Stan i struktura ludności według prognoz ONZ

Ogólna liczba ludności

Według przewidywań Departamentu Badań Ludnościowych ONZ liczba ludności w Europie w latach 2005–2050 będzie spadać i to niezależnie od wariantu prognozy.

Sytuację tę przedstawiono na wykresie 2. Zgodnie z wariantem prognozy o średniej płodności w latach 2005–2010 liczba ludności w Europie będzie obniżać się średnio o ponad 1 mln rocznie, a w latach 2045–2050 średnioroczny spadek wzrośnie do prawie 3 mln.

mężczyźni kobiety

%

Wykres 2. Liczba ludności Europy na podstawie prognoz ONZ

Źródło: World Population Prospect. The 2002 Revision. Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.

Tablica 2. Współczynnik przyrostu rzeczywistego (%) w Europie na podstawie prognoz ONZ

Okres Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.

Przewidywany spadek liczby ludności jest zróżnicowany w zależności od wariantu prognozy (por. tablica 2). Według wariantów o średniej, niskiej i stałej płodności tempo spadku liczby ludności będzie wzrastać w czasie. W wariancie prognozy o niskiej płodności w okresie 2005–2010 wyniesie ono średnio –0,24% rocznie a w okresie 2045–

2050 już średnio –0,9% na rok. Inaczej przedstawia się sytuacja w wariancie prognozy o

wysokiej płodności, gdzie spadek liczby ludności charakteryzuje się najsłabszą dynamiką.

Ponadto w pierwszym okresie średnioroczne tempo spadku rośnie. W latach 2005–2010 wynosi –0,03%, w latach 2025–2030 już –0,1%. Po 2030 roku tempo to słabnie i w latach 2045–2050 osiągnie wartość –0,03%.

Struktura ludności według płci

Przewidywane trendy liczby ludności według płci odzwierciedlają tendencje podobne do zmian liczby ludności ogółem. Prawidłowości tej nie podlegają prognozy sporządzone według wariantu o wysokiej płodności, zgodnie z którym w latach 2045–2050 liczba mężczyzn wzrośnie (średnio o 68 tys., czyli 0,02% rocznie). W pozostałych okresach i wariantach, prognozy ONZ przewidują spadek liczby zarówno kobiet jak i mężczyzn (por. wykres 3 a i b).

Wykres 3. Liczba ludności Europy według płci na podstawie prognoz ONZ

a) Mężczyźni b) Kobiety

Źródło: World Population Prospect. The 2002 Revision. Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.

Tablica 3. Współczynnik przyrostu rzeczywistego (w %) w Europie według płci na

Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.

W latach 2005–2050, w każdym wariancie prognozy, liczba kobiet będzie przewyższać liczbę mężczyzn. Większe też będą średnie roczne bezwzględne spadki liczby kobiet. Ponadto w niektórych wariantach prognozy, zmiany liczby kobiet charakteryzować się będą bardziej dynamicznym spadkiem względnym niż zmiany w liczbie mężczyzn w większości okresów. Okresy, w których dynamika spadku liczby kobiet będzie wyższa niż mężczyzn, zostały wyróżnione w tablicy 3.

Różnice obserwowane w dynamice zmian liczby ludności według płci będą miały wpływ na wartość współczynnika maskulinizacji (por. wykres 4). W wariancie prognozy o wysokiej płodności zmiany na korzyść mężczyzn są najbardziej znaczące. Współczynnik ten wynoszący 93,1 w 2005 roku wzrośnie do poziomu 93,7 w roku 2030, a w roku 2050 osiągnie wartość 94,8. Przez cały badany okres 2005–2050 średni przyrost współczynnika wyniesie 0,03 na rok, przy czym na początku omawianego okresu dynamika przyrostu będzie mniejsza a później się zwiększy.

W wariancie prognozy o średniej płodności wartość współczynnika maskulinizacji również rośnie, choć w mniejszym stopniu aniżeli w wariancie prognozy zakładającym wysoką płodność. Średnie roczne przyrosty wartości tego miernika wynoszą 0,01. W roku 2010 na 100 kobiet będzie przypadało 93,1 mężczyzn, w 2030 – 93,2 mężczyzn, a w 2050 – 93,6 mężczyzn. Również w tym przypadku dynamika zmian wzrasta pod koniec omawianego okresu.

Wykres 4. Współczynnik maskulinizacji w Europie na podstawie prognoz ONZ

92,0

Źródło: Obliczenia własne na podstawie: World Population Prospect. The 2002 Revision.

Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.

W pozostałych dwóch wariantach wartość współczynnika maskulinizacji obniża się. W wariancie prognozy o niskiej płodności spadek ten wynosi średnio 0,02 na rok, a w wariancie prognozy o stałej płodności co roku na 100 kobiet będzie przypadało średnio o 0,01 mężczyzny mniej.

Struktura ludności według wieku

W każdym wariancie prognozy zmienia się struktura ludności według wieku (por.

wykres 1 i 5); w kolejnych latach aż do 2050 roku obserwować będziemy spadek liczby osób w młodszych grupach wieku na rzecz osób będących w wieku 60 lat i więcej.

Najbardziej dynamiczne zmiany w strukturze ludności Europy według wieku obserwowane będą w wariancie prognozy o stałej i niskiej płodności (udział osób w wieku 0-14 lat w 2050 roku nie przekroczy 12% ogółu ludności Europy, a udział osób w wieku 60 lat i więcej będzie wynosił około 39%). Mniejszą dynamiką niekorzystnych zmian w strukturze wieku charakteryzować się będzie populacja Europy w przypadku realizacji prognozy zakładającej wysoką płodność (udział osób w wieku 0-14 lat w 2050 roku przekroczy 19% ogółu ludności Europy, a udział osób w wieku 60 lat i więcej będzie wynosił około 31%).

Wykres 5. Struktura ludności Europy według płci i wieku w 2050 roku na podstawie prognozy ONZ

a) wariant o średniej płodności

0-4

100+ b) wariant o wysokiej płodności

-12 -10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10

c) wariant o niskiej płodności

d) wariant o stałej płodności

- 12 - 10 - 8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10

Źródło: Obliczenia własne na podstawie: World Population Prospect. The 2002 Revision.

Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.

Analizując strukturę ludności Europy według wieku w wariancie prognozy o średniej płodności (por. wykres 6) w 2010 roku liczba dzieci w wieku 0-4 lata w porównaniu z rokiem 2000 zmniejszy się o 5,88%, w 2030 – o 9,8% a w 2050 roku liczba ta zmniejszy się o 5,88%. W grupie wieku 5-14 lat spadek liczby ludności w porównaniu z rokiem 2000 będzie jeszcze większy; w 2010 roku liczba osób w wieku 5-14 lat zmniejszy się o 12,1%, w 2030 – o 24,19% a w 2050 roku o 20,16%. Podobnie zmniejszy się udział osób w wieku 15-24 lata w ogólnej liczbie osób. Z kolei w przedziale wieku 25-59 lat liczba osób początkowo będzie wzrastać, by już w 2025 roku zacząć systematycznie spadać.

W 2010 roku w porównaniu z rokiem 2000 liczba osób w wieku 25-59 lat zwiększy się o 2,89%, by w 2030 zmniejszyć się w porównaniu z rokiem 2000 o 5,58%,a w 2050 roku o 17,15%. Ponadto należy zwrócić uwagę na drastyczny wzrost liczby osób będących w wieku 60 lat i więcej. Ich udział w ogólnej liczbie ludności Europy wzrośnie w 2010 roku o 2,48%, w 2030 roku już o 49,5% a w 2050 roku aż o 73,76% w porównaniu z rokiem 2000. Oznacza to, że udział osób w wieku 60 lat i więcej w ogólnej liczbie ludności Europy wzrośnie w ciągu najbliższych 50 lat aż o 14,84 punkty procentowe (według wariantu prognozy o średniej płodności).

mężczyźni kobiety

%

mężczyźni kobiety

%

Wykres 6. Struktura ludności Europy według płci i wieku – wariant prognozy o średniej

Źródło: Obliczenia własne na podstawie: World Population Prospect. The 2002 Revision.

Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.

Piramidy wieku ludności Europy przedstawione na wykresie 6 wskazują, że w okresie 2000–2050 ludność Europy będzie ulegała dynamicznemu procesowi starzenia się.

Mierniki charakteryzujące procesy starzenia się ludności Europy podano w tablicy 4.

mężczyźni kobiety

Tablica 4. Wskaźniki charakteryzujące starzenie się ludności Europy według prognoz ONZ Warianty prognozy 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

Mediana wieku

Średnia płodność 39,3 40,8 42,2 43,6 44,8 46,1 47,2 47,9 48 47,7 Wysoka płodność 39,2 40,5 41,7 42,9 43,9 44,7 45,4 45,1 44,1 43,1 Niska płodność 39,4 41 42,7 44,3 45,9 47,5 49 50,5 51,6 52,3 Stała płodność 39,2 40,7 42,1 43,6 45 46,5 47,8 49 49,8 50,1

Współczynniki obciążenia demograficznego

Średnia płodność 46,2 45,1 47,3 50,6 55,0 59,5 63,4 67,5 70,9 74,2 Wysoka płodność 46,6 46,2 48,8 52,9 57,5 62,3 66,7 70,9 74,5 77,3 Niska płodność 45,8 44,1 44,9 47,9 52,2 56,7 60,8 64,7 68,4 73,0 Stała płodność 46,4 45,6 47,5 50,2 53,4 57,0 60,5 64,5 67,5 70,9

Liczba dzieci w wieku 0-14 lat na 100 osób w wieku produkcyjnym Średnia płodność 23,0 21,5 21,4 21,5 22,0 22,3 22,9 23,8 24,8 25,6 Wysoka płodność 23,3 22,5 23,1 24,0 24,9 26,0 27,3 29,2 31,2 32,8 Niska płodność 22,6 20,5 19,1 18,8 18,7 18,7 18,6 18,6 18,5 18,9 Stała płodność 23,1 22,0 21,7 21,2 20,6 20,1 19,9 20,2 20,3 20,3 Liczba osób w wieku 65 lat i więcej na 100 osób w wieku produkcyjnym Średnia płodność 23,2 23,7 25,9 29,1 33,0 37,2 40,5 43,7 46,2 48,6 Wysoka płodność 23,3 23,7 25,7 28,9 32,6 36,4 39,3 41,7 43,3 44,5 Niska płodność 23,2 23,6 25,8 29,1 33,5 38,1 42,1 46,1 49,8 54,2 Stała płodność 23,3 23,6 25,8 29,0 32,8 36,9 40,6 44,2 47,2 50,6

Liczba dzieci w wieku 0-14 lat na osobę w wieku 65 lat i więcej Średnia płodność 0,76 0,67 0,60 0,55 0,50 0,46 0,44 0,43 0,43 0,42 Wysoka płodność 0,77 0,70 0,65 0,61 0,57 0,55 0,54 0,56 0,57 0,59 Niska płodność 1,05 0,89 0,75 0,65 0,58 0,52 0,48 0,44 0,41 0,38 Stała płodność 0,76 0,69 0,62 0,54 0,47 0,42 0,38 0,36 0,34 0,32

Udział osób w wieku 80 lat i więcej w ogólnej liczbie osób

Średnia płodność 3,50 4,20 4,50 5,10 5,20 6,00 6,90 7,90 8,90 9,50 Wysoka płodność 3,50 4,10 4,50 5,00 5,10 5,80 6,60 7,40 8,10 8,50 Niska płodność 3,50 4,20 4,60 5,20 5,40 6,20 7,30 8,50 9,70 10,60 Stała płodność 3,50 4,20 4,50 5,10 5,30 6,00 7,10 8,20 9,20 10,10 Źródło: Obliczenia własne na podstawie: World Population Prospect. The 2002 Revision.

Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.

W latach 2000–2050 mediana wieku ludności Europy charakteryzować się będzie dużą dynamiką zmian. Najwyższy wzrost mediany wieku Europejczyka obserwowany będzie w wariancie prognozy o niskiej płodności (wzrost o 38,7%), natomiast najniższy – w wariancie o wysokiej płodności (wzrost o 19%). W wariancie prognozy o wysokiej płodności, w przeciwieństwie do pozostałych wariantów, po początkowym wzroście

wartości mediany od 2035 roku obserwować będziemy spadek wartości środkowego wieku Europejczyka. W wariancie prognozy o średniej płodności mediana wieku Europejczyka wzrasta z poziomu 37,7 lat w 2000 roku do 40,8 lat w 2010 roku (czyli o 8,22%), do 44,7 lat w 2030 roku (czyli wzrost o 22,3%) a w 2050 roku do 47,7 lat, czyli aż o 26,5%. Wiek środkowy Europejczyka w ciągu 50 lat wzrośnie o 10 lat, przy założeniu wariantu prognozy o średniej płodności.

Analizując współczynnik obciążenia demograficznego we wszystkich wariantach prognozy obserwujemy silną tendencję wzrostową obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym. Tendencje te przedstawiono w tablicy 4. Największy wzrost wartości wskaźnika obciążenia demograficznego w latach 2000–

2050 obserwować będziemy w wariancie o wysokiej płodności (wzrost o 62,7% w 2050 w porównaniu z rokiem 2000), zaś najniższy – w wariancie o stałej płodności (wzrost o 49,3%). Obciążenie osób w wieku produkcyjnym osobami w wieku 0-14 lat w zależności od wariantu prognozy charakteryzuje się nieco odmiennymi tendencjami. W wariantach o stałej i niskiej płodności w prognozowanym okresie obserwować będziemy dynamiczny spadek badanego wskaźnika (wariant o stałej płodności – spadek o 21,3%, o niskiej – 26,7%). Z kolei, w wariancie o wysokiej płodności po początkowym spadku wskaźnika od 2015 roku obserwować będziemy wzrost obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku przedprodukcyjnym. Natomiast obciążenie ludności w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym charakteryzować się będzie tendencją wzrostową niezależnie od wariantu prognozy ONZ. Różnić się będzie jedynie dynamiką; w wariancie o wysokiej płodności obserwować będziemy najniższą dynamikę wzrostu obciążenia ludnością w wieku 65 lat i więcej (wzrost o 105,1% w 2050 roku w porównaniu z rokiem 2000), zaś najwyższą – wariant o niskiej płodności (wzrost o około 150%).

W wariancie prognozy o średniej płodności (por. wykres 7) w 2000 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 47,5 osoby w wieku nieprodukcyjnym, w 2010 roku przypadać będzie 45,1 osoby, w 2030 roku już 59,5 osoby, a w 2050 – 74,2 osoby. W okresie 50 lat wskaźnik obciążenia demograficznego ludności europejskiej wzrośnie o 56,2%. Analizując obciążenie osób w wieku produkcyjnym osobami odpowiednio w wieku 0-14 lat i w wieku 65 lat i więcej (według wariantu prognozy zakładającego średnią płodność) zauważamy, że w latach 2000–2020 można oczekiwać spadku liczby osób będących w wieku 0-14 lat na 100 osób w wieku produkcyjnym, natomiast w latach 2025–

2050 liczba dzieci do 14 roku życia na 100 osób w wieku produkcyjnym nieznacznie

będzie wzrastać. Wzrost ten spowodowany będzie przede wszystkim spadkiem liczby osób będących w wieku 15-64 lata.

Analizując dynamikę zmian liczby osób w wieku 65 lat i więcej na 100 osób w wieku produkcyjnym zauważamy jednokierunkową tendencje wzrostową przez cały prognozowany okres. W 2000 roku liczba osób w wieku 65 lat i więcej na 100 osób w wieku produkcyjnym wynosiła 21,7, w 2010 roku można oczekiwać, że będzie wynosić 23,7, w 2030 roku – 37,2 a w 2050 roku 48,6. Zatem w ciągu 50 lat obciążenie osób w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym w wariancie zakładającym średni poziom płodności w Europie wzrośnie aż o 124%. Oznacza to, że na dwie osoby w wieku 15-64 lata przypadać będzie jedna osoba w wieku 65 lat i więcej.

Wykres 7. Wskaźniki obciążenia demograficznego ludności Europy w latach 2000–2050 – wariant prognozy o średniej płodności

0 10 20 30 40 50 60 70 80

2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

współczynniki obciążenia demograficznego lata

liczba osób w wieku 65 lat i więcej na 100 osób w wieku produkcyjnym liczba dzieci w wieku 0-14 lat na 100 osób w wieku produkcyjnym

Źródło: Obliczenia własne na podstawie: World Population Prospect. The 2002 Revision.

Vol I: Comprehensive Tables, Department of Economics and Social Affairs, Population Division, United Nations, New York 2003.

Charakteryzując proces starzenia się populacji posługujemy się często wskaźnikiem, który jest stosunkiem liczby dzieci w wieku 0-14 lat do liczby osób w wieku 60 lat i więcej. Jest on interpretowany jako liczba wnuków przypadających na jednego dziadka. We wszystkich wariantach prognozy widoczny będzie spadek liczby wnuków przypadających na jednego dziadka (por. tablica 4). Najbardziej dynamiczny spadek liczby wnuków przypadających na jednego dziadka obserwować będziemy w wariancie o stałej płodności (spadek o 63,2%), natomiast najmniejszy spadek – w wariancie o wysokiej płodności (o 32,2%). W wariancie prognozy o średniej płodności liczba wnuków

przypadających na 1 dziadka spadnie z poziomu 0,87 w 2000 roku do 0,42 w roku 2050, czyli aż o 51,7%.

Analizując przewidywany proces starzenia się ludności Europy należy zwrócić uwagę na populację w wieku 80 lat i więcej, której liczebność, niezależnie od wariantu prognozy ONZ, będzie wzrastać w całym badanym okresie, przede wszystkim ze względu na wydłużające się oczekiwane trwanie życia w starszym wieku. W 2000 roku udział osób w wieku 80 lat i więcej w ogólnej liczbie ludności Europy wynosił 2,9%. Najwyższy wzrost odsetka osób w wieku 80 lat i więcej obserwowany będzie w wariancie prognozy o niskiej płodności (wzrost o 265,5% w 2050 roku w porównaniu z rokiem 2000), zaś najmniejszy wzrost – o 193,1% - w wariancie o wysokiej płodności. Według wariantu prognozy o średniej płodności, w 2010 roku ich udział wzrośnie do 4,2%, w 2030 roku do 6%, a w 2050 roku do 9,5%. Zatem w okresie 50 lat oczekiwać można, że udział osób w wieku 80 lat i więcej w ogólnej liczbie ludności Europy wzrośnie o 227,6%.

1.3 Przewidywane zmiany procesów demograficznych