d o * d HJV*
o>
c:
o
c:
o
Rys. 3. Techniki zarządzania przedsiębiorstwem Fig. 3. The enterprise management engineering
stająca ciągle kompleksowość badań naukowych, produkcji i wy
miany jest zjawiskiem charakterystycznym dla obecnego etapu rozwoju sił wytwórczych.
W okresie kompleksowej mechanizacji i automatyzacji procesów gospodarczych, która zaczęła się rozwijać szczególnie szybko wraz z powstaniem elektronicznych maszyn cyfrowych i rozwojem badań operacyjnych, mechanizuje się i automatyzuje nie tylko poszczególne operacje i procesy, ale działalność całych zakładów i przedsiębiorstw. Z początku dotyczy to pojedynczych funkcji i organizmów gospodarczych, ale przewiduje się w perspektywie cał
kowitą kompleksową automatyzację przede wszystkim produkcji o charakterze ciągłym. Wzrostowi mechanizacji i automatyzacji procesów produkcyjnych musi dotrzymać kroku rozwój metod zarzą
dzania, gdyż jest to warunkiem koniecznym.
Ogólnie biorąc, zasadnicze postulaty warunkujące stopniowe wprowadzenie kompleksowej automatyzacji zarządzania produkcją i dystrybucją polegają na:
a) ukształtowaniu odpowiedniej dynamicznej struktury organiza- cyjno-bodźcowej zarządzanego kompleksu,
'C3
* » o
O
c:
NI CJ yt
3
b) stworzeniu metod i środków zbierania,.przechowywania, prze
twarzania i prezentacji informacji, będących podstawą dla ciągu decyzji składających się na proces zarządzania jednost
ką gospodarczą,
c) stworzeniu metod i środków umożliwiających podejmowanie opty
malnych decyzji i ich realizację.
Punktem wyjściowym dla urzeczywistnienia tych postulatów po
winna być wielostronna analiza wielkich złożonych kompleksów funkcjonalnych, w ramach których przebiegają liczne i złożone strumienie rzeczowe, energetyczne i informacyjne. Takie komple- ksy-obiekty, jak np. kopalnie obejmują bardzo duże ilości ma
szyn i urządzeń produkcyjnych, energetycznych i transportowych, aparatury pomiarowej, regulacyjnej, sterującej i funkcjonują zwykle w skomplikowanych warunkach otaczającego środowiska, w obecności różnych przeciwdziałających czynników i przeszkód.
W wielu przypadkach obiekty te są tak duże i złożone, że wchodzące w ich skład obiekty niższego rzędu są już same ogrom
nymi zespołami funkcjonalnymi. Różnorodność elementów składo
wych i złożoność ich powiązań i funkcji wymaga opracowania i stosowania specjalnych metod analizowania wielkich kompleksów funkcjonalnych, jak również metod projektowania i realizacji systemów zarządzania ich działalnością. Ten powstający dopiero zespół nowych jakościowo metod pracy i środków rozwijających się na zdobyczach ekonomii, matematyki, logiki, cybernetyki, nauki o organizacji i zarządzaniu, techniki budowy i eksploata
cji maszyn liczących (zwłaszcza elektronicznych maszyn cyfro
wych) i innych dziedzin specjalistycznych wyodrębnia się w sa
modzielny zespół metod projektowania, realizowania i eksploata
cji zautomatyzowanych systemów optymalnego zarządzania wielkimi i skomplikowanymi obiektami. Ten wymieniony zespół metod można nazwać "systemotechniką". Jak wskazuje dotychczasowa praktyka i badania teoretyczne, projektowanie wielkich i złożonych syste
mów można rozdzielić na dwa stadia:
a) wybór i zorganizowanie funkcji oraz struktury systemu jako całości, czyli tzw. makroprojektowanie systemu,
- 9 2
-b) wybór i projektowanie fizycznych elementów systemu, tzn,
urządzeń aparatury, maszyn itp. Jest to tzw. mikroprojektowa- nie systemu.
Ad a) Stadium makroprojektowania dzieli się na:
- projektowanie zewnętrzne, czyli sformułowanie celu lub zespo
łu celów działania systemów, określenie warunków, w jakich system ma funkcjonować oraz ustalenie kryterium oceny, wyników jego funkcjonowania, czyli analiza systemu,
- projektowanie wewnętrzne, czyli opracowanie metod i środków realizacji systemu przy uwzględnieniu wyników jego analizy.
Prawidłowe i możliwe ścisłe stwierdzenie i określenie zada
nia decyduje w znacznym stopniu o jego rozwiązaniu. Elementy składające się na właściwe sformułowanie zadania można określić ściśle tylko w zależności od specyfiki konkretnego zadania, tym bardziej można wyliczyć przynajmniej cztery ogólne ogniwa proce
su formułowania zadania:
- opis warunków zewnętrznych, czyli zebranie i wstępne opracowa
nie informacji, które mogą mieć wpływ na sformułowanie pro
blemu,
- określenie potrzeb, którym ma służyć rozwiązanie problemu, - określenie ogólnego obszaru dopuszczalnych lub pożądanych
rozwiązań,
- wyznaczenie kryterium efektywności, według którego należy oce
niać rozwiązania problemu.
Głównym celem projektowania zewnętrznego jest opracowanie modelu systemu. Jest to specyficzny wzorzec ideowy systemu, za
wierający najbardziej istotne jego cechy i zależności funkcjo
nalne z pominięciem mniej ważnych elementów rzeczywistości.
System reprezentuje model i zespół metod jego rozwiązywania, czyli algorytm wyrażony za pomocą formuł logiczno-matematycz- nych.
Model jest pewnego rodzaju abstrakcją systemu, zachowującą istotną jego strukturę tak, aby badanie modelu umożliwiło zro
zumienie istoty konkretnego systemu i jego działania. Ogólnie
■iorąc, model jakiegoś systemu ma dwa aspekty: z jednej strony
musi być pewnego rodzaju odzwierciedleniem rzeczywistości, a z drugiej strony kompromisowo powinien uwzględnić postulaty norma
tywne umożliwiające znalezienie optymalnego - z określonego pun
ktu widzenia - rozwiązania, co będzie podstawą do zaprojektowa
nia optymalnie funkcjonalnego systemu.
Zachowanie się systemów można badać na modelach poprzez do
świadcza, .ą symulację warunków rzeczywistych, unikając wielu kosztownych eksperymentów.
Wybór metody rozwiązywania modelu zależy głównie od modelu.
Rozróżnia się tzw. modele statyczne, których zmienne nie są za
leżne od czasu oraz modele dynamiczne, dla których określa się optymalne ciągi następujących kolejno po sobie decyzji.
Różnica między modelami statycznymi i dynamicznymi nie za
wsze jest wyraźnie określona; często sytuacja statyczna jest stanem ustalonym procesu dynamicznego, to znaczy fazą równowagi procesu dynamicznego przebiegającego w ciągu dłuższego okresu czasu.
Z drugiej strony proces dynamiczny może być ujmowany jako sytuacja, gdy te same zmienne wprowadzone w kolejnych odcinkach czasu traktowane są jako nowe zmienne. Tym niemniej istnieją między tymi typami modelów zasadnicze różnice. W sytuacji sta
tycznej sposób działania jest wywierany jeden tylko raz i jest realizowany bezpośrednio, natomiast sposób działania w procesie dynamicznym jest zwykle skomplikowaną funkcją uzyskiwanych in
formacji i działań wykonanych w poprzednich fazach. Określając odpowiednio teoretycznie sposób działania, można sprowadzić mo
del dynamiczny do statycznego. Jednak praktycznie operacja ta może skomplikować sposób działania.
Inaczenie dynamicznych metod podejmowania decyzji jest oczy
wiste, gdyż prawie wszystkie działania człowieka rozwijają się w czasie. Tym niemniej analiza modeli statycznych może dać duże korzyści. Model taki może najlepiej opisać statyczne zadanie, którego rozwiązanie umożliwia zbadanie istoty funkcjonalnego aspektu danego procesu. Jednym z takich powszechnie znanych za
dań tego typu jest problem optymalnego wyboru - w odniesieniu do danego kryterium - spośród różnych rozwiązań, gdy zmienne
94
-przybierają określony zbiór wartości, przy czym zmienna czasowa nie jest szczególnie wyodrębniona.
Z poprzednich wywodów wynika, że celem projektowania zew
nętrznego jest sformułowanie zadania i warunków działania sys
temu .
Projektowanie wewnętrzne natomiast - to szukanie konstruktyw
nych rozwiązali dotyczących elementów tworzących system. Punktem wyjścia dla projektowania wewnętrznego są parametry modelu i całokształt warunków zewnętrznych wynikających z analizy syste
mu .
Cybernetyka wymienia dwa rodzaje procesów charakterystycznych dla kopalni, wchodzących w skład układów wejśó i wyjść:
- procesy zasileniowe, - procesy informacyjne.
Pierwszy rodzaj procesów zwany też zasileniami materialno- energetycznymi obejmuje całość zasobów materialnych, jak: złoże, materiały, narzędzia pracy czy urobek.
Procesy informacyjne zwane też procesami zasileń informacyj
nych obejmują przekazywane do kopalni z jednostek gospodarczych, budżetowych, społecznych itp., jak również sprawozdania charak
teryzujące jego działalność. Oba wymienione rodzaje procesów przedstawia rysunek 4.
Analizując w dalszym ciągu etapy projektowania wewnętrznego, można zrobić upraszczające założenie, że do systemu wchodzą i są w nim przetwarzane jedynie strumienie informacji. Zaprojekto
wanie systemu "rzeczowego" lub energetycznego nie będzie stano
wiło zasadniczej trudności, gdyż zawsze można dla celów projek
towania wewnętrznego przedstawić element rzeczowy lub energetycz
ny i jego przetwarzanie w systemie w postaci określonej kombina
cji jednostek informacji i ich przetwarzaniu.
Projektowanie wewnętrzne rozpoczyna się na ogół od opracowa
nia ogólnego schematu przepływu informacji w systemie. Należy zbadać, jakie rodzaje informacji mają wchodzić do systemu. Jeś
li do systemu wchodzi zawsze jeden i ten sam rodzaj informacji, to projektant określa reakcję systemu wywołaną tym bodźcem i system już stale reaguje w jednakowy sposób, to znaczy na wyj
ściu otrzymuje się stale te same informacje.