W formułowaniu zmian polityki energetycznej należy uwzględnić sukcesy i porażki dotychczas prowadzonej polityki. W Polsce polityka energetycznego wykorzystania biomasy, rozwoju bioenergetyki czy szerzej wykorzystania odnawialnych źródeł energii, pozostaje niekonsekwentna, chaotyczna i nie wykorzystuje bądź wykorzystuje, lecz w niewłaściwy sposób, instrumenty ekonomiczne, informacyjne czy prawne. Wyraziste przykłady chaotyczności polityki energetycznej stanowią niekorzystne zmiany zielonych certyfikatów i dotyczące farm wiatrowych. W niniejszej pracy opracowano model polityki rozwoju produkcji biomasy rolniczej i jej energetycznego wykorzystania (ryc. 117). Model obejmuje kluczowe podmioty, zjawiska i procesy oraz relacje między nimi.
Głównym założeniem opracowanego modelu jest zmiana polityki energetycznej państwa. Realizacja celów nakreślonych w Polityce energetycznej Polski do 2030 r.
oznaczałaby bowiem dominacją wielkiej energetyki, drenaż zasobów, utrwalanie dotychczasowego podziału regionalnego na obszary rdzeniowe i peryferia, a zwłaszcza niekorzyści zewnętrzne dla środowiska (zanieczyszczenie powietrza), które bardzo negatywnie oddziałują na zdrowie ludzi. Celem polityki rozwoju bioenergetyki powinien być rozwój społeczno-ekonomiczny z poszanowaniem wartości środowiska przyrodniczego, z celem nadrzędnym, którym jest wzrost jakości życia. Cel w zaproponowanym kształcie sprzyja inicjatywom lokalnym rozwoju energetyki rozproszonej, zwłaszcza bioenergetyki.
Wśród uwarunkowań rozwoju bioenergetyki za najważniejsze uznano społeczne i ekonomiczne, co wiąże się z ich wyższą zmiennością w czasie niż uwarunkowań przyrodniczych. W opracowanym modelu polityki rozwoju produkcji biomasy i jej energetycznego wykorzystania sformułowano założenie, że określając najważniejsze cele tego typu polityki, należy uwzględnić opinie rolników, ich postawy i wartości. Opinie rolników z województwa lubelskiego na temat efektów rozwoju produkcji biomasy i bioenergetyki przedstawiono w rozdziale 5.4 (ryc. 88-89). Za najważniejszy przewidywany rezultat ankietowani uznali zagospodarowanie odłogów, chociaż zwrócili także uwagę na obniżenie kosztów produkcji rolnej i zmniejszenie bezrobocia na obszarach wiejskich.
Główne cele polityki rozwoju produkcji biomasy i jej energetycznego wykorzystania, określono za pomocą metody SMART. Nazwa metody stanowi akronim określający reguły formułowania celów, z angielskiego: specific (skonkretyzowany),
animatorzy: organy władzy
Ryc. 117. Model polityki rozwoju produkcji energii z biomasy rolniczej.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.
measurable (mierzalny), achievable (osiągalny), relevant (istotny) i time-bound (ograniczony czasem). Na podstawie literatury, opinii rolników i empirycznych wyników pracy sformułowano następujące cele polityki rozwoju produkcji biomasy i jej energetycznego wykorzystania:
− powstanie w ciągu 5 lat plantacji roślin energetycznych na powierzchni stanowiącej 3% gruntów rolnych i 5% powierzchni gruntów rolnych w perspektywie 10 lat,
− stworzenie w ciągu trzech lat systemu zielonych certyfikatów produkcji energii z biomasy w małych obiektach o mocy do kilkunastu lub do kilkudziesięciu MWe/MWt (zaspokajających potrzeby jednej lub kilku gmin),
− organizację grup producentów biomasy rolnej w każdym powiecie,
− obniżenie kosztów produkcji rolnej i zmniejszenie bezrobocia na obszarach wiejskich,
− pełne wykorzystanie czynników produkcji rolnej i bioenergetyki (zwłaszcza ziemi i pracy) z zachowaniem zasad zrównoważonej gospodarki.
Polityka rozwoju produkcji biomasy na cele energetyczne powinna przynieść korzystne zmiany w wielu dziedzinach gospodarki i życia społecznego. Pozytywne efekty tego rodzaju polityki sklasyfikowano na: ekonomiczne (podażowe i popytowe) i pozaekonomiczne (społeczne, ekologiczne i przestrzenne), odnoszące się do poziomu kraju, a także szczebli regionalnego i lokalnego (ryc. 118). Dotyczą one zmniejszenia zależności energetycznej kraju, nowych miejsc pracy, korzyści infrastrukturalnych, zagospodarowania odłogów, obniżenia kosztów produkcji czy ochrony środowiska.
POZYTYWNEEFEKTY
Ryc. 118. Pozytywne efekty rozwoju bioenergetyki.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Domac J., Richards K., Risovic S., Socio-economic drivers in implementing bioenergy projects, Biomass and Bioenergy, nr 28, Elsevier, 2004, s. 98.
Z punktu widzenia ogólnokrajowego interesu publicznego główną korzyścią energetycznego wykorzystania biomasy rolniczej jest wzrost bezpieczeństwa energetycznego Polski. Tylko na obszarze województwa lubelskiego można pozyskać 2,93 mln ton stałych produktów ubocznych rolnictwa (tab. 21), a także wsad 2,1 mln ton biomasy
do biogazowni w „każdej gminie” (łącznie 5 mln ton). Przyjmując przeciętną wartość opałową 1 t biomasy jako 15 GJ, można w ten sposób poyskać 75 PJ energii. Jest to wartość maksymalna, teoretyczna, którą można osiągnąć w warunkach optymistycznego, a więc stosunkowo mało prawdopodobnego scenariusza energetycznego wykorzystania biomasy rolniczej. Wartość opałowa 1 m3 gazu GZ-50 wynosi 32 MJ. Ilość energii z biomasy dostępnej na obszarze województwa lubelskiego odpowiadałaby zatem 2,2 mld m3 gazu ziemnego. W 2017 r. w Polsce zużyto 16 mld m3 gazu z czego 70%, 11,2 mld m3 pochodziło z Rosji. Gdyby zostały spełnione założenia optymistycznego scenariusza energetycznego wykorzystania energii zakumulowanej w stałych produktach ubocznych rolnictwa, roślinach energetycznych i wsadzie do biogazowni, w województwie lubelskim odpowiadałaby one 19,6% energii zakumulowanej w gazie importowanym z Rosji w 2017 r.
W scenariuszu realistycznym, najbardziej prawdopodobnym, stopień zastąpienia importowanego gazu z Rosji biomasą z województwa lubelskiego w ciągu 10 lat mogłaby sięgnąć 5% - 10%, a w dłuższym okresie nawet 15%, co zmniejszyłoby zapotrzebowanie na import paliw. Substytucja 10% gazu ziemnego zaimportowanego z Rosji w 2016 r., wymagałaby budowy biogazowni rolniczej lub utylizacyjnej o mocy od 1 MW do 1,5 MW w każdej gminie (mikro-, małe i średniej wielkości instalacje), stanowiąc wyzwanie pod względem nakładów inwestycyjnych i logistycznym.
W 2014 r. cel OZE dla UE ustalono jako udział tego typu źródeł energii na poziomie 27%, a dla Polski prawdopodobnie na poziomie 25%. Ilość biopaliw jaką można pozyskać dzięki rozwojowi energetycznego kierunku produkcji rolnej zrównoważyłaby od 3,6 mln do 7,6 mln ton węgla. Wydobycie węgla kamiennego w Polsce w 2017 r. wyniosło 65,8 mln ton (GUS), a w kopalni Lubelski Węgiel Bogdanka 9,1 mln ton (www.lw.com.pl, dostęp 22.05.2018 r.). Do 2030 r. energia uzyskana z biomasy rolnej w województwie nie
„zrównoważy” zatem węgla kamiennego. Nawet częściowe zastąpienie paliw kopalnych zwiększy jednak bezpieczeństwo energetyczne Polski i ograniczy kary finansowe za nadmierny udział węgla kamiennego w bilansie energetycznym Polski.
Korycińska (2009, s. 16) zwraca uwagę na indukowanie rozwoju lokalnego i regionalnego poprzez realizację projektów bioenergetyki. Jako istotny efekt energetycznego zagospodarowania biomasy rolniczej, w modelu wskazano nowe miejsca pracy, generowane bezpośrednio, jak i pośrednio przez bioenergetykę (co podkreśla także Gradziuk -2017, s.
92). Wykorzystując dane EurObserv’ER oszacowano liczbę miejsc pracy, które powstałyby dzięki zagospodarowaniu w województwie lubelskim potencjału biopaliw stałych (tab. 21).
Przyjęto charakterystyki Polski i UE z lat 2012-16 r. dotyczące produkcji energii pierwotnej