Prze dsiębiorstwo jako sys tem ekonomiczny

W w yniku osi ągniętego stopnia rozw oju, pr zed sięb iors twa sta­

ły się o r ganizmami funkcjona lnie po wią zanych międ zy sobą

ele 108 ele

-mentów, dążących poprzez re alizacją odpowiednich proc es ów do osiągania wytyc zony ch celów, nazywan ych ogólnie eko nomicznymi

[28J*

W rozwijającej się teorii systemów takie kompleksy p owiąza­

nych między sobą elementów, których zadanie m Jest realizowanie wytyczonych celów, nazywa s ię systemami. Szczególnym p rzypad­

kiem systemu są systemy typu c z ł o w i e k - m a s z y n a , nazywane s y ­ stemami ekonomicznymi.

Do tej grupy systemów zalicza się również przedsiębiorstwa.

System składa się z części, które w stosunku do całości s t a n o ­ wią jego podsystemy ( s u b s y s t e m y ). Każdy taki podsystem rozpa­

trywany od dzielnie może być traktowany jako samodzielny system, przy czym system, w skład którego wchodzi, stanowi jego o tocze­

nie. Otoczenie, które z punktu widzenia systemu może być o pisa­

ne, traktowane jest jako nadsys tem danego systemu.

Poszczególne subsystemy wchod zące w skład danego systemu realizują określone cele (własne), które są niezbędne dla reali ­ zacji celu całego system u (spólnego).

Funkcjonowanie systemu w okreś lon ym otocze niu zw iązane jest z wzajemn ym oddzi aływ anie m otoczenia na system i systemu na otoczenie.

Oddziaływanie otoczen ia na system odbywa się poprzez wejścia systemu. Otocze nie na system może oddziaływać pozytywnie p o ­ przez środki wcho dząc e do systemu, umożliwiające realizację zadań systemu i negatywnie w postaci różnych zakłóceń. Na oto­

czenie system oddziałuje poprzez swoje wyjścia. Ogólnie jako wyjście systemu traktuje się cel, jaki przez system jest

realizowany. Cel jest czynnikiem det erm inuj ącym cały system, jemu bowiem jest podporz ąd kow ana aktywność (proces) systemu.

Jest on więc wyrazem aktywnego powiązania systemu ze swoim otoczeniem.

W realizowanym przez system procesie, który ma charakter dynamiczny, następuje w odpowiednich proporcjach tr ansforma­

cja pozytywnych wejść, czyli środków, w kierunku z a pewniają­

cym osiągnięcie celu. właściwy kierunek tych transformacji w systemie jest zabezpieczony przez sterowanie, które p rzeja­

wia s ię w celowym działaniu na system pod kątem jego przej ­ ścia z jednego stanu w następny.

Płynny pr zebie g pro cesu w syst emie wymaga ut rzymanie go w odpowiednim stanie, nazy wanym stanem relatywnej równowagi.

Stan taki moż e być ut rzy mywany poprzez regulację realizowaną przez regulator systemu. Zada niem regulatora w sy stemie jest więc takie eliminowanie lub redu kowanie zewnętrznych i w ewnę­

trznych zakłóceń, aby moż liwa była płynna realizacja procesu.

Brak regulacji w s y stemie powodu je jego oddalanie od w y t y c z o ­ nego celu. Ni emożliwość re alizacji początko weg o celu systemu wymaga, aby cel ten był zr ewidowany (zmodyfikowany). Regula­

cja w syst emie przebiega w ten sposób, że z regulowanego obiektu do jego regulatora poprzez sprzęże nie zwrotne przecho­

dzi informacja o jego stanie, która przed we jściem jest porów­

nywana ze s tanem zadanym. Różnica między rzeczywistą a żądaną wartością regulowanej w i elkości poprzez regulator na zasadzie ujemnego sprz ężenia zwr otn ego od działuje na wielkość regulowa­

ną w kierun ku zmniejsz enia jej odchylenia.

Istotnym czy nnikiem s k utecznego fu nkcjonowania regulacji jest reakcja obie ktu na wych o d z ą c e z regulatora sygnały kory ­ gujące. Zbyt późna reakcja lub zbyt późne jej zakończenie może spowodować skutk i niezamierzone.

Sposób s t erowania sys temem i jego regulacji uzależniony jest od s p rawności funkcjo nowa nia w nim jego systemu info rma ­ cji. Łącz ąc poprz ez kanały informac yjne poszczeg ólne elementy systemu, inf ormacja staje s ię podst awow ym czynnikiem prawidło ­ wego funkcj onow ania systemu. Przepływ infor macj i w systemie przedstawia schemat na rysunku 5.

Ro zp atrując p r z edsiębiorstwo jako syste m określonego typu, możemy stwierdzić, że przedsta wion e wyżej ogó lne uwagi o funk­

cjonowaniu syste mów zna jduj ę tu swe prakt yczn e uzasadnienie.

P rzedsię bior stwo so cjalistyczne Jako syste m funkcjonuje w warunkach gos pod arki planowej, w otoczeniu. Jakim Jest gos­

podarka narodowa. Pozyt ywne wejścia systemu (przedsiębiorstw) przybierają postać środków, najczęściej ludzi i maszyn oraz innych nie zbęd nych dla realizacji okr eśl oneg o pr zez plan celu.

Cel ten Jest je dno cześ nie wyra zem aktyw nego powiązania przed­

siębiorstwa z otoczeniem, tj. gospodarką narodową. Realizacja tego calu odby wa s i ę poprz ez odpowi edni proces gospodarczy.

110

-Rys. 5. Pr zepływ inform acj i w systemie Fig. 5. Information flow with in the system

w którym dochodzi do tr ans formacji wejść - środków na o d p o ­ wiednie wyjścia, przybieraj ąc postać ok reślonych przez plan wyrobów, usług itp.

Sterowanie przed sięb iors twem jako sy stemem odbywa się po­

przez zarządzanie wyk on ywa ne przez jego aparat zarządzaj ąc y za pomocą systemu informacji gospodarczych. Aparat ten w y k o n u ­ je również odpow ie dni o funkcje regulatora systemu. Za daniem jego jest utrzymanie pewnych zjawisk gospodarczych w ściśle przez plan określonych granicach. Wielkości regulowane w y n i ­ kają więc z planu. Negatywne wejścia - zakłócenia zewnętrzne przybierają postać różnych zjawisk ut rudniających właściwy przebieg procesu gospodarczego, można tu wymienić np. j n ie­

dotrzymanie terminu dostawy przez dostawcę, brak na rynku pracy odpowiednio wykw al ifi kowa nych fachowców itp. Zadaniem jego jest również redukowanie zakłóceń wewnętrz nych systemu, takich jak n p . : absencja pracownicza, zła organizacja pracy i inne.

Podsystemami systemu (przedsiębiorstwa) są jego elementy składowe. Każdy z tych elementów (zakład, oddzi ał czy wydział) ma określony zakres działania, a czynność każdego z nich jest

niezbędna dla re alizacji w s p ó l n e g o celu całego przeds iębi or­

stwa.

W wy niku is tniejącego między nimi podz iału pracy, każda ko­

mórka ma własn e zada nia i cele, które w praktyce niekiedy trud­

no połączyć z uwagi na ich wza jemną sprzeczność. Powstaje więc konieczność koordy nac ji celów poszczegól nych komórek poprzez odpowiednią ko ordynację zarządz ania w aspekcie:

- ef ekty wn ośc i pr zed siębiorstwa jako całości,

- wza jem nego uzgodn ieni a sprzec znyc h ce lów różnych komórek.

Wyk onanie ws zystkich tych zadań stojąc yc h przed aparatem kierowniczym pr zed si ębiorstwa uzale żn ion e jest od jakości, szczegółowości i ter mino wośc i inf ormacji emitowanych przez funkcjonujący w p r z edsiębiorstwie system informacji.