Powprowadzeniuparytetówpłcinalistachwyborczychrozkładgłosówpreferencyjnych (czylip e r s o n a l n e w s k a z a n i a wyborców)częściejszkodził,niż pomagałkandydatkom.
Jakjuż opisywaliśmywcześniej, głosypreferencyjnewyborcówzwykle w
jakiejśmierzekorygująkolej-n o ś ć kajakiejśmierzekorygująkolej-ndydatówprzedstawiojakiejśmierzekorygująkolej-nąprzezkomitetywyborcze.Częśćtakichpersojakiejśmierzekorygująkolej-naljakiejśmierzekorygująkolej-nychprzetasowańjakiejśmierzekorygująkolej-na l i s t a c h niekiedyokazujesięznacząca–
możewpływaćnaobsadęmandatu.Skalatakichprzetasowańw systemieproporcjonalnymzgłos empreferencyjnymbywadobrymwskaźnikiemznaczeniagłosu
„naosobę”,którymdysponująwyborcy.Jestteżwpewnymsensiewskaźnikiemspójnościpreferenc jiautorówdanej listy i tych, którzy na nią głosują.
Zp e r s p e k t y w y p o s z c z e g ó l n y c h kandydatówmożemywyróżnićprzetasowaniapozytywne( s y t u a c j e , g d y ktośumieszczonynamiejscuniemandatowymotrzymujemandat)inegatywne(kiedy ktośzmiej-sc a mandatowego,mimouprzywilejowania,nie dostaje mandatu).
34
Fundacjaim.StefanaBatorego
45%
40%
35%30%
25%
20%15%
10%
5%0%
M pozytywne
K pozytywne M negatywne K negatywne
201020142010201420102014
powiaty miasta-powiaty sejmiki
Wykresnaryc.20przedstawiaczęstotliwośćpozytywnychinegatywnychprzetasowańwstosunkudoli czbymiejscmandatowych.Możnazauważyć,żeznacząceprzetasowaniastosunkowoczęściejdotycząk a n d y d a t e k niżkandydatów,atakżezdarzająsięrzadziejnaszczebluwojewódzkimniżwpow iatachi
miastach-powiatach.W powiatachi n a j w i ę k s z y c h m i a s t a c h g ł o s p e r s o n a l n y o ka z u j e s i ę byćmożew a ż n i e j s z y niżwwojewództwach,boinformacjaolokalnychkandydatachwmniejszychjedn ostkachj e s t przypuszczalniebardziejdostępna,asamorządmiejskiczypowiatowymadlawyborc ówwiększez n a c z e n i e n i ż s a m o r z ą d wojewódzki.
Wartozwrócićuwagę,żemiędzy2010a2014rokiemwprzypadkukobietnakażdymszczebluspadły o d s e t k i pozytywnychprzetasowań,awzrosłyodsetkinegatywnych.Wpraktyceoznaczato,żekobi etyu m i e s z c z o n e namiejscachmandatowychrelatywnieczęściejpozostawałybezman
datupopodlicze-n i u głosówpreferedatupopodlicze-ncyjdatupopodlicze-nych.Zkoleikadatupopodlicze-ndydatkizdalszychpozycji(datupopodlicze-niemadatupopodlicze-ndatowych)relatywdatupopodlicze-nie
rza-d z i e j otrzymywałymanrza-datzewzglęrza-dunagłosypreferencyjne.Oznaczato,żewyborcyw 2014rokus w o i m i głosamipreferencyjnyminiwelowaliwjakimśstopniuwzrostudziałukobietnali stachwybor-c z y c h , z w ł a s z c z a niewielkiwzrostna miejscachmandatowych.
Ryc. 20. Częstotliwości znaczącychprzetasowańna listachwyborczych Uwaga:
„pozytywneprzetasowanie”tosytuacja,gdykandydat(ka)zmiejscaniemandatowegootrzy-m u j e „pozytywneprzetasowanie”tosytuacja,gdykandydat(ka)zmiejscaniemandatowegootrzy-mandatdziękiliczbieuzyskanychgłosówpreferencyjnych.
„Negatywneprzetasowanie”tosytu-a c j „Negatywneprzetasowanie”tosytu-a , gdyk„Negatywneprzetasowanie”tosytu-andyd„Negatywneprzetasowanie”tosytu-at(k„Negatywneprzetasowanie”tosytu-a)zmiejsc„Negatywneprzetasowanie”tosytu-am„Negatywneprzetasowanie”tosytu-and„Negatywneprzetasowanie”tosytu-atowegouzysk„Negatywneprzetasowanie”tosytu-ał„Negatywneprzetasowanie”tosytu-az„Negatywneprzetasowanie”tosytu-am„Negatywneprzetasowanie”tosytu-ałogłosówpreferencyjnych,byotrzym„Negatywneprzetasowanie”tosytu-ać mandat.
35 Eksperyment ze zmianąordynacjiw gminach – nieoczekiwanyrezultat
NowyKodeksWyborczyz2011rokuupowszechniłstosowaniesystemuwiększościowegowjed -nomandatowych okręgachwyborczych(JOW).W 261średniejwielkościgminach system większo-ściowyw
JOWachz a s t ą p i ł stosowanyw c z e ś n i e j s y s t e m proporcjonalnyw okręgachw i e l o m a n -datowych.J e d n o c z e ś n i e w 6 6
miastach-powiatachw wyborachradm i a s t n a d a l stosowanyj e s t s y s t e m proporcjonalny.Skrupula tneporównanie wyników wyborówz2010i2014rokupomiędzy
Fundacjaim.StefanaBatorego
tymigrupamiprzypominaeksperyment,wktórym261gminzezmienionymizasada miwyboruradstanowigrupęeksperymentalną,a65miast-powiatów–
grupękontrolną.Tocennymateriałe m p i r y c z n y pomagającyzweryfikować,czyJOW-yistotnieniekorzystniewpływająnareprezenta-c j ę kobietorazczy
rzeczywiściepozytywniewpływają na nią parytety na listach.
Zb a d a ń G e n d ź w i ł ł a i Żółtaka11,p o s ł u g u j ą c y c h s i ę t a k i m q u a s i
-e k s p -e r y m -e n t a l n y m s c h -e m a t -e m w o d n i -e s i -e n i u d o wyborówl o k a l n y c h , w y n i k a , ż e z m i a n a ordynacjiz proporcjonalnejn a w i ę k
-szościowąm i ę d z y 2 0 1 0 a 2014rokiemwyraźniew p ł y n ę ł a n a l o k a l n e s c e n y p o l i t y c z n e . J e j j e d
-noznacznywpływ nareprezentacjękobietjestjednaktrudni ejoc enić,bozmianie regułw
ybor-c z y ybor-c h towarzyszyłowprowadzenieparytetu nalistaybor-chwyborybor-czyybor-chwsystemieproporybor-cjon alnym
–
grupakontrolnaniebyławięcwtym aspekcieniezmienna,jaknakazywałbyidealnyschem ateksperymentalny.Niemniejoczekiwaniawobectychdwóchwspółwystępującychzmianbyły dośćjednoznaczne:(1)przejściezsystemuproporcjonalnegodoJOW-ówmiałozaszkodzić reprezenta-c j i kobiet,
(2)wprowadzenieparytetównalistachwyborczychwsystemieproporcjonalnymmiałop o m ó c reprezentacjikobiet.
Tam,gdzie w2014rokuwprowadzonoparytety
(miasta-powiaty),zwiększyłsięznacząco udziałkobiet wśród kandydatów (średnio44%).Natomiasttam,gdziew2014roku wprowadzonoJOW-y( g r u p a 261gmin),spadłudział kobietwśródkandydatów,średnioponiżej30%. Stało siętakzew z g l ę d u naradykalneograniczenieliczbykandydatów–
wsystemiewiększościowymomandatu b i e g a ł o sięwyraźniemniejkandydatówniżw proporcjonalnym.Azatemgrupy,któreniewieles i ę mi ęd zy so bą różniływ 20 06 iw 20 10 ro ku,za cz ęł ys ię p od t ym względem różnićzn ac zą c o.W t ym pr zy pa dku potwierdzająsię oczekiwania wobecefektówzmianregułwyborczych.
Nieoczywistywynikprzynosianalizaudziałukobietwśródwybranychradnych.Widać,żetenudziałz w i ę k s z a ł sięsystematyczniezarównoprzedinterwencją(zmianąregułwyborczych),jakiponiej .Najbardziejklarownytrendwzrostowyw i d a ć w g r u p i e 2 6 1 g m i n , c z y l i t e j , g d z i e m i ę d z y 2 0 1 0 a 2 0 1 4
rokiemwprowadzonoJOW-y,u z n a w a n e powszechniez a niekorzystned l a
reprezentacjikobiet.Wmiastach-powiatach(gdziewprowadzonoparytety)średniudziałkobietwradachwzrósłm i ę d z y 2010 a2014rokiem–alewyraźniemniejniżmiędzy2006a2010 rokiem,czyliw
okre-s i e , kiedyniewprowadzonożadnejzmiany.Szacowanyefektzmianyregułwyborczychjeokre-stw ięcp r z e c i w n y dooczekiwanego–
nestosunkowootwarte,nieokazałysiętakszkodliwedlakobiet,jakpier-w o t n i e sięspodzienestosunkowootwarte,nieokazałysiętakszkodliwedlakobiet,jakpier-wano.Wielenestosunkowootwarte,nieokazałysiętakszkodliwedlakobiet,jakpier-wskazujenato,żeobecnykształtparytetónestosunkowootwarte,nieokazałysiętakszkodliwedlakobiet,jakpier-wnalistachnestosunkowootwarte,nieokazałysiętakszkodliwedlakobiet,jakpier-wnestosunkowootwarte,nieokazałysiętakszkodliwedlakobiet,jakpier-wyborach proporcjonalnychdoradsamorząduterytorialnegojestwistociedysfunkcjonalnyiwymaga do-k ł a d n i e j s z e j analizy,czy istotnie spełnia swojąfunkcję.
11 A. Gendźwiłł,T.Żółtak,Skutki wprowadzenia okręgów jednomandatowych w wyborachlokalnych,„Studia
Regionalne iLokalne”2016, nr 3 (65), s. 92–114. 36
Fundacjaim.StefanaBatorego
Podsumowanie
Podsumowującwszystkiewątki,jakiepojawiłysięwtymopracowaniu,możnapowiedzieć,żeobecn ys y s t e m
wyborówdosejmików,radmiast-powiatówipowiatówziemskichtworzymechanizm,gdzie p o s z c z e g ó l n e aspektykonkure ncjiwyborczejsąrealizowanewsposób,którybardzotrudnouznaćzao p t y m a l n y.
Stosunkowonajmniejproblemówdotyczyreprezentacjiideowej(partii,komitetówwyborczych).War
-t o zwrócić-tylkouwagęna-to,żemniejszeokręgiwyborczewwarunkachniskiejliczebnościrad pro-w a d z ą dostosunkowowysokiejliczbygłosówzmarnowanych–
oddawanychnalisty,któreniezyskująm a n d a t u wskaliokręgu,nawetgdyprzekraczająustawow yprógwyborczy.Choćtakiefektordynacjisamorządowejjestwzględnietrwały,tomożnawnosić,że niemaon„waloruedukacyjnego”inicniew s k a z u j e n at o, abys kła ni ał do integracjiugrupow ańw kolejnychwyborach,budowaniasz er sz yc h porozumieńprzedwyborczychitworzeniasilniej szychpodmiotów,któresąwstanieskupićznacznąc z ę ś ć elektoratu.Wpolskichwarunkach jesttododatkowopotęgowaneprzezfaktodwoływaniasięw wyborachsamorządowych,zdecyd
owanieczęściejniżmatomiejscewinnychkrajach,doantypar-t y j n y c h resenowanieczęściejniżmatomiejscewinnychkrajach,doantypar-tymenowanieczęściejniżmatomiejscewinnychkrajach,doantypar-tów.Wobecs ł a b o ś c i l o k a l n y c h s owanieczęściejniżmatomiejscewinnychkrajach,doantypar-t r u k owanieczęściejniżmatomiejscewinnychkrajach,doantypar-t u r p a r owanieczęściejniżmatomiejscewinnychkrajach,doantypar-t y j n y c h p o j a w i a j ą s i ę konkurencyjnep o d m i o t y odużejsile.Rozdrobnieniescenpolitycznychzwiększasięteżdlatego ,żeobokugrupowańo b e c n y c h wSejmiepojawiająsięugrupowanialokalneiregionalne,same wsobierównieżrozdrob-nione.
Wp r z y p a d ku r y w a l i z a c j i p e r s o n a l n e j w wyborachsamorządowychpowtarzas i ę e l e m e n t c h w i e j n e j równowagi,znanyszerzejzwyborówsejmowych.Około1/4radnychtoosoby,którezdob
ywająman-d a t y wbrewkolejnościnaliście(uzyskującwięcejgłosówniżkanywająman-dyywająman-daciumieszczeninawyższychmie
j-s c a c h ) . Jednakzdrugiejj-strony,wśródtych80%oj-sób,którezdobywająmandaty,j-startujączuprzy
wi-lejowanejpozycji,pr zy tł ac za j ą ca wi ęk sz oś ć t okan dy d a ci z pi er ws ze g om ie js c a. Cz yl i ta cy,kt ór zy są
„nagradzani”zasamozajmowanenaliściemiejsce,inaczejniż pozostalikandydaci.Ztegowz ględui s t o t n a częśćradnychmabardzowyraźnąprzewagęnadpozostałymikandydatamizwłas
negougru-powania.Najpewniejtworzytododatkowenapięciezarównonaetapieukładanialist,jakiwtrakc iek a m p a n i i wyborczej.Wwyborachsejmowychrywalizacja wewnętrznanajczęściejtoczy sięwcieniu lideralisty,któryjestniejakoponadnią,gdyżtopozostalikandydaciwalcząokolejnemand
atyzdoby-w a n e przezlistę.Watyzdoby-wyborachsamorządoatyzdoby-wychznacznieczęściejliderlistyjesttylkojednymzgra czy,t y l e żesilniejszymodpozostałych.Znowuzatemwydajesię,żepołączenierywalizacjiwewnątrz partyj-n e j z m i ę d z y p a r t y j n ą ( p r z y p o m o c y g ł o s u preferencyjnego)prowadzidoskutków,którebardzociężkou z n a ć zaracjonalne–
albotakarywalizacjaniemawiększegosensu(gdylistazdobywajedenmandat),a l b o dochodzidorozgryw aniaprzeciwnikapodziałamiterytorialnymi(rewiramimniejszyminiżokręg).Tenostatnimechanizmsk utkujeskrzywieniemreprezentacjiterytorialnej.Towłaśnieonajestczęstoz a p r z ę g a n a dorywa lizacjipolitycznej,zarównonaetapieukładanialist,jakiwtrakciesamejkampaniiwyborczej.Wtakiejry walizacjisąjednak wygraniiprzegrani.Przestrzenna koncentracjawyborcówo d d a j ą c y c h głosnaprzegranychkandydatówprowadzidozasadniczegoefektuwykazywanegowtymopracowan iu:
Obecnysystemwyborczyjestźródłemdezintegrującychimpulsów.Działająonezarównon apo-s z c z e g ó l n e ugrupowania,jak i na całe społeczności lokalne czyregionalne.
***
37Fundacjaim.StefanaBatorego
Wszystkiewątpliwościispekulacjemedialne,którewostatnimokresietowarzysząproblemowizmianyord ynacjiwyborczej,skłaniajądozachowaniaszczególnejostrożnościwpostulowaniujakichkolwiek p r z e k s z t a ł c e ń w t e j d z i e d z i n i e . P r z y p o m i n a j ą o n e n i e u s t a j ą c o , ż e z m i a n y s y s t e m u wyborczegon i e
-uchronniebudząwątpliwościdotycząceintencjiichautorów.Intencjąnajsilniejobecnąwdyskusj achp u b l i c z n y c h ( a która zapewnenajbardziejoddziałuje nawyobraźnięsamychpodmiotówpolitycznych)j e s t c h ę ć m a n i p u l a c j i pozwalającejzdobyćw i ę k s z ą l i c z b ę mandatówn a b a z i e t e g o s a m e g o p o p a r
-c i a s p o ł e -c z n e g o. Tegot y p u m a n i p u l a -c j a sprowadzas i ę z w y k l e d o t w o r z e n i a s z t u -c z n y c h w i ę k s z o ś c i i dodatkowych,nieuprawnionychnagródwłaśniepoprzezzmianętechni czny c haspektówordynacjiwyborczej.
Niniejszeopracowaniepowstajezpełnąświadomościązagrożeńwtejdziedzinie.Ztakąwłaśnieświa-d o m o ś c i ą pokazujemy,żesystemwyborczymateżinneproblemy–
takie,któredotycząwszystkichugrupowańimogąbyćpoddawanedyskusjiprzyzałożeniu,żezmi anysystemuwyborczegoniebędąw i s t o t n y s p o s ó b n a r u s z a ć równowagim i ę d z y p a r t y j n e j , a j e d y n i e równowagę,którak s z t a ł t u j e s i ę w obrębiepartii,jednostekispołecznościtwo
rzącychdanąwspólnotę.Takadyskusjamożebyćpro-w a d z o n a rzącychdanąwspólnotę.Takadyskusjamożebyćpro-w d ł u ż s z e j p e r s p e k t y rzącychdanąwspólnotę.Takadyskusjamożebyćpro-w i e z postulorzącychdanąwspólnotę.Takadyskusjamożebyćpro-waniemz m i a n n i e rzącychdanąwspólnotę.Takadyskusjamożebyćpro-w n a j b l i ż s z y c h , a l e j e s z c z e d a l s z y c h wyborach.
Wświetlezgromadzonychdanychtakadyskusjajestpotrzebna.Możeodbywaćsięwtakisposób,abyj e j owocedałosięskonsumowaćdopierowkolejnychwyborachipoddaćjeweryfikacji. Takwłaśnie –długofalowoizuwzględnieniem szerokichkonsultacji–
zmieniasięsystemywyborczewnajlepiejo c e n i a n y c h demokracjach(warteodnotowani
asątuprzykładyNowejZelandiiczy–aktualnie–Kana-d y ) . NieasątuprzykładyNowejZelandiiczy–aktualnie–Kana-dopuszczalnesązmianyregułwyborczychwtrybieprzyspieszonym,metoasątuprzykładyNowejZelandiiczy–aktualnie–Kana-dą„nocnejzmiany
”.O b a w y związanezmożliwąchęciąmanipulacjisystememwyborczymwceluosiągnięciap
artykular-n y c h korzyścipartyjartykular-nychartykular-niepowiartykular-nartykular-nywszakżezamykaćoczuartykular-naproblemy,któretowarzysząobecartykular-n e-m u systemowi.
38
Fundacjaim.StefanaBatorego
JarosławFlis–
socjolog,drhab.WykładowcanaWydzialeZarządzaniaiKomunikacjiSpołecznejUni-w e r s y t e t u Jagiellońskiego.Komentatorpolityczny.Współpracujez„TygodnikiemPosocjolog,drhab.WykładowcanaWydzialeZarządzaniaiKomunikacjiSpołecznejUni-wszechny m”.Publikowałw„Dzienniku.Polska. Europa.Świat”,„GazecieWyborczej”,
„Polska.TheTimes”i„Rzecz
-p o s -p o l i t e j ” . Autorksiążek:Obywatel,biznes,władza.Powiązaniamiędzysektorowew Małopolsce(1999),S a m o r z ą d o w e p u b l i c r e l a t i o n s ( 2 0 0 7 ) , Z ł u d z e n i a w y b o r u . S p o ł e c z n e w y o b r a ż e n i a i i n s t y t u c j o n a l n e r a m y w w y b o r a c h d o S e j m u i S e n a t u (2014).
AdamGendźwiłł–doktorsocjologii,adiunktwZakładzieRozwojuiPolitykiLokalnejWydziałuGeogra-fi i iStudiówRegionalnychUniwersytetuWarszawskiego,ekspertFundacjiBatorego.Specjali zujesięw badaniachdemokracjilokalnej,politykisamorządowej,partiipolitycznychisystemów wyborczych,a takżewmetodologiibadań
społecznych.Ostatniobadałm.in.skutkiwprowadzeniaokręgówjedno-mandatowychwwyborachsamorządowychiprzyczynynieważnościgłosówwwyborachsamorządo -w y c h . U c z e s t n i c z y w k i l k u projektachbadawczych,w tym m.in.
wmiędzynarodowymbadaniuliderówp o l i t y c z n y c h weuropejskichsamorządachlokalnych.Sty pendystaFulbrightaiFundacjinarzeczNaukiPolskiej, laureatNagrodyNaukowej„Polityki” (2016).
Fundacja im.
StefanaBatorego Sapieżyńska10a 0
0-2 1 5 Warszawa tel. (48-22) 536 02 00 fax (48-22) 536 02 20 batory@batory.org.plwww.bat ory.org.pl
Tekstyudostępnione na licencjiCreativeC o m m o n s . U z n a n i e a u t o r s t w a n a t y c h samych warunkach 3.0 Polska(CCBYSA 3.0 PL)
ISBN: 978-83-62338-99-3
39
Fundacjaim.StefanaBatorego