M. Szczyt, Kowalska
2. Regiony Europy
2.3 Przewidywane zmiany procesów demograficznych w regionach Europy
Natężenie urodzeń
Miernikiem, który został wykorzystany do porównania natężenia urodzeń w regionach Europy, jest ogólny współczynnik urodzeń. Najwyższe natężenie urodzeń w latach 2005–2050 zaobserwowano w Europie Północnej (por. wykres 18). Po początkowym okresie wzrostu następuje spadek wartości współczynnika i w rezultacie w okresie 2045–2050 liczba urodzeń przypadająca na tysiąc ludności będzie taka sama, jak w latach 2005–2010.
Również w Europie Zachodniej natężenie urodzeń jest stosunkowo wysokie. W tym regionie obserwujemy wzrost wartości ogólnego współczynnika urodzeń w końcowej fazie badanego okresu. We wcześniejszych latach będą możliwe spadki współczynnika nawet o ponad 1% rocznie.
Wykres 18. Ogólny współczynnik urodzeń w regionach Europy na podstawie wariantu o średniej płodności prognozy ONZ
0 2 4 6 8 1 0 1 2
E uro pa W s c ho dnia E uro pa P ółno c na E uro pa P o łudnio w a E uro pa Z a c ho dnia
na tys. osób
2 00 5 -20 1 0 2 02 5 -20 3 0 2 04 5 -20 5 0
Źródło: World Population Prospect. The 2002 Revision. Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.
W Europie Wschodniej i Południowej po początkowym dość gwałtownym spadku wartości współczynnika (spadek o ponad 1% rocznie utrzymywał się w tych regionach nawet przez okres 10 lat), obserwować będziemy od 2025 roku przyrost współczynnika urodzeń.
Według wariantu prognozy o niskiej płodności, wartość współczynnika urodzeń w tych regionach prawie przez cały omawiany okres będzie spadać i spadek ten będzie gwałtowny. W latach 2045–2050 surowy współczynnik urodzeń osiągnie średnią wartość 6,4 w Europie Wschodniej i 6,0 w Europie Południowej.
Natężenie zgonów
Porównując trendy ogólnego współczynnika urodzeń z trendami ogólnego współczynnika zgonów można zauważyć, że natężenie zgonów charakteryzuje się po pierwsze dużo wyższym poziomem a po drugie gwałtowniejszymi zmianami w czasie (por.
wykres 19). Ponadto współczynnik ten rośnie przez cały omawiany okres we wszystkich regionach. Średnie roczne przyrosty względne są największe w Europie Południowej, a najsłabsza dynamika zmian charakteryzuje Europę Północną. W Europie Wschodniej przewidywane natężenie zgonów jest wyjątkowo wysokie.
Wykres 19. Ogólny współczynnik zgonów w regionach Europy na podstawie wariantu o średniej płodności prognozy ONZ
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Europa Wschodnia Europa Północna Europa Południowa Europa Zachodnia
na tys. osób
2005-2010 2025-2030 2045-2050
Źródło: World Population Prospect. The 2002 Revision. Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.
Współczynnik dzietności teoretycznej
Zmiany wartości współczynnika dzietności teoretycznej w latach 2005–2050 w poszczególnych regionach Europy przedstawiono na wykresie 20. W okresie 2005–2010 najwyższa wartość tego współczynnika występuje w Europie Północnej i Zachodniej (1,6), a najniższa w Europie Wschodniej (1,2).
Wykres 20. Współczynnik dzietności w regionach Europy na podstawie wariantu o średniej płodności prognozy ONZ
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2
Europa Wschodnia Europa Północna Europa Południowa Europa Zachodnia 2005-2010
2025-2030 2045-2050
Źródło: World Population Prospect. The 2002 Revision. Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.
Zgodnie z przyjętymi założeniami wartość współczynnika dzietności będzie rosła, aby w okresie 2045–2050 osiągnąć poziom 1,82 we wszystkich regionach Europy. W Europie Wschodniej i Południowej według wariantu prognozy o niskiej płodności średnia roczna wartość tego parametru w latach 2045–2050 wyniesie 1,35.
Współczynnik reprodukcji brutto
Zmiany współczynnika reprodukcji brutto odzwierciedlają trendy współczynnika dzietności teoretycznej. Wartość jego wzrasta we wszystkich regionach Europy.
Współcześnie różne regiony charakteryzują się odmiennym poziomem dzietności żeńskiej.
W Europie Północnej i Zachodniej liczba córek, które urodzi hipotetyczna kobieta w ciągu swojego życia, jest największa i w latach 2005-2010 wynosić będzie około 0,77. W Europie Wschodniej w tym samym okresie ta liczba jest najniższa i równa się 0,56. W
latach 2045–2050 wartość współczynnika reprodukcji brutto będzie wynosiła około 0,9 niezależnie od regionu (por. wykres 21).
Biorąc pod uwagę, że w przypadku Europy Wschodniej i Południowej bardziej realny jest wariant o niskiej płodności stwierdzamy, że w tym przypadku współczynnik reprodukcji brutto wyniesie w latach 2045–2050 zaledwie 0,65.
Wykres 21. Współczynnik reprodukcji brutto w regionach Europy na podstawie wariantu o średniej płodności prognozy ONZ
0 0 ,1 0 ,2 0 ,3 0 ,4 0 ,5 0 ,6 0 ,7 0 ,8 0 ,9 1
E uro pa W s c ho dnia E uro pa P ó łno c na E uro pa P o łudnio w a E uro pa Z a c ho dnia 2 0 0 5 -2 0 1 0
2 0 2 5 -2 0 3 0 2 0 4 5 -2 0 5 0
Źródło: World Population Prospect. The 2002 Revision. Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.
Przeciętne dalsze trwanie życia noworodka
Wariant o średniej płodności przewiduje, że poziom przeciętnego dalszego trwania życia noworodka dla obu płci w całym rozważanym okresie kształtuje się podobnie w Europie Północnej, Południowej i Zachodniej. Zdecydowanie niekorzystna sytuacja występuje w Europie Wschodniej (por. wykres 22). Pomimo przewidywanego wzrostu, przeciętne dalsze trwanie życia noworodka w tym regionie będzie najniższe w ciągu prognozowanego okresu.
W Europie Północnej, Południowej i Zachodniej przeciętne dalsze trwanie życia noworodka w latach 2005–2010 wyniesie około 79 lat (nieco ponad 75,5 lat dla mężczyzn i 81 lub 82 lata dla kobiet). Wartość omawianego parametru będzie rosła średnio o około 1 miesiąc i 1 tydzień na rok, aby w latach 2045–2050 osiągnąć wartość ok. 83 lata (80 lat dla mężczyzn i ponad 85 lat dla kobiet).
W Europie Wschodniej przeciętne dalsze trwanie życia noworodka w okresie 2005–2010 wyniesie 70 lat (65 lat dla mężczyzn i 75 lat dla kobiet). Wartość ta będzie charakteryzowała się większą dynamiką wzrostu niż w pozostałych częściach Europy (przewidywane są średnie roczne przyrosty wynoszące ponad 2 miesiące, w przypadku mężczyzn przeciętne dalsze trwanie życia będzie się zwiększało średnio o 2,5 miesiąca na rok oraz 1,5 miesiąca rocznie w przypadku kobiet). W latach 2045–2050 mieszkańcy Europy Wschodniej będą żyli przeciętnie 77 lat (mężczyźni 74 lata, a kobiety 80 lat).
Wykres 22. Przeciętne dalsze trwanie życia noworodka w regionach Europy według prognozy ONZ
Europa Wschodnia Europa Północna Europa Południowa Europa Zachodnia
w latach
Europa Wschodnia Europa Północna Europa Południowa Europa Zachodnia
w latach
Europa Wschodnia Europa Północna Europa Południowa Europa Zachodnia
w latach
2005-2010 2025-2030 2045-2050
Źródło: World Population Prospect. The 2002 Revision. Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.
Różnica wartości przeciętnego dalszego trwania życia dla obu płci jest największa w Europie Wschodniej. W latach 2005–2010 wynosić będzie 10 lat. W rezultacie większych średnich przyrostów rocznych dla mężczyzn różnica ta zmniejszy się w okresie 2045–2050 do 6 lat. Taką przybliżoną wartość ma różnica pomiędzy długością życia kobiet i mężczyzn w pozostałych regionach Europy w całym omawianym okresie 2005–
2050.
Podsumowanie
Podejmując próbę oceny perspektyw demograficznych Europy w świetle prognozy ONZ należy uznać je za niepokojące. W rozważanym okresie pięćdziesięciu lat liczba ludności Europy będzie systematycznie spadała. Proces starzenia się ludności europejskiej ulegnie przyspieszeniu. Przyjmując nawet w miarę optymistyczny wariant prognozy, zakładający płodność na średnim poziomie, należy oczekiwać, że w latach 2000–2050 wzrośnie odsetek osób w wieku starszym (65 lat i więcej), a w szczególności osób będących w wieku 80 lat i więcej.
Na tak niekorzystną sytuację Europy mają wpływ przede wszystkim gwałtowne zmiany przebiegu procesów demograficznych w Europie Wschodniej i Południowej.
Współcześnie regiony te charakteryzują się największą dynamiką zmian. W Europie Wschodniej niekorzystna sytuacja wynika zarówno z niskiego poziomu współczynnika dzietności teoretycznej jak i z relatywnie krótkiego przeciętnego dalszego trwania życia noworodka, które według przewidywań, pomimo trendu wzrostowego, do 2050 roku nie osiągnie poziomu, który występuje obecnie w pozostałych regionach Europy.
Reasumując, według prognoz ONZ, procesy ludnościowe w Europie charakteryzować się będą bardzo niekorzystnymi zmianami w liczbie ludności i strukturze jej wieku. Wprowadzenie zmian umożliwiających zahamowanie niekorzystnych procesów demograficznych wymaga wspólnego wysiłku i współpracy ekonomistów, demografów i rządów państw w tworzeniu odpowiedniej polityki ludnościowej. Działania te powinny mieć przede wszystkim na celu stworzenie sprzyjających warunków do zakładania rodzin i posiadania większej liczby dzieci oraz zapewnienie odpowiedniego systemu zabezpieczeń społecznych dla osób w wieku starszym.
ANEKS
Tablica A1. Ludność Europy w latach 2005-2050 według wariantów prognozy ONZ
średnia płodność wysoka płodność
liczba ludności (w tys.) liczba ludności (w tys.)
lata Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York2003.
Tablica A1. Ludność Europy w latach 2005-2050 według wariantów prognozy ONZ cd.
niska płodność stała płodność
liczba ludności (w tys.) liczba ludności (w tys.)
lata Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York2003.
Tablica A2. Struktura wieku ludności Europy według wariantów prognozy ONZ
średnia płodność wysoka płodność niska płodność stała płodność
liczba ludności (w tys.) wiek
ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety
2010
0 - 4 34 131 17 537 16 594 37 455 19 246 18 209 30 393 15 616 14 777 35 171 18 072 17 099
5 - 9 35 228 18 093 17 135 36 891 18 948 17 943 33 305 17 105 16 200 36 388 18 689 17 699
10 - 14 37 193 19 076 18 117 37 193 19 076 18 117 37 193 19 076 18 117 37 193 19 076 18 117
15 - 19 42 034 21 553 20 481 42 034 21 553 20 481 42 034 21 553 20 481 42 034 21 553 20 481
20 - 24 49 404 25 200 24 204 49 404 25 200 24 204 49 404 25 200 24 204 49 405 25 200 24 205
25 - 29 50 602 25 602 25 000 50 602 25 602 25 000 50 602 25 602 25 000 50 602 25 602 25 000
30 - 34 50 964 25 696 25 268 50 964 25 696 25 268 50 964 25 696 25 268 50 964 25 696 25 268
35 - 39 52 185 26 311 25 874 52 185 26 311 25 874 52 185 26 311 25 874 52 186 26 311 25 875
40 - 44 52 692 26 416 26 276 52 692 26 416 26 276 52 692 26 416 26 276 52 693 26 417 26 276
45 - 49 54 693 27 051 27 642 54 693 27 051 27 642 54 693 27 051 27 642 54 693 27 051 27 642
50 - 54 53 005 25 744 27 261 53 005 25 744 27 261 53 005 25 744 27 261 53 006 25 744 27 262
55 - 59 48 532 23 075 25 457 48 532 23 075 25 457 48 532 23 075 25 457 48 532 23 075 25 457
60 - 64 41 742 19 477 22 265 41 742 19 477 22 265 41 742 19 477 22 265 41 742 19 477 22 265
65 - 69 32 028 14 422 17 606 32 028 14 422 17 606 32 028 14 422 17 606 32 028 14 422 17 606
70 - 74 31 720 13 254 18 466 31 720 13 254 18 466 31 720 13 254 18 466 31 721 13 254 18 467
75 - 79 23 529 9 167 14 362 23 529 9 167 14 362 23 529 9 167 14 362 23 529 9 167 14 362
80 - 84 17 379 5 916 11 463 17 379 5 916 11 463 17 379 5 916 11 463 17 380 5 916 11 464
85 - 89 9 033 2 531 6 502 9 033 2 531 6 502 9 033 2 531 6 502 9 033 2 531 6 502
90 - 94 2 671 626 2 045 2 671 626 2 045 2 671 626 2 045 2 671 626 2 045
95 - 99 844 156 688 844 156 688 844 156 688 844 156 688
100+ 106 17 89 106 17 89 106 17 89 106 17 89
2030
0 - 4 31 247 16 061 15 186 38 348 19 712 18 636 24 444 12 564 11 880 27 155 13 958 13 197
5 - 9 31 832 16 358 15 474 37 505 19 274 18 231 26 123 13 424 12 699 28 720 14 759 13 961
10 - 14 32 868 16 875 15 993 37 715 19 366 18 349 27 926 14 336 13 590 31 013 15 922 15 091
15 - 19 34 268 17 622 16 646 38 457 19 774 18 683 29 723 15 287 14 436 33 847 17 406 16 441
20 - 24 35 066 17 966 17 100 38 372 19 663 18 709 31 347 16 057 15 290 36 097 18 495 17 602
25 - 29 36 404 18 584 17 820 38 056 19 431 18 625 34 494 17 605 16 889 37 551 19 171 18 380
30 - 34 38 460 19 628 18 832 38 460 19 628 18 832 38 459 19 628 18 831 38 463 19 630 18 833
35 - 39 42 816 21 797 21 019 42 816 21 797 21 019 42 815 21 797 21 018 42 819 21 799 21 020
40 - 44 49 118 24 867 24 251 49 118 24 867 24 251 49 118 24 867 24 251 49 120 24 868 24 252
45 - 49 49 286 24 699 24 587 49 286 24 699 24 587 49 286 24 699 24 587 49 290 24 701 24 589
50 - 54 48 491 24 001 24 490 48 492 24 002 24 490 48 491 24 001 24 490 48 495 24 003 24 492
55 - 59 48 540 23 768 24 772 48 541 23 769 24 772 48 540 23 768 24 772 48 544 23 770 24 774
60 - 64 47 471 22 775 24 696 47 471 22 775 24 696 47 469 22 774 24 695 47 474 22 776 24 698
65 - 69 46 175 21 291 24 884 46 175 21 291 24 884 46 175 21 291 24 884 46 179 21 293 24 886
70 - 74 40 489 17 670 22 819 40 489 17 670 22 819 40 488 17 670 22 818 40 491 17 671 22 820
75 - 79 31 941 12 955 18 986 31 941 12 955 18 986 31 941 12 955 18 986 31 944 12 956 18 988
80 - 84 21 673 8 115 13 558 21 674 8 115 13 559 21 673 8 115 13 558 21 676 8 116 13 560
85 - 89 11 422 3 743 7 679 11 422 3 743 7 679 11 422 3 743 7 679 11 423 3 743 7 680
90 - 94 5 846 1 524 4 322 5 846 1 524 4 322 5 846 1 524 4 322 5 846 1 524 4 322
95 - 99 1 711 339 1 372 1 711 339 1 372 1 711 339 1 372 1 712 339 1 373
100+ 315 42 273 315 42 273 315 42 273 315 42 273
2050 Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.
Tablica A3. Wybrane wskaźniki demograficzne w Europie według wariantów prognozy ONZ
Tablica A4. Gęstość zaludnienia w Europie według regionów - wariant o średniej płodności prognozy ONZ
liczba osób na km2 lata
Europa Wschodnia
Europa Północna
Europa Południowa
Europa Zachodnia
2010 15 55 111 169
2030 14 57 105 171
2050 12 57 95 167
Tablica A5. Wybrane wskaźniki demograficzne w Europie według regionów - wariant o średniej płodności prognozy ONZ
oczekiwane trwanie życia noworodka lata ogólny wsp.
urodzeń
ogólny wsp.
zgonów
wsp. dzietności teoretycznej
wsp.
reprodukcji brutto
ogółem mężczyźni kobiety
Europa Wschodnia
2005-2010 9,2 13,7 1,19 0,56 69,9 65 74,9
2025-2030 8,2 14,6 1,55 0,74 73,8 70 77,4
2045-2050 9,2 17,1 1,85 0,88 76,7 73,4 79,8
Europa Północna
2005-2010 10,6 10,3 1,61 0,77 78,6 75,8 81,3
2025-2030 10,8 10,9 1,75 0,85 81,1 78,5 83,7
2045-2050 10,6 12,3 1,85 0,89 82,8 80,2 85,4
Europa Południowa
2005-2010 9,1 10,7 1,32 0,62 78,4 75,2 81,5
2025-2030 8,4 12,8 1,61 0,77 80,5 77,5 83,5
2045-2050 8,8 15,8 1,85 0,89 82,3 79,4 85,3
Europa Zachodnia
2005-2010 9,9 10,1 1,59 0,76 79,3 76,1 82,4
2025-2030 9,9 11,9 1,72 0,83 81,6 78,6 84,5
2045-2050 10,1 13,6 1,85 0,9 83,5 80,5 86,5
Źródło: World Population Prospect. The 2002 Revision. Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.
Tablica A6. Ludność Europy w latach 2005-2050 według regionów - wariant o średniej płodności prognozy ONZ
Europa Wschodnia Europa Północna
liczba ludności (w tys.) liczba ludności (w tys.)
lata
Tablica A6. Ludność Europy w latach 2005-2050 według regionów - wariant o średniej płodności prognozy ONZ cd.
Europa Południowa Europa Zachodnia
liczba ludności (w tys.) liczba ludności (w tys.)
lata Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.
Tablica A7. Struktura wieku ludności Europy według regionów - wariant o średniej płodności prognozy ONZ
Europa Wschodnia Europa Północna Europa Południowa Europa Zachodnia
liczba ludności (w tys.) wiek
2050
0 - 4 10 359 5 329 5 030 5 575 2 877 2 698 5 306 2 724 2 582 9 367 4 805 4 562
5 - 9 10 692 5 500 5 193 5 758 2 969 2 788 5 284 2 714 2 569 9 460 4 852 4 608
10 - 14 10 749 5 527 5 222 5 939 3 063 2 876 5 339 2 731 2 608 9 525 4 885 4 640
15 - 19 10 551 5 422 5 129 6 033 3 111 2 922 5 483 2 840 2 643 9 791 5 021 4 770
20 - 24 10 545 5 413 5 131 6 019 3 102 2 917 5 641 2 888 2 753 10 054 5 138 4 916
25 - 29 11 008 5 644 5 364 5 978 3 079 2 899 5 848 2 953 2 895 10 263 5 240 5 023
30 - 34 11 814 6 049 5 766 6 119 3 148 2 970 6 020 3 080 2 941 10 357 5 278 5 079
35 - 39 12 633 6 457 6 176 6 453 3 316 3 138 5 976 3 097 2 879 10 382 5 268 5 114
40 - 44 12 577 6 408 6 169 6 863 3 520 3 343 5 847 3 053 2 794 10 437 5 277 5 161
45 - 49 12 244 6 204 6 040 7 307 3 738 3 569 5 847 3 071 2 776 10 956 5 512 5 444
50 - 54 12 694 6 368 6 326 7 485 3 810 3 675 6 305 3 265 3 040 10 902 5 458 5 444
55 - 59 15 206 7 496 7 710 7 676 3 876 3 800 6 529 3 349 3 180 11 203 5 568 5 635
60 - 64 19 201 9 153 10 048 7 877 3 932 3 945 6 371 3 250 3 121 11 539 5 680 5 859
65 - 69 18 005 8 201 9 804 8 434 4 133 4 302 5 667 2 796 2 871 10 761 5 213 5 548
70 - 74 15 299 6 547 8 753 9 012 4 278 4 734 5 094 2 439 2 655 9 621 4 539 5 082
75 - 79 11 737 4 644 7 094 8 623 3 896 4 727 4 665 2 119 2 546 9 542 4 278 5 263
80 - 84 7 732 2 695 5 037 6 792 2 826 3 966 4 010 1 658 2 351 8 940 3 784 5 156
85 - 89 5 184 1 471 3 714 4 511 1 643 2 868 2 773 1 009 1 764 6 498 2 440 4 057
90 - 94 2 621 565 2 056 2 234 668 1 567 1 406 423 983 3 369 1 037 2 333
95 - 99 776 116 660 752 166 586 528 120 409 1 273 287 986
100+ 109 11 97 157 22 136 135 21 114 294 43 251
Źródło: World Population Prospect. The 2002 Revision. Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.
Marcin Stonawski
Akademia Ekonomiczna w Krakowie
Stan, struktura i dynamika ludności świata w świetle prognozy ONZ
1. Cele prognozowania przemian demograficznych na świecie
Niezwykle ważnym etapem tworzenia prognoz jest przyjęcie odpowiednich założeń co do przebiegu procesów demograficznych w czasie. Od nich bowiem zależy trafność konstruowanej prognozy. Jak wynika z przeprowadzanych badań [zob. np. Bongaarts J., Bulatao R.A., 2000] trafność jest ściśle związana z horyzontem czasowym prognozy. Im dłuższy okres, tym uzyskane wyniki bardziej różnią się od rzeczywistych wartości.
Głównym tego powodem jest występowanie tzw. obszaru niepewności, czyli zjawisk, zdarzeń itp., których prognosta nie jest w stanie przewidzieć (np. wojny, klęski żywiołowe) i ująć w założeniach prognozy.
Zatem prognozy długookresowe należy traktować nie jako przedstawienie pewnego lub wysoko prawdopodobnego kształtowania się zjawisk w przyszłości, lecz jako pewien scenariusz przebiegu zdarzeń, który powinien być na bieżąco weryfikowany i dopasowywany do ciągle zmieniającej się rzeczywistości. W tym miejscu należy dodać, że przewidywanie stanu, struktury i rozwoju ludności świata są wyrazem troski o przyszłość całej Planety. Jest to spojrzenie globalne ponad interesami narodów i kontynentów.
Celem niniejszej pracy jest ukazanie ku czemu, według przewidywań Organizacji Narodów Zjednoczonych, zmierza ludność świata w ciągu nadchodzącego półwiecza.
Prognoza ta została opracowana przy następujących założeniach dotyczących: płodności, umieralności oraz migracji.
2. Założenia prognozy a) Płodność
Przyjmując założenia odnoszące się do przyszłych trendów płodności poszczególne kraje podzielono na trzy grupy odpowiednio do charakterystyk płodności w momencie wyjściowym, którym jest 2000 rok. Wyodrębniono w ten sposób:
− kraje o wysokiej płodności, do których zaliczono te, w których do 2000 roku nie zanotowano spadku płodności lub spadek dopiero się rozpoczął,
− kraje o średniej płodności czyli takie, w których płodność spadała, ale w latach 1995-2000 współczynnik płodności teoretycznej (Total Fertility Rate - TFR) przyjmował wartości nie niższe niż 2,1 dziecka na kobietę, co oznacza, że poziom reprodukcji gwarantował tam przynajmniej prostą zastępowalność generacji,
− kraje o niskiej płodności charakteryzujące się w latach 1995-2000 poziomem dzietności teoretycznej (TFR) niższym od 2,1 dziecka na kobietę.
Przyjęto cztery warianty założeń dotyczących płodności:
− Wariant średniej płodności zakłada, że w krajach o płodności wysokiej i średniej będzie ona spadać zgonie z modelem opracowanym przez ONZ na podstawie danych z przeszłości obejmujących wszystkie kraje, w których płodność spadała w latach 1950-2000. Przyjęto jednak, że wartość TFR dla tych krajów nie może spaść poniżej 1,85 dziecka w przeliczeniu na jedną matkę do 2050 roku. Założono, że w krajach o niskiej płodności, TFR będzie pozostawał na poziomie niższym niż 2,1 przez większość prognozowanego okresu a w latach 2045-2050 osiągnie poziom 1,85.
− Wariant wysokiej płodności opiera się na przyjęciu TFR na poziomie 0,5 dziecka wyższym niż w wariancie o średniej płodności.
− Wariant o niskiej płodności zakłada natomiast TFR o 0,5 dziecka niższy niż w wariancie średnim.
− Wariant stałej płodności przyjmuje, że w całym okresie objętym prognozą płodność pozostanie na poziomie z lat 1995-2000.
b) Umieralność
Przewidując zmiany umieralności przyjęto jeden wariant nazwany wariantem normalnej umieralności. Została ona określona na podstawie modelu zmian oczekiwanego trwania życia przewidywanych przez ONZ. Dla krajów o wysokim zagrożeniu HIV/AIDS uwzględniono zmiany jakie zgodnie z modelem UNAIDS mogą nastąpić wskutek tej epidemii. Jako dodatkowy przyjęto wariant o stałej umieralności na poziomie 2000 roku.
c) Migracja międzynarodowa
Zmiany w migracji oszacowano na podstawie danych z przeszłości oraz ocen przyszłej polityki krajów odnośnie do międzynarodowej migracji. Powstało w ten sposób założenie o normalnej migracji. Rozwiązaniem alternatywnym było przyjęcie migracji zerowej.
Na podstawie opracowanych założeń powstały warianty prognozy, które przedstawiono w tablicy 1.
Tablica 1. Założenia i warianty prognozy ONZ
Założenia Warianty
Płodność Umieralność Migracje międzynarodowe
Niski - Low Niska Normalna Normalna
Średni - Medium Średnia Normalna Normalna
Wysoki - High Wysoka Normalna Normalna
Stała płodność – Constant - fertility Stała Normalna Normalna Stała umieralność - Constant-mortality Średnia Stała Normalna Zerowa migracja - Zero-migration Średnia Normalna Zero
Źródło: Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2002 Revision and World Urbanization Prospects: The 2001 Revision
3. Przewidywane trendy liczby ludności świata
Dynamikę liczby ludności świata prognozowaną według przyjętych wariantów prognozy na lata 2000 – 2050 przedstawiono na wykresie 19. Eksperci ONZ przewidują, że zgodnie z wariantem średnim w ciągu nadchodzących pięćdziesięciu lat liczba ludności świata zwiększy się z poziomu 6,07 miliarda w 2000 roku, do 8,92 miliarda w 2050 roku.
Gdyby w okresie objętym prognozą zrealizowały się założenia jakie przyjęto w odniesieniu do płodności w wariancie niskim, to znaczy współczynnik dzietności
Wykres 1. Liczba ludności świata w latach 2000-2050
Źródło: Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2002 Revision and World Urbanization Prospects: The 2001 Revision
teoretycznej byłby niższy o 0,5 dziecka od zakładanego w wariancie średnim, to wówczas liczba ludności Świata w 2050 roku wyniosłaby 7,41 miliarda. Płodność wyższa o 0,5 dziecka niż w wariancie średnim spowodowałaby natomiast wzrost liczby mieszkańców Ziemi do 10,63 miliarda. Liczba ludności Świata wzrastałaby w największym stopniu, gdyby przez cały okres objęty prognozą płodność pozostała lat na poziomie zaobserwowanym w latach 1995-2000. Wówczas liczba ludności w ciągu 50 uległaby podwojeniu i wyniosłaby około 12,75 miliarda ludzi.
4. Prognozy sytuacji demograficznej według regionów świata
4.1 Zasady wyodrębnienia regionów ludności świata
Biorąc pod uwagę zróżnicowanie sytuacji demograficznej, społecznej i ekonomicznej różnych obszarów dla opracowania prognoz wyróżniono dwa zasadnicze typy regionów:
1. Regiony wysokorozwinięte (more developed regions), do których zaliczona została:
Europa, Ameryka Północna, Australia i Nowa Zelandia oraz Japonia,
8,92 mld 10,63 mld
7,41 mld
6,07 mld
12,75 mld
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
miliardy
Wariant średni Wariant wysoki Wariant niski Wariant stała płodność
2. Regiony słabo rozwinięte (less developed regions), które tworzą: Afryka, Azja (z wyjątkiem Japonii), Kraje Latynoamerykańskie, Karaiby, Melanezja, Mikronezja i Polinezja.
Ponadto w ramach regionów słabo rozwiniętych wyodrębniono 49 krajów, które uznano za grupę najniżej rozwiniętą (least developed countries) Należą do nich: Afganistan, Angola, Bangladesz, Benin, Bhutan, Burkina Faso, Burundi, Kambodża, Zielony Przylądek, Republika Środkowoafrykańska, Czad, Komory, Kongo, Dżibuti, Gwinea Równikowa, Erytrea, Etiopia, Gambia, Gwinea, Gwinea-Bissau, Haiti, Kiribati, Laos, Lesotho, Liberia, Madagaskar, Malawi, Maldiwy, Mali, Mauretania, Mozambik, Myanmar, Nepal, Niger, Rwanda, Samoa, São Tomé and Príncipe, Senegal, Sierra Leone, Wyspy Salomona, Somalia, Sudan, Togo, Tuvalu, Uganda, Tanzania, Vanuatu, Jemen i Zambia.
4.2. Przewidywane trendy liczby ludności świata według regionów
Tendencje rozwojowe liczby ludności według wyróżnionych regionów przedstawiono na wykresie 210.
Według przewidywań ekspertów ONZ w okresie objętym prognozą liczba ludności regionów słabo rozwiniętych wzrośnie prawie o 58% z poziomu 4,88 miliarda do 7,70 miliarda osób (rys. 2). Najbardziej dynamiczny wzrost wystąpi w krajach zaliczanych do najsłabiej rozwiniętych. Liczba ludności wzrośnie tam o jeden miliard, czyli o 150% w stosunku do 2000 roku. Liczba ludności krajów wysoko rozwiniętych utrzyma się natomiast na niezmienionym poziomie.
Dynamika liczby ludności będzie przyczyną zmian gęstości zaludnienia11. Sytuację tę zilustrowano na wykresie 3. Przyrost liczby ludności krajów słabo rozwiniętych spowoduje zwiększenie gęstości zaludnienia do 93 osób na kilometr kwadratowy i będzie ono czterokrotnie wyższe niż w krajach wysokorozwiniętych (23 osoby na km2).
Największe tempo przyrostu wartości tego wskaźnika wystąpi w krajach najsłabiej rozwiniętych. Sytuacja ta może być jednym z czynników zwiększających ruchy migracyjne ludności tych obszarów w kierunku krajów wysokorozwiniętych.
10 Odpowiednie dane zawarte są w aneksie w tablicy 2.
Wykres 2. Liczba ludności świata według regionów w latach 2000-2050.
Źródło: Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2002 Revision and World Urbanization Prospects: The 2001 Revision
Wykres 3. Gęstość zaludnienia świata według regionów w latach 2000-2050.
Źródło: Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2002 Revision and World Urbanization Prospects: The 2001 Revision
1,19
1,22 4,88
7,70
0,67
1,67
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
miliardy
Regiony wysokorozwinięte Regiony słabo rozwinięte Kraje najsłabiej rozwinięte
45
66
22,8 23
59
93
32
81
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Świat Regiony wysokorozwinięte Regiony słabo rozwinięte Kraje najsłabiej rozwinięte
osób/km kw.
4.3. Przewidywana struktura ludności według płci i wieku
W skali całego globu struktura ludności będzie zmieniała się z typu progresywnego w kierunku ludności typu zastojowego12. Na wykresie 4 zamieszczono piramidy wieku dla ludności świata. Strukturę ludności w regionach rozwiniętych przedstawia wykres 5, a słabo rozwiniętych wykres 6. Dla porównania zestawiono piramidy wieku w latach 2000 i 2050. Na zwrócenie uwagi zasługują różnice w charakterze zmian w rozpatrywanych regionach.
Wykres 4. Piramidy wieku dla świata w 2000 i 2050 roku.
2000 2050
Wykres 5. Piramidy wieku dla regionów wysokorozwiniętych w 2000 i 2050 roku.
2000 2050
Źródło: Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2002 Revision and World Urbanization Prospects: The 2001 Revision
-400000 -300000 -200000 -100000 0 100000 200000 300000 400000
0-4
-400000 -300000 -200000 -100000 0 100000 200000 300000 400000
0-4
-60000 -40000 -20000 0 20000 40000 60000
0-4
W regionach wysokorozwiniętych struktura ma wyraźnie regresywny charakter.
Regiony słabo rozwinięte charakteryzują się strukturą typu progresywnego, ale w nadchodzącym okresie struktura ta będzie przekształcać się w typ zastojowy. Proces ten postępować będzie głównie za sprawą przedłużania się trwania życia.
Wykres 6. Piramidy wieku dla regionów słabo rozwiniętych w 2000 i 2050 roku.
2000 2050
Źródło: Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2002 Revision and World Urbanization Prospects: The 2001 Revision
Innego typu zmiany w strukturze ludności przewiduje się w krajach najsłabiej rozwiniętych. Nastąpi tam znaczący wzrost liczby ludności we wszystkich grupach wiekowych (wykres 7). Regiony te będą nadal miały najmłodszą strukturę odzwierciedloną przez progresywny typ piramidy wieku.
W ciągu nadchodzących 50 lat będzie postępował proces starzenia się ludności zarówno w wyniku spadku płodności jak i w rezultacie przedłużania się życia szczególnie ludności w starszym wieku. Przemiany te przedstawiono na wykresie 8 a odpowiednie dane zamieszczono w aneksie (tablica 8). Udział ludności w wieku 65 i więcej lat na świecie wzrośnie z 6,9% do 15,9%; w regionach rozwiniętych z 14,3% do prawie 26%; w krajach słabo rozwiniętych od 5,1% do 15,3%, a na obszarach najsłabiej rozwiniętych
W ciągu nadchodzących 50 lat będzie postępował proces starzenia się ludności zarówno w wyniku spadku płodności jak i w rezultacie przedłużania się życia szczególnie ludności w starszym wieku. Przemiany te przedstawiono na wykresie 8 a odpowiednie dane zamieszczono w aneksie (tablica 8). Udział ludności w wieku 65 i więcej lat na świecie wzrośnie z 6,9% do 15,9%; w regionach rozwiniętych z 14,3% do prawie 26%; w krajach słabo rozwiniętych od 5,1% do 15,3%, a na obszarach najsłabiej rozwiniętych