R O Z W Ó J T R A M W A J Ó W E L E K T R Y C Z N Y C H W R O S JI
P ie rw sze ń stw o u ru c h o m ie n ia pierw szego na św iecie tra m w a ju e le ktryczn e g o należy do Ro
s ji, gdzie w r. l a 76 w P e te rs b u rg u w d z ie ln ic y P ia s k i u rz e c z y w is tn io n o dośw iadcza lną eksplo
a tację ta k ie g o tra m w a ju z in ic ja ty w y r o s y j
skiego n o w a to ra — e n e rg e tyka F. A . PIRUG- K lE G O . D zia ło się to na pięć la t p rze d u ru c h o m ie n ie m tr a m w a ju e le ktryczn e g o na l i n i i B e r
lin — L ic h te rfe ld e . D ośw iadczenia te poprze
d ziło w y k o n a n e w r. 1874 przez tegoż F. A . P I- ROCK1EGO urządzenie do p rz e k a z y w a n ia na odległość za pom ocą p rze w o d ó w e n e rg ii e le k try c z n e j dla napędu s iln ik a elektrycznego .
Możność p rz e k a z y w a n ia na odległość e n e rg ii e le k try c z n e j dla o trz y m a n ia ru c h u m echanicz
nego, b y ła oceniona należycie ju ż przez F r. E N G E LS A , k tó r y w liś c ie d o B E R N S Z T E JN A p i
sał: „M a szyn a p a ro w a n a u czyła nas zam ieniać ciepło na ru c h m echaniczny, w y k o rz y s ta n ie zaś e le k try c z n o ś c i o tw o rz y n a m drogę do tego, aby zam ieniać ¡wszystkie rodzaje e n e rg ii — ciepło, ru c h m echaniczny, e lektryczność, m agnetyzm , ś w ia tło — je d n o na d ru g ie i o d w ro tn ie i stoso
wać je w p rz e m y ś le “ . S iln a k o n k u re n c ja tr a m w a jó w k o n n y c h o g ro m n ie opóźniła p o w sta w a n ie p rz e d s ię b io rs tw tra m w a jó w e le k try c z n y c h , ta k że d o p ie ro w r. 1891 u ru c h o m io n o pierw sze w R o s ji na szerszą skalę tra m w a je e le k try c z n e w K ijo w ie . Za p rz y k ła d e m K ijo w a poszły stop
n io w o i in n e m iasta, w szczególności w r. 1899 M oskw a. Do c h w ili W ie lk ie j R e w o lu c ji w r. 1917 is tn ia ło w R o s ji 35 p rz e d s ię b io rs tw tra m w a jó w e le k try c z n y c h .
N a s k u te k d z ia ła ń w o je n n y c h w czasie p ie rw szej w o jn y ś w ia to w e j i w o jn y d o m o w e j 1917 — 1920 r. gospodarka tra m w a jo w a u le g ła ca łko w ite j d e zo rg a n iza cji i c h y liła ,się do upadku.
P rz y ko ń cu r. 1920-go 15 p rz e d s ię b io rs tw tra m w a jo w y c h c a łk o w ic ie w s trz y m a ło ru ch , 8 p rz e d s ię b io rs tw p ra co w a ło t y lk o przez 4 m iesiące w ro k u , 12 pozostałych p rz e w o z iło p rze w a żn ie pa
liw o . Po zakończeniu w o jn y d o m o w e j zaczęła się odbudow a z ru jn o w a n e j gosp o d a rki tra m w a jo w e j. Już w 1924 r. b y ło odbudow ane 14 p rze d s ię b io rs tw tra m w a jo w y c h i zbudow ano 3 nowe.
W la ta c h 1926 i 1927 obok o d b u d o w y sta rych , uruchomiono^ 4 n ow e p rze d się b io rstw a . N a j
w ię k s z y rozm ach bud o w a tra m w a jó w osiągnęła je d n a k w okre sie s ta lin o w s k ic h p ię c io la te k . Do 1949 r. u ru c h o m io n o 45 n o w y c h p rz e d s ię b io rs tw ta k, że obecnie ogólna ic h liczb a w y n o s i 80, t j.
228% ilo ś c i w r. 1913. P rz y ty m ogólna długość ic h l i n i i w zro sła o 155% , a ilość w agonó w o 150%.
R ó w n o le g le do tego, na s k u te k po w sta n ia n o w y c h ro d z a jó w k o m u n ik a c ji m ie js k ie j z m n ie j
sza się stosunkow a w a rto ść prze w o zó w tra m w a jo w y c h . C h a ra k te ry s ty c z n e pod ty m w zględem są lic z b y w z ię te d la m. M o s k w y . W okresie od 1936 do 1946 r. u d z ia ł przew ozów pasażerskich w y k o n a n y c h przez tra m w a je spadł z 86,9% do
54,1% , w y k o n a n y c h przez autobu sy z 6,6% do 5,6% , g d y u d z ia ł p rze w o zó w w y k o n a n y c h przez tro lle y o u s y w z ró s ł z 1,3% do 9,8% i przez szyb ką k o le j m ie js k ą (m etro) z 5,2% do 30,5%.
W a g o n y tra m w a jo w e budow ane p rzed R ew o
lu c ją , a częściowo p rze ro b io n e z w a g o n ó w tr a k c ji k o n n e j, b y ły m ało p o je m n e i r o z w ija ły n ie w ie lk ą szybkość, gdyż d ysp o n o w a ły m a łą ilo ścią e n e rg ii (około 4 K w t/t.) . B y ły to w a g o n y z p u d ła m i d re w n ia n y m i d łu g o ści 8 m — 9 m, d w u o sio w e o pom ostach ¡otw artych.
Po R e w o lu c ji jakość ta b o ru znacznie się po
lepszyła. Z ja w iły się w a g o n y c a łk o w ic ie m e ta lo w e o lin ia c h o p ły w o w y c h i pom ostach za m k
n ię ty c h , w m ia rę p o trz e b y czteroosiow e o 4 s il
n ik a c h i szybkości do 55 km /godz.
W szczególności po zakończeniu d ru g ie j w o j
n y ś w ia to w e j na szeroką ska lę m o d e rn iz u je się ta b o r tra m w a jo w y w M o skw ie , z p rze jście m na je d n o k ie ru n k o w y bieg w ag o n ó w i z pozostaw ie
n ie m ty lk o jednego sta n o w iska dla m otorow ego, umieszczonego w osobnej k a b in ie .
Od r. 1947-go s iln ik i o c y lin d ry c z n e j p rze k ła d n i zębatej zastępowane są przez nowoczesne s iln ik i szybkobieżne z w a łe m k a rd a n o w y m . W tym że ro k u tra m w a je w R ydze w y p u ś c iły w a gony stanow iące czteroosiow y zespół tró jc z ło - n o w y z zawieszoną częścią śro d ko w ą o d w óch ty lk o s iln ik a c h . W agony te d a ły dobre w y n ik i p rz y ic h e ksp lo a ta cji.
W ie lko ść postępu w b u d o w ie w ag o n ó w tra m w a jo w y c h , osiągniętego w okre sie od 1892 do 1947 ro k u , ilu s tr u ją następujące lic z b y : ilość s il
n ik ó w w zrosła z 2 do 8, m oc ic h z 19,8 K w t do 40 K w t, a n a w e t do 55 K w t p rz y d w óch s iln i
kach, długość w ag o n ó w z 5 m do 30,85 m, sze
rokość z 1,8 m d o 2,6 m , ciężar w ła s n y z 4,2 to n do 28,5 ton, ilo ść m ie jsc siedzących z 22 do 99, ogólna ilość m ie jsc z 40 do 201.
D la zasilania tra m w a jó w p rą d e m w o sta tn ich la ta c h zaczęto u ż y w a ć a u to m a tyczn ych podsta
c ji tra k c y jn y c h , k ie ro w a n y c h z odległości. D la p rz e w o d ó w tra k c y jn y c h u żyw a n e są obecnie w y łą c z n ie fasonow e p rz e w o d y m iedziane o p o w ie rz c h n i p rz e k ro ju 65 m m 2 i 85 m m 2, zam iast do tych cza so w ych p rze w o d ó w o k rą g ły c h . P rz y ty m na sieci tr a k c y jn e j stosowana je s t a rm a tu
ra, zapew nia jąca n a le ż y tą iz o la c ję i um ocow a
n ie p rzew odów , oraz urządzenia specjalne po
zw a la ją ce na k rz y ż o w a n ie z lin ia m i tr o lle y b u - sów bez p o trz e b y zm niejszenia szybkości w a gonów.
W y k o rz y s ta n ie szyn to ru ja k o p rz e w o d n ik ó w do p rą d u p o w ro tn e g o p o w o d u je p o w sta w a n ie w otaczającym g ru n c ie p rą d ó w błądzących, k tó re w y w o łu ją z ja w is k a k o ro z ji u ło żo n ych pod zie
m ią części m e ta lo w y c h in n y c h urządzeń m ie j
skich. A b y zapobiec p o w s ta w a n iu p rą d ó w b łą dzących, stosowane je s t spaw anie połączeń szyn za pomocą te r m itu i e le ktryczn e . Na lin ia c h je d n o to ro w y c h w ażne znaczenie m a zastosowa
n ie s y g n a liz a c ji ś w ie tln e j, k tó re zw iększa prze lotność ta k ic h l i n i i p ra w ie d w u k ro tn ie .
Z p rze p ro w a d zo n ych w o sta tn ich czasach na tra m w a ja c h m o s k ie w s k ic h p ra c i osiągnięć n a u k o w y c h n a le ży w y m ie n ić : w p ro w a d ze n ie je d n o lite g o ulepszonego sposobu spaw ania te rm ite m k o ń có w szyn, h a rto w a n ie obręczy k ó ł toczo
n y c h za pom ocą p rą d ó w w y s o k ie j cz ę s to tliw o ści, a ta kże opracow an ie schem atów autom a
tycznego k ie ro w a n ia ru c h e m w agonów .
W o p ra co w a n iu są dalsze ulepszenia, ja k : 1) zastosowanie s p e cja ln ych tr w a ły c h i o d p o r
n y c h na zużycie w ę g lo w o -g ra fito w y c h w k ła d e k do p a n to g ra fó w , k tó re ja k w y k a z a ły p ró b y mogą pra co w a ć 15 ra z y d łu ż e j n iż a lu m in io w e i o 3—
4 ra z y zm niejszą zużycie p rze w o d u tra k c y jn e go; 2) zastosowanie flu o re s c e n c ji do o św ie tle n ia w a g o n ó w ; 3) b e zo p o rn iko w e u ru c h a m ia n ie s il
n ik ó w tra k c y jn y c h na p rą d s ta ły ; 4) v /p r o w a dzenie lic z n ik ó w d la in d y w id u a ln e g o re je s tro w a n ia e n e rg ii z u ż y te j przez k a ż d y w agon;
5) ulepszenie p o m y s łu i w p ro w a d ze n ie w życie e le k tro m a g n e ty c z n y c h h a m u lc ó w szyn o w ych i so lenoid ow ych; 6) w y k o rz y s ta n ie ciepła, w y tw arzanego1 ¡w o p o rn ik a c h ro z ru c h o w y c h i w s iln ik a c h tra k c y jn y c h ; 7) urządzenie łączności d la d y s p o z y to ró w p rz y pom ocy p rą d ó w w y s o k ie j czę sto tliw o ści na p rzew odzie tra k c y jn y m ; 8) urządzenie do autom atycznego za w ia d a m ia n ia pasażerów o p rz y s ta n k a c h ; w reszcie 9) zba
da n ie k w e s tii p rze jścia na wyższe n iż dotąd n a pięcie p rą d u , co w e d łu g p ro w iz o ry c z n y c h o b li
czeń może dać znaczną oszczędność m e ta li k o lo ro w y c h p rz y zw ię k s z a n iu nap ię cia do 750 v o lt.
D alszy ro z w ó j g ospod arki tra m w a jo w e j w y m aga: zasilania w ag o n ó w p rą d e m na podstaw ie zdecentralizo w anego system u p rz y pom ocy au
to m a ty c z n y c h p o d sta cji tr a k c y jn y c h i stosowa
n ia c a łk o w ic ie spaw anych n ie p rz e ry w a n y c h n i
ci szyn. W s to lic y i w ie lk ic h m ia sta ch p rz e m y s ło w y c h n a le ży u żyw a ć ty lk o czteroosiow ych w ag o n ó w s iln ik o w y c h p o je d yn czych lu b złączo
n y c h po dw a, a ta k ż e w ag o n ó w zespołow ych; :w m iastach ś re d n ie j w ie lk o ś c i n a le ży u żyw a ć p rze w a żn ie p o je d y n c z y c h w ag o n ó w czteroosio
w y c h ; zastosowania w a g o n ó w p rzycze p n ych n a le ży zaniechać, gdyż p o w o d u ją zm niejszenie szybkości. Do b u d o w y w ag o n ó w n a le ży używ a ć p rz e c iw k o ro z y jn y c h k o m p o z y c ji s ta li o spe- c a ln ych p ro fila c h , a także szyb ko b ie żn ych s il
n ik ó w tra k c y jn y c h , k ie ro w a n y c h a u to m a tycz
nie, oraz szyn o w ych h a m u lc ó w e le k tro m a g n e tyczn ych .
N ow e w a g o n y tra m w a jo w a p o w in n y b yć b u - dow7ane z części ja k n a jb a rd z ie j z n o rm a liz o w a n y c h i m a ją cych zastosowanie n ie ty lk o w ta b o rze tra m w a jo w y m , lecz i na in n y c h środkach m asow ej k o m u n ik a c ji m ie js k ie j.
P rz y ro z w o ju p rz e d s ię b io rs tw tra m w a jo w y c h trzeba się lic z y ć z w y m a g a n ia m i u rb a n is ty k i.
Z te j r a c ji w ś ro d k o w e j części d u ż y c h m ia st
tra m w a je będą sto p n io w o zastępowane przeż tro lle y b u s y , d ie s e le le k tro b u s y i autobusy.
Na lin ia c h w y lo to w y c h , ja k ró w n ie ż na l i n ia c h m ię d z y m ia s to w y c h i łączących o ś ro d ki za lu d n io n e z za k ła d a m i p rz e m y s ło w y m i, zn a jd ą zastosowanie tra m w a je szybkobieżne na to r o w i
skach w y d z ie lo n y c h .
(Elektriczestwio, n r 6 — 1949 r.)
K -i A K T U A L N O Ś C I Z D Z IE D Z IN Y T R A N S P O R T U S A M O C H O D O W E G O W e d łu g sp ra w o zd a n ia R adzieckiego M in is tr a tra n s p o rtu samochodowego, postęp w w y k o n a n iu zadań tra n s p o rto w y c h sam ocnodam i cięża
ro w y m i w y ra ż a się w 1948 r . w p o ró w n a n iu z 1947 r . nastę p u ją co :
przew ie zio n o w ię ce j to n — 15,7%
w y k o n a n o w ię ce j to n o -k m — 1 9 ,lo /0.
W tra n s p o rc ie osobow ym k o le k ty w n y m (a u to b u s y ) postęp je s t n a s tę p u ją c y :
p rzew ieziono pasażerów w ię ce j o 25,3% , w yko n a n o pasażero-km w ię c e j o 20,3% . W przew ozach w ła s n y c h w s p ó łc z y n n ik i g o to w ości w y n io s ły od 0,7 do 0,8, w y k o rz y s ta n ia zaś ta b o ru od 0,6 do 0,7. D o u trz y m a n ia ty c h w s p ó ł
c z y n n ik ó w na t e j w y so ko ści p rz y c z y n ili się w znacznej m ierze k ie ro w c y tz w . stotysięcznicy, to je s t k ie ro w c y o n a jw y ż s z y c h k w a lifik a c ja c h , k tó r z y z ło ż y li i w y k o n a li zobow iązanie u c h ro n ie n ia p o w ie rzo n ych im sam ochodów od n a p ra w y g łó w n e j przed u p ły w e m p rzebiegu 100.000 km . D a le j id ą : ulepszenie ja k o ś c i o b s łu g i te ch nicznej przez zastosow anie n a jn o w s z y c h m etod i urządzeń, lik w id a c ja w s z e lk ic h zbytecznych p o sto jó w , lepsze w y k o rz y s ta n ie p ró ż n y c h prze biegów , ła d o w n o ści sam ochodów i lepsze w y k o rz y s ta n ie ta b o ru przyczepek.
W w y n ik u o siągnię to bardzo znaczne postępy, u z y s k u ją c lepsze w y k o rz y s ta n ie zdolności prze w ozow ej ciężarów ek. T a k np. w y k o rz y s ta n ie 3 to n o w e j c ię ż a ró w k i w y n o s iło w 1947 r . — 84.205 to n o -k m , a w 1948 — 87.817.
W Polsce je s te ś m y jeszcze bardzo dalecy od ty c h liczb. Z n a m y je d n a k drogę, k tó r a p ro w a dzi do o siągnię cia ich.
D o o b s łu g i sam ochodów osobow ych, z n a jd u ją c y c h się w in d y w id u a ln y m posia d a n iu („M o s k w ic z “ i „P o b ie d a “ ) zorganizow a no ju ż n a ca
ły m obszarze Z S R R sta c je o b s łu g i i sprzedaż części zapasow ych. W y k o n a w c ą je s t „G o sa w to - o b słu żiw a n ie “ . S tw orzenie ta k ie j sieci o b słu g i nie je s t rzeczą ła tw ą , je ś li się zw aży, że z n a jd u ją się one ju ż w M o skw ie i w ię kszych m ia sta ch w c e n tru m Z w ią z k u , je d n a k ró w n ie ż i w B a k u , A łm a -A c ie , Taszkencie, N o w o s ib irs k u , a n a w e t w C h a b a ro w sku w odległo ści ponad 10.000 k m od M o s k w y . ( A w to m o b il — M oskiva)
______________________________ W y d a w c a : W Y D A W N IC T W A K O M U N I K A C Y J N E ______________________________
W a rsza w a , u l. K a z im ie rz o w s k a 52, te le fo n y : C e n tra la M in is te r s tw a K o m u n ik a c ji 400-60, w e w n . 19.
R e d a k to r: In ż . Z y g m u n t W iś n ie w s k i______________________________________
P re n u m e ra ta k w a r ta ln a 450 zł. K o n to P K O n r 1-8523 Cena p o je d yn cze g o n u m e ru 150 zł.
R o b o tn ic z a S p ó łd z ie l n ia W y d a w n ic z a „ P r a s a “ . D r u k a r n i a , W a r s z a w a , AJ. Jerozolim skie 85. B — 83692
W S K A Z Ó W K I D L A A U T O R Ó W
W S P Ó Ł P R A C U J Ą C Y C H Z C Z A S O P IS M A M I W Y D A W N I C T W K O M U N IK A C Y J N Y C H (W . K.)
Celem u s p ra w n ie n ia w s p ó łp ra c y a u to ró w z czasopism am i W y d a w n ic tw K o m u n ik a c y j
nych. — p ro s im y w s z y s tk ic h naszych w s p ó ł
p ra c o w n ik ó w o stosow anie się do n a s tę p u ją c y c h w ska zó w e k:
1. P raca a u to rs k a ( a r ty k u ł, opis, k o re sp o n dencja, n o ta tk a itp .) d la W y d a w n ic tw K o m u n ik a c y jn y c h p o w in n a b yć opracow ana pow ażnie, zw ięźle i tre ś c iw ie .
2. T e m a ty k a n a d s y ła n y c h p ra c a u to rs k ic h m u s i b y ć zgodna z zakresem zagadnień i zadań, o b ję ty c h d z ia ła ln o ś c ią w y d a w n ic z ą W . K . O m aw iane przez a u to ra zagadnienie p o w in no b yć u ch w y tn e , k o n k re tn e , a n ie o g ó ln i
kow e. T re ść a r ty k u łu n a le ży o g ra n ic z y ć do is to ty zagadnienia.
3. S p ra w y obszerne, w ym a g a ją c e szerokiego o m ów ienia, p o w in n y b yć ta k opracow ane po d w zględem u k ła d u technicznego (po
d z ia ł na poszczególne fra g m e n ty , tre ś c iw a a u ro zm a ico n a in ty tu la c ja , fo to g ra fie , r y s u n k i, w y k re s y it p . ) , a b y u ła tw ić c z y te ln i
k o w i jasnfe i d okładn e objęcie i zro zu m ie n ie całości.
4. W sze lkie fo to g ra fie , ry s u n k i i w y k re s y , dołączone do p ra c y a u to rs k ie j — p o w in n y m ieć oznaczone m ie js c a w te k ś c ie p ra c y i stosow ną n u m e ra cję k o le jn ą . N a le ż y r ó w nież podać na zw isko w y k o n a w c y ry s u n k u , w y k re s u lu b fo to g r a fii, albo źró d ło , ską d ry s u n e k został w z ię ty .
5. N a le ż y u n ik a ć p o ru sza n ia zagadnień ju ż o m ó w io n ych , chyba, że a u to r w n o s i tre ś ć u z u p e łn ia ją c ą te m a t a lb o now e u ję cie te m a tu .
6. S ty l p ra c y a u to rs k ie j p o w in ie n b yć p ro s ty , z w ię z ły i ja s n y . W a rto ś c i lite ra c k ie n ie są konieczne. P rze strze g a ć n a le ży p o p ra w n o ści i czystości ję z y k a o ra z u n ik a ć w s z e lk ie go ro d z a ju naleciało ści, k tó r e b a rd zo u tr u d n ia ją pracę re d a k c y jn ą . P o p ra w n e w ła d a n ie ję z y k ie m o jc z y s ty m (w g p is o w n i P o ls k ie j A k a d e m ii U m ie ję tn o ś c i z r . 1936) o b o w ią z u je zasadniczo każdego piszącego. O ile je d n a k w p e w n ych u zasadn ionych p rz y p a d ka ch o d ch yle n ia od ty c h zasad okażą się n ie u n ik n io n e , to w ów czas re d a k c je czaso
p is m p rze p ro w a d zą niezbędne p o p ra w k i ję zyko w e i s ty lis ty c z n e .
7. S ło w n ic tw o techniczne je d n o s tk i m ia r, s k r ó ty oznaczeń, w ie lk o ś c i w e w zorach, z n a k i m a te m a tyczn e itp . p o w in n y b yć zgod
ne z te rm in o lo g ią , p rz y ję tą przez P o lskie N o rm y ora z s ło w n ik i P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k Technicznych, K o m is ji S ło w n ic tw a Technicznego p rz y P o ls k im K o m ite c ie N o r m a liz a c y jn y m ora z K o m is ji J ę z y k o w e j M i
n is te rs tw a K o m u n ik a c ji.
8. P race a u to rs k ie p o w in n y być przepisane na m aszynie i t y lk o p o je d n e j s tro n ie k a r t k i p rz y rów noczesnym za chow an iu w iększego m a rg in e su po le w e j s tro n ie m aszynopisu.
P ra c a pisa n a ręcznie m u s i b yć w y ra ź n ie czyte ln a . W s z y s tk ie s tro n ic e p o w in n y być d o k ła d n ie ponum ero w ane u g ó ry p o ś ro d k u s tro n y .
9. Powyższe w s k a z ó w k i n ie d o ty c z ą ty c h p ra c o w n ik ó w k o m u n ik a c y jn y c h z te re n u , k t ó r z y pragn'ą w sp ó łp ra co w a ć z W . K ., ja k o korespond enci w dziedzinie zagadnień, in te re s u ją c y c h najszersze m a s y p ra c u ją c y c h .
W Y D A W N I C T W A
KOMUNIKACYJNE
W A R S Z A W A
C E N A Z Ł 1 5 0