Promowanie prewencji szkodowej Zarządzanie ryzykiem i kontrolowanie szkodowości jest kluczowym

za-daniem działalności ubezpieczeniowej. Dowodzą tego źródła historyczne, z których wynika, że pierwsi przedstawiciele tej branży byli jednocześnie założycielami jednostek straży pożarnej i odpowiadali za stosowane przepi-sy budowlane. Ich podstawowe zadanie związane ze zmianami klimatu w pierwszej kolejności skupiało się jedynie na finansowym zarządzaniu ryzy-kiem poprzez stosowanie wyłączeń i instrumentów pochodnych oraz pod-noszenie cen usług ubezpieczeniowych. Aktualnie ubezpieczyciele są rów-nież bardzo zaangażowani w proces adaptacji zmian klimatycznych. Fizycz-ne zarządzanie ryzykiem na nowo staje się przedmiotem zainteresowania i może odegrać znaczącą rolę w zachowaniu możliwości ubezpieczenia tere-nów nadbrzeżnych i innych miejsc o podwyższonym ryzyku. Ulepszone wy-mogi budowlane i poprawa zagospodarowania przestrzennego stanowią dobry punkty wyjścia, ale ubezpieczyciele wciąż napotykają wiele barier.

Przedstawiciele sektora ubezpieczeniowego coraz częściej dostrzegają ogromną wartość i zasadność wszelkiego rodzaju technologii energoosz-czędnych i pochodzących ze źródeł odnawialnych, które zmniejszają podat-ność infrastruktury na szkody. Ponadto, widzą oni potrzebę w ulepszaniu procesu zarządzania lasami, obszarami rolnymi i mokradłami. Jednak skala ich działania we wszystkich tych dziedzinach jest wciąż nieporównywalnie mała w stosunku do zadań, jakie pełnią w ramach swojego biznesu.¹⁵

Jak zapewniają przedstawiciele jednego z amerykańskich ubezpieczy-cieli Hartford Financial Securities, są oni gorącymi zwolennikami lep-szych metod zagospodarowywania terenów i lepszego egzekwowania speł-niania norm budowlanych przez dane podmioty. Co więcej, Hartford wciąż pozostaje przeciwnikiem dotowania i promowania inwestycji rozwojowych na terenach narażonych na występowania katastrof żywiołowych.¹⁶

Podczas gdy większość emisji gazów cieplarnianych pochodzi z sektora energetycznego, okazuje się, że znacznych redukcji tych gazów można dokonać w leśnictwie i rolnictwie. Jak wynika z badań, wylesianie terenów stanowi około 20% emisji gazów cieplarnianych, których przyczyną jest działalność ludzka.¹⁷ Bardziej efektywna gospodarka terenami leśnymi może spowodować redukcję emisji gazów poprzez minimalizowanie tere-nów narażonych na pożary (główne źródło emisji CO₂ i powiązanych z nim problemów zdrowotnych ludzi), a także zmniejszyć ryzyko powodzi

1 5 Ibidem, s. 18.

1 6 Mills E., A Global Review…, op. cit., s. 338.

1 7 From Risk to Opportunity: 2008 – Insurer Responses to Climate Change, op.

cit., s. 22.

i lawin błotnych, które często są skutkiem deforestacji. Ponadto, takie go-spodarowanie lasami może ochronić rośliny przed niekorzystnym działa-niem szkodników i chorób. Stosowanie odpowiednich zabiegów rolnych przy-czynia się również do wychwytywania (sekwestracji) zgromadzonego w glebie dwutlenku węgla, co zwiększa odporności roślin na suszę. Innym przykładem działań jest ochrona bagien i lasów mangrowych (namorzyno-wych), które należą do najbogatszych ekosystemów na Ziemi.¹⁸ Z badań wynika, że straty spowodowane w 2005 r. przejściem przez Stany Zjedno-czone huraganu Katrina byłyby mniejsze, gdyby nie wcześniejsza deforesta-cja tych terenów. Przykładowo, jeden z największych japońskich ubezpie-czycieli Tokio Marine Nichido, który ma świadomość zagrożenia związane-go z cyklonami, jest zaangażowany w działalność na rzecz ochrony lasów mandrowych. Z jego inicjatywy od roku 1999 ponownie zalesiono prawie 5,5 tys. hektarów lasów namorzynowych w Indonezji, Birmie i Wietnamie, a także na Fidżi i Filipinach; działalność ta jest wciąż kontynuowana. Inny zakład ubezpieczeń, AIG, również włączył projekt ochrony lasów do swoje-go programu redukcji emisji dwutlenku węgla i gazów cieplarnianych, pro-wadzonego w celu kompensacji lub zmniejszenia emisji, która dokonuje się w innych miejscach.¹⁹ Należy bowiem mieć na uwadze fakt, że zwiększenie liczby terenów leśnych przyczynia się do intensyfikacji ewapotranspiracji, to z kolei powoduje intensyfikację cyklu wodnegoi wzrostu opadów w skali regionalnej, co w efekcie poprawia bilans wodny.²⁰

Innym rodzajem działalności ubezpieczycieli może być propagowanie działań adaptacyjnych w rolnictwie, których celem powinno być ograni-czenie powstających zagrożeń i szkód oraz wykorzystanie wynikających z tego procesu potencjalnych korzyści.²¹ Przykłady takich działań zostały opisane w Dokumencie roboczym Służb Komisji uzupełniającym białą księgę w sprawie adaptacji do zmian klimatu opracowanym w Brukseli w 2009 roku. Są to na poziomie gospodarstw:²²

1 8 Ibidem, s. 22.

1 9 Ibidem, s. 22-23.

2 0 Kundziewicz Z. W., Kędziora A., Zmiany klimatu i ich wpływ na środowisko i gospo-darkę (obserwacje i projekcje), [w:] (red.) Harasim A., Oddziaływanie rolnictwa na środowi-sko przyrodnicze w warunkach zmian klimatu [w:] Studia i Raporty IUNG-PIB, Zeszyt 19, Puławy 2010, s. 131, [za:] Kędziora A., Olejnik J., Water balance in agriculture landscape and options for its management by change of plant cover structure of landscape, [w:] Lansca-pe Ecology in Agroecosystems Management, (red.) Ryszkowski L., CRC Press, Boca Raton, Lonon, New York Washington D.C., 2002, s. 130.

2 1 COM (2007) 354. Green Paper: Adapting to climate change in Europe – options for UE action. Brussels, 29.06.2007, s. 3.

2 2 SEC(2009)417. DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI uzupełniający białą księgę w sprawie adaptacji do zmian klimatu. Adaptacja do zmian klimatu: wyzwanie dla europejskiego rolnictwa i obszarów wiejskich., Bruksela 2009, s. 6-7.

– dostosowanie terminów czynności uprawowych, takich jak sadzenie, siew i zabiegi pielęgnacyjne,

– rozwiązania techniczne, takie jak ochrona sadów przed szkodami spo-wodowanymi przymrozkami lub usprawnienie systemów wentylacji i chłodzenia w zagrodach dla zwierząt,

– wybór upraw i odmian lepiej dostosowanych do spodziewanej długości okresu wegetacyjnego i dostępności wody, oraz bardziej odpornych na nowe warunki temperatury i wilgotności,

– adaptacja upraw przy wykorzystaniu istniejącej różnorodności gene-tycznej oraz nowych możliwości oferowanych przez biotechnologię, większa skuteczności kontroli szkodników i chorób dzięki lepszemu monitorowaniu, stosowaniu płodozmianu zróżnicowanych upraw i zin-tegrowanym metodom walki ze szkodnikami,

– bardziej efektywne wykorzystanie wody poprzez ograniczenie strat wody, poprawę praktyk nawadniania, recykling wody i jej magazynowanie (orka w poprzek spadku),

– poprawa użytkowania gleby poprzez zwiększoną retencję wody w celu zatrzymania wody w glebie oraz zachowanie krajobrazu poprzez utrzy-manie cech krajobrazu związanych z jego funkcją dostarczania schro-nienia zwierzętom hodowlanym,

– wprowadzenie ras zwierząt hodowlanych bardziej odpornych na upał oraz odpowiednie dostosowanie modeli odżywiania zwierząt w warun-kach stresu termicznego.

Podobne przykłady planowanych działań na rzecz adaptacji w sektorze rolnym przedstawione zostały w czwartym raporcie IPCC z 2007 r. Są one następujące:²³

– dostosowanie dat siewu i zróżnicowanie upraw, relokacja upraw,

– poprawa gospodarki gruntami, np. kontrola erozji i ochrona gleb przez sadzenie drzew.

Odpowiednio opracowana została również polityka, która opierałaby się na: prowadzeniu działań badawczo-rozwojowych, reformie instytucjo-nalnej, dzierżawie gruntu i reformie rolnej, szkoleniach, budowie poten-cjału, ubezpieczeniu upraw, bodźcach finansowych, takich jak np. subsy-dia i kredyty.²⁴

Rola ubezpieczycieli w promowaniu prewencji szkodowej mogłaby spro-wadzać się do wprowadzenia w ubezpieczeniach upraw rolnych systemu

2 3 IPCC 2007: Zmiana klimatu 2007: Raport Syntetyczny. Wkład grup roboczych I, II i III do Czwartego Raportu Oceniającego Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Kli-matu [(red.) Główny zespół autorski, Pachauri R. K. i Reisinger A.], Wyd. IOŚ, War-szawa 2009, s. 15.

2 4 Ibidem, s. 15.

zwyżek/zniżek odnoszących się do prowadzonych przez rolników działań prewencyjnych, które mają na celu zmniejszenie skutków obserwowanych zmian klimatycznych. Takie rozwiązanie mogłoby stanowić zachętę dla rolników, szczególnie z uwzględnieniem prewencji. Kwestią dyskusyjną może być również wniosek o zawarcie umów ubezpieczeń rolnych w polskich zakładach ubezpieczeń. Przykładowo, w PZU S.A. we wniosku o zawarcie umowy dobrowolnych dotowanych ubezpieczeń upraw rolnych ubezpie-czający musi podać do wiadomości Zakładu dane dotyczące: rodzaju upra-wy, nazwy odmiany, przeznaczenia plonu, stopnia kwalifikacji materiału siewnego, a także powierzchni uprawy, wydajności z 1 ha, ceny 1q plonu, wartości upraw/plonów z 1 ha i wartości upraw/plonów ogółem.²⁵ Nie ma natomiast obowiązku przekazania informacji o dostosowaniu terminów prac polowych, prowadzonej kontroli szkodników czy efektywnego wyko-rzystania zasobów wodnych. Wprowadzenie przez ubezpieczycieli szcze-gółowych kwestionariuszy dotyczących sposobu upraw roślin i hodowli zwierząt umożliwiłoby zakładom ubezpieczeń lepsze dopasowanie się do zmieniających się warunków klimatycznych, a rolnikom pozwoliłoby na efektywniejsze zarządzanie ryzykiem w prowadzonej działalności.

Innym rozwiązaniem ułatwiającym rolnikom adaptację do zmian kli-matu może być implementacja przez ubezpieczycieli systemu tzw. doradz-twa rolniczego. Miałby on na celu upowszechnianie wiedzy (również ubez-pieczeniowej) wśród rolników i zachęcanie ich do wprowadzania nowych metod prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz stosowania nowych tech-nologii.

3.2. Tworzenie nowych produktów ubezpieczeniowych