa ta niezbyt licznie uczestniczy w przeznaczonych dla niej zajęciach. Być moŜe wiąŜe się to z wieloma przeszkodami natury praktycznej, tj. względy finansowe, brak czasu wynikający z nadmiaru obowiązków rodzinnych lub zawodowych, choroba, niepełnosprawność, problemy z opieką nad dziećmi czy brak odpowiedniej oferty w miejscu zamieszkania. Wiele przeszkód ma jednak podłoŜe kulturowe, społeczne lub psychologiczne i moŜe wynikać m.in. z niechęci do szkoły nabytej w dzieciństwie, przynaleŜności do pewnej klasy społecznej, przyjętych stereotypów dotyczących płci lub przeświadczenia uczenie się nie jest domeną dzieci, nie dorosłych. Te bariery są trudne do pokonania, poniewaŜ wiąŜą się z emocjami i uprzedzeniami, wynikającymi z głęboko zakorzenionych pojęć, wartości i postaw²⁷⁶. Grupą dorosłych o specyficznych potrzebach, a takŜe problemach są seniorzy. Na ogół na tę grupę składają się osoby, które osiągnęły wiek emerytalny. Wiek ten w zaleŜności od wewnętrznych uregulowań poszczególnych państw jest zróŜnicowany, moŜna jednak przyjąć, Ŝe jest to minimum 60 lat. Seniorzy stanowią więc szeroką grupę, obejmującą zarówno ludzi zdrowych i aktywnych, jak i osoby w bardzo podeszłym wieku, o znacznie mniejszym stopniu sprawności fizycznej. Muzea, które chcą budować swoją ofertę do tej grupy osób muszą więc wziąć pod uwagę cały szereg utrudnień – od kłopotów z poruszaniem się i dotarciem do muzeum, po np. złą sytuację materialną emerytów, która zniechęca do wizyt w muzeach. Muzea dostępne dla seniorów posiadają odpowiednią ilość miejsc do odpoczynku (choćby na kaŜdej sali wystawowej), zapewniają łatwy dostęp do instytucji, czy opisy z odpowiedniej wielkości czcionką. Programy muzealne opracowywane z myślą o seniorach uwzględniają potrzebę kontaktów społecznych, gdyŜ pragnienie przebywania wśród ludzi to bardzo waŜna motywacja seniorów do brania udziału w zajęciach muzealnych. Największy sukces odnoszą więc projekty, które przybierają luźną formę, mają kształt spotkań towarzyskich i opierają się anegdocie czy wspomnieniach. Seniorzy cenią sobie ponadto pokazy praktyczne, zajęcia dotyczące historii i sztuki, prowadzone w przystępny sposób, tematykę związaną z tradycyjnym

275 Arizona State Museum / Adult Programs: http://www.statemuseum.arizona.edu/public/, dostep 4.12.2013 r.

276

160 strojem czy rzemiosłem. Z powodów sentymentalnych chętniej uczestniczą w zajęciach związanych z tradycją i historią, nie moŜna jednak z góry zakładać, Ŝe nie interesują ich zagadnienia związane np. sztuką współczesną, co jest podstawowym błędem wielu muzeów²⁷⁷.

Jednym z ciekawszych przykładów edukacji muzealnej kierowanej do seniorów była współpraca jaką nawiązało Irish Museum of Modern Art ze stowarzyszeniem St. Michael’s Parish Active Retirement Association na początku lat 90. U podłoŜa tej współpracy tkwiło przekonanie o konieczności zaangaŜowania przez muzeum środowiska lokalnego w Ŝycie i pracę instytucji. Praca z seniorami opierała się na trzech elementach: własnej działalności artystycznej, rozmowy z artystami na temat etapu konceptualnego ich dzieł oraz interpretacji obiektów znajdujących się na ekspozycji. Uczestnikom spotkań proponowano takŜe warsztaty, podczas których mogli oni pracować w róŜnych technikach i za pomocą róŜnych narzędzi, tworząc w ten sposób własne dzieła. To jednak dość typowa oferta edukacyjna. Nowatorstwo tej współpracy opierało się na innych pomysłach: w 1998 roku członkowie grupy St. Michael’s na prośbę pracowników muzeum zorganizowali autorską wystawę ze zbiorów muzealnych, stając się tym samym kuratorami. Przygotowując ekspozycję pt. Come to the Edge seniorzy wraz z pracownikami muzeum poznawali zarówno same wybrane dzieła, jak i podstawy zasad kuratorstwa i instalacji wystaw. Solidne przygotowanie ułatwiło seniorom występowanie równieŜ w roli przewodnika po własnej wystawie²⁷⁸. Ten przykładowy model pracy z seniorami do dziś funkcjonuje nie tylko w Irish Museum of Modern Art, ale takŜe w wielu innych muzeach na świecie (np. British Museum), a takŜe w Polsce (wiele muzeów, w tym np. Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze prowadzi stałą współpracę z Uniwersytetami Trzeciego Wieku), gdzie seniorzy często stanowią duŜe wsparcie dla muzeów, pomagając na zasadzie wolontariatu przy organizacji konferencji czy duŜych imprez²⁷⁹.

Jeszcze innymi kryteriami posługują się muzea kierujące swoją ofertę do rodzin, czyli małych, najczęściej kilkuosobowych grup, składających się z

277 Ibidem, s. 69. 278 Ibidem, s. 69-71. 279 Ibidem.

161 przedstawicieli róŜnych pokoleń (członkowie tych grup nie muszą być z sobą spokrewnieni). Programy rodzinne muszą więc być tak opracowane, aby zainteresować zarówno dzieci, jak i dorosłych. Błędnym bowiem jest nastawienie, kiedy dorosłych traktuje się wyłącznie jako opiekunów najmłodszych. Uczestnictwo w programach rodzinnych powinno zachęcać równieŜ dorosłych do własnej aktywności w zakresie uczenia się. Oferta powinna równieŜ uwzględniać potrzeby seniorów, gdyŜ bardzo często to dziadkowie uczestniczą w tego rodzaju zajęciach z wnukami.

Badania przeprowadzone na terenie Holandii, Wielkiej Brytanii i we Włoszech pokazują, Ŝe grupy wielopokoleniowe stanowią w tych krajach 25-30% wszystkich zwiedzających muzea. Motywacja do odwiedzenia muzeów z rodziną wiąŜe się najczęściej chęcią przeŜycia wspólnego doświadczenia, spędzenia razem czasu na robieniu czegoś, co ma wartość edukacyjną. Dlatego zajęcia dla rodzin organizowane są w dni wolne od zajęć – weekendy, ferie itp. Rodzinne uczenie się w muzeum, choć sterowane przez dorosłych, zorientowane jest głównie na dzieci. Dorośli wspierają je w rozwijaniu zainteresowań, pogłębiając przy okazji więź rodzinną²⁸⁰.

Programy rodzinne w muzeach w Stanach Zjednoczonych oraz wielu europejskich krajach stanowią pewna normę. Coraz częściej spotykamy się jednak ze wzbogacaniem tej oferty o propozycje uwzględniające szczególne potrzeby niektórych rodzin. Dla przykładu, w Metropolitan Museum of Art opracowywane są programy dla rodzin z dziećmi juŜ od 18-tego miesiąca Ŝycia, ale takŜe dla rodzin w których dziecko jest niewidome lub niedowidzące, ma kłopot z uczeniem się lub zaburzenia rozwojowe. WaŜne przy tym wydaje się to, Ŝe udział w tych zajęciach jest bezpłatny²⁸¹.

W Polsce coraz więcej muzeów umieszcza w swej ofercie programy dla rodzin, które cieszą się rosnącym zainteresowaniem. Jak dotąd są to jednak głównie duŜe muzea o rozbudowanych działach edukacyjnych i duŜych zasobach kadrowych, a więc przede wszystkim muzea narodowe oraz inne duŜe muzea. Szczególnie duŜo moŜliwości mają w tym zakresie muzea etnograficzne, których sam profil zbiorów (przedmioty codziennego uŜytku, narzędzia pracy czy wypełniania obowiązków

280 K. Gibbs, M. Sani, J. Thompson (red.), Lifelong Learning in Museums, Bolonia 2006, s. 59

281

The Metropolitan Museum of Art / Family Programs:

162 domowych – takŜe przez dzieci) sam w sobie tworzy wiele moŜliwości międzypokoleniowej zabawy (umoŜliwia np. odgrywanie ról w dawnych rodzinach). Bogatą ofertę dla rodzin posiada m.in. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Muzeum Narodowe w Krakowie²⁸², czy Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku, gdzie jedna najciekawszych propozycji dotyczy organizacji na statku-muzeum „Dar Pomorza” zajęć rodzinnych „Bo nie zna Ŝycia, kto nie słuŜył… na Darze Pomorza”, podczas których kandydaci na marynarzy muszą przejść cały szereg prób i testów zręcznościowych oraz logicznych, aby otrzymać świadectwo ukończenia jednodniowej szkoły morskiej²⁸³. Niestety, barierą nie do pokonania dla wielu rodzin jest ich cena (10-15 zł od dziecka) co w przypadku większej rodziny staje się duŜym problemem. Sytuacji nie poprawia fakt, Ŝe opiekun moŜe bezpłatnie uczestniczyć w zajęciach.