• Nie Znaleziono Wyników

d o * d HJV*

o>

c:

o

c:

o

Rys. 3. Techniki zarządzania przedsiębiorstwem Fig. 3. The enterprise management engineering

stająca ciągle kompleksowość badań naukowych, produkcji i wy­

miany jest zjawiskiem charakterystycznym dla obecnego etapu rozwoju sił wytwórczych.

W okresie kompleksowej mechanizacji i automatyzacji procesów gospodarczych, która zaczęła się rozwijać szczególnie szybko wraz z powstaniem elektronicznych maszyn cyfrowych i rozwojem badań operacyjnych, mechanizuje się i automatyzuje nie tylko poszczególne operacje i procesy, ale działalność całych zakładów i przedsiębiorstw. Z początku dotyczy to pojedynczych funkcji i organizmów gospodarczych, ale przewiduje się w perspektywie cał­

kowitą kompleksową automatyzację przede wszystkim produkcji o charakterze ciągłym. Wzrostowi mechanizacji i automatyzacji procesów produkcyjnych musi dotrzymać kroku rozwój metod zarzą­

dzania, gdyż jest to warunkiem koniecznym.

Ogólnie biorąc, zasadnicze postulaty warunkujące stopniowe wprowadzenie kompleksowej automatyzacji zarządzania produkcją i dystrybucją polegają na:

a) ukształtowaniu odpowiedniej dynamicznej struktury organiza- cyjno-bodźcowej zarządzanego kompleksu,

'C3

* » o

O

c:

NI CJ yt

3

b) stworzeniu metod i środków zbierania,.przechowywania, prze­

twarzania i prezentacji informacji, będących podstawą dla ciągu decyzji składających się na proces zarządzania jednost­

ką gospodarczą,

c) stworzeniu metod i środków umożliwiających podejmowanie opty­

malnych decyzji i ich realizację.

Punktem wyjściowym dla urzeczywistnienia tych postulatów po­

winna być wielostronna analiza wielkich złożonych kompleksów funkcjonalnych, w ramach których przebiegają liczne i złożone strumienie rzeczowe, energetyczne i informacyjne. Takie komple- ksy-obiekty, jak np. kopalnie obejmują bardzo duże ilości ma­

szyn i urządzeń produkcyjnych, energetycznych i transportowych, aparatury pomiarowej, regulacyjnej, sterującej i funkcjonują zwykle w skomplikowanych warunkach otaczającego środowiska, w obecności różnych przeciwdziałających czynników i przeszkód.

W wielu przypadkach obiekty te są tak duże i złożone, że wchodzące w ich skład obiekty niższego rzędu są już same ogrom­

nymi zespołami funkcjonalnymi. Różnorodność elementów składo­

wych i złożoność ich powiązań i funkcji wymaga opracowania i stosowania specjalnych metod analizowania wielkich kompleksów funkcjonalnych, jak również metod projektowania i realizacji systemów zarządzania ich działalnością. Ten powstający dopiero zespół nowych jakościowo metod pracy i środków rozwijających się na zdobyczach ekonomii, matematyki, logiki, cybernetyki, nauki o organizacji i zarządzaniu, techniki budowy i eksploata­

cji maszyn liczących (zwłaszcza elektronicznych maszyn cyfro­

wych) i innych dziedzin specjalistycznych wyodrębnia się w sa­

modzielny zespół metod projektowania, realizowania i eksploata­

cji zautomatyzowanych systemów optymalnego zarządzania wielkimi i skomplikowanymi obiektami. Ten wymieniony zespół metod można nazwać "systemotechniką". Jak wskazuje dotychczasowa praktyka i badania teoretyczne, projektowanie wielkich i złożonych syste­

mów można rozdzielić na dwa stadia:

a) wybór i zorganizowanie funkcji oraz struktury systemu jako całości, czyli tzw. makroprojektowanie systemu,

- 9 2

-b) wybór i projektowanie fizycznych elementów systemu, tzn,

urządzeń aparatury, maszyn itp. Jest to tzw. mikroprojektowa- nie systemu.

Ad a) Stadium makroprojektowania dzieli się na:

- projektowanie zewnętrzne, czyli sformułowanie celu lub zespo­

łu celów działania systemów, określenie warunków, w jakich system ma funkcjonować oraz ustalenie kryterium oceny, wyników jego funkcjonowania, czyli analiza systemu,

- projektowanie wewnętrzne, czyli opracowanie metod i środków realizacji systemu przy uwzględnieniu wyników jego analizy.

Prawidłowe i możliwe ścisłe stwierdzenie i określenie zada­

nia decyduje w znacznym stopniu o jego rozwiązaniu. Elementy składające się na właściwe sformułowanie zadania można określić ściśle tylko w zależności od specyfiki konkretnego zadania, tym bardziej można wyliczyć przynajmniej cztery ogólne ogniwa proce­

su formułowania zadania:

- opis warunków zewnętrznych, czyli zebranie i wstępne opracowa­

nie informacji, które mogą mieć wpływ na sformułowanie pro­

blemu,

- określenie potrzeb, którym ma służyć rozwiązanie problemu, - określenie ogólnego obszaru dopuszczalnych lub pożądanych

rozwiązań,

- wyznaczenie kryterium efektywności, według którego należy oce­

niać rozwiązania problemu.

Głównym celem projektowania zewnętrznego jest opracowanie modelu systemu. Jest to specyficzny wzorzec ideowy systemu, za­

wierający najbardziej istotne jego cechy i zależności funkcjo­

nalne z pominięciem mniej ważnych elementów rzeczywistości.

System reprezentuje model i zespół metod jego rozwiązywania, czyli algorytm wyrażony za pomocą formuł logiczno-matematycz- nych.

Model jest pewnego rodzaju abstrakcją systemu, zachowującą istotną jego strukturę tak, aby badanie modelu umożliwiło zro­

zumienie istoty konkretnego systemu i jego działania. Ogólnie

■iorąc, model jakiegoś systemu ma dwa aspekty: z jednej strony

musi być pewnego rodzaju odzwierciedleniem rzeczywistości, a z drugiej strony kompromisowo powinien uwzględnić postulaty norma­

tywne umożliwiające znalezienie optymalnego - z określonego pun­

ktu widzenia - rozwiązania, co będzie podstawą do zaprojektowa­

nia optymalnie funkcjonalnego systemu.

Zachowanie się systemów można badać na modelach poprzez do­

świadcza, .ą symulację warunków rzeczywistych, unikając wielu kosztownych eksperymentów.

Wybór metody rozwiązywania modelu zależy głównie od modelu.

Rozróżnia się tzw. modele statyczne, których zmienne nie są za­

leżne od czasu oraz modele dynamiczne, dla których określa się optymalne ciągi następujących kolejno po sobie decyzji.

Różnica między modelami statycznymi i dynamicznymi nie za­

wsze jest wyraźnie określona; często sytuacja statyczna jest stanem ustalonym procesu dynamicznego, to znaczy fazą równowagi procesu dynamicznego przebiegającego w ciągu dłuższego okresu czasu.

Z drugiej strony proces dynamiczny może być ujmowany jako sytuacja, gdy te same zmienne wprowadzone w kolejnych odcinkach czasu traktowane są jako nowe zmienne. Tym niemniej istnieją między tymi typami modelów zasadnicze różnice. W sytuacji sta­

tycznej sposób działania jest wywierany jeden tylko raz i jest realizowany bezpośrednio, natomiast sposób działania w procesie dynamicznym jest zwykle skomplikowaną funkcją uzyskiwanych in­

formacji i działań wykonanych w poprzednich fazach. Określając odpowiednio teoretycznie sposób działania, można sprowadzić mo­

del dynamiczny do statycznego. Jednak praktycznie operacja ta może skomplikować sposób działania.

Inaczenie dynamicznych metod podejmowania decyzji jest oczy­

wiste, gdyż prawie wszystkie działania człowieka rozwijają się w czasie. Tym niemniej analiza modeli statycznych może dać duże korzyści. Model taki może najlepiej opisać statyczne zadanie, którego rozwiązanie umożliwia zbadanie istoty funkcjonalnego aspektu danego procesu. Jednym z takich powszechnie znanych za­

dań tego typu jest problem optymalnego wyboru - w odniesieniu do danego kryterium - spośród różnych rozwiązań, gdy zmienne

94

-przybierają określony zbiór wartości, przy czym zmienna czasowa nie jest szczególnie wyodrębniona.

Z poprzednich wywodów wynika, że celem projektowania zew­

nętrznego jest sformułowanie zadania i warunków działania sys­

temu .

Projektowanie wewnętrzne natomiast - to szukanie konstruktyw­

nych rozwiązali dotyczących elementów tworzących system. Punktem wyjścia dla projektowania wewnętrznego są parametry modelu i całokształt warunków zewnętrznych wynikających z analizy syste­

mu .

Cybernetyka wymienia dwa rodzaje procesów charakterystycznych dla kopalni, wchodzących w skład układów wejśó i wyjść:

- procesy zasileniowe, - procesy informacyjne.

Pierwszy rodzaj procesów zwany też zasileniami materialno- energetycznymi obejmuje całość zasobów materialnych, jak: złoże, materiały, narzędzia pracy czy urobek.

Procesy informacyjne zwane też procesami zasileń informacyj­

nych obejmują przekazywane do kopalni z jednostek gospodarczych, budżetowych, społecznych itp., jak również sprawozdania charak­

teryzujące jego działalność. Oba wymienione rodzaje procesów przedstawia rysunek 4.

Analizując w dalszym ciągu etapy projektowania wewnętrznego, można zrobić upraszczające założenie, że do systemu wchodzą i są w nim przetwarzane jedynie strumienie informacji. Zaprojekto­

wanie systemu "rzeczowego" lub energetycznego nie będzie stano­

wiło zasadniczej trudności, gdyż zawsze można dla celów projek­

towania wewnętrznego przedstawić element rzeczowy lub energetycz­

ny i jego przetwarzanie w systemie w postaci określonej kombina­

cji jednostek informacji i ich przetwarzaniu.

Projektowanie wewnętrzne rozpoczyna się na ogół od opracowa­

nia ogólnego schematu przepływu informacji w systemie. Należy zbadać, jakie rodzaje informacji mają wchodzić do systemu. Jeś­

li do systemu wchodzi zawsze jeden i ten sam rodzaj informacji, to projektant określa reakcję systemu wywołaną tym bodźcem i system już stale reaguje w jednakowy sposób, to znaczy na wyj­

ściu otrzymuje się stale te same informacje.

Doświadczenie