Prace na dachach płaskich wykony-wane są podczas ich budowy oraz w trakcie użytkowania obiektów, przy pracach związanych z konserwacją i naprawami samych dachów, elemen-tów budynku wyprowadzonych po-nad dach, urządzeń zainstalowanych na dachu, a także podczas usuwania śniegu, czyszczenia rynien itp.
Dach płaski nie został zdefi niowany w przepisach prawa. W praktyce bu-dowlanej przyjmuje się, że jest to dach o nachyleniu połaci nie więk-szym niż 12o, tj. ok. 20%. Taki podział nachylenia dachów na dachy o nachyle-niu do 20% oraz powyżej 20%, biorąc pod uwagę rodzaj stosowanych zabez-pieczeń przed upadkiem z wysokości, przyjęto w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pra-cy podczas wykonywania robót budow-lanych (Dz.U. Nr 47, poz. 401).
Przepis ten stanowi, że osoba wyko-nująca roboty w pobliżu krawędzi da-chu płaskiego lub dada-chu o nachyleniu do 20% jest obowiązana posiadać odpowiednie zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Należy przede wszystkim stosować środki ochrony zbiorowej, szczególnie balustrady
Jeżeli pracownik będzie wykonywał pracę lub przemieszczał się w pobliżu krawędzi dachu płaskiego albo niezabezpieczonych otworów wewnątrz dachu, może dojść do wypadku.
Niebezpiecznym miejscem pracy może być także dach o małej wytrzymałości poszycia.
Fot. 1 | Balustrady zamontowane na krawę-dziach stropu podczas wznoszenia budynku (fot. archiwum PIP)
Rys. 1 | Zabezpieczenie otworu w dachu stałymi balustradami (rys. autorki)
Rys. 2 | Wolno stojące (ruchome) balustrady do zabezpieczeń krawędzi dachów z przeciw-wagami, nie naruszają poszycia dachu (rys. autorki)
(z poręczą ochronną na wysokości 1,1 m, deską krawężnikową o wy-sokości 0,15 m i wolną przestrzenią pomiędzy nimi wypełnioną w sposób zabezpieczający pracowników przed upadkiem z wysokości), siatki ochron-ne i siatki bezpieczeństwa.
Natomiast stosowanie środków ochrony indywidualnej, szczególnie takich jak szelki bezpieczeństwa, jest do-puszczalne, gdy nie ma możliwości sto-sowania środków ochrony zbiorowej.
Podczas wykonywania prac na da-chach płaskich budynków przekaza-nych już do użytkowania należy stoso-wać się do przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogól-nych przepisów bezpieczeństwa i hi-gieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.).
Zdarza się, że dach posiada wokół całej swojej powierzchni attykę lub zamon-towaną na stałe balustradę o wysoko-ści minimum 1,1 m. Zabezpieczenie pracowników, wykonujących prace na dachu płaskim, przed upadkiem z wy-sokości nie jest wówczas konieczne.
W przypadkach gdy praca na dachu płaskim nie będzie wykonywana w po-bliżu jego krawędzi, a przyjęta orga-nizacja pracy nie będzie w żadnym momencie zmuszała pracownika do zbliżania się do krawędzi dachu (w tym również w celu komunikacji z innymi znajdującymi się na dole osobami), można ochronić pracowników poprzez wyznaczenie (np. ogrodzenie) i ozna-kowanie terenu wykonywania prac.
Gdy konieczne jest zbliżanie się pra-cowników do krawędzi dachu, należy zastosować środki ochrony zbiorowej w postaci zainstalowanej balustrady
składającej się z poręczy ochronnych umieszczonych na wysokości co naj-mniej 1,1 m i krawężników o wysokości co najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem powinna być umieszczo-na w połowie wysokości poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnię-cie osób. Balustrada stanowiąca zabez-pieczenie krawędzi dachu lub otworu przed upadkiem z wysokości powinna być na tyle wytrzymała, aby mogła za-pobiec upadkowi – zatrzymać spadają-cą osobę i nie dopuścić do spadania.
Należy pamiętać, że praca na dachu powinna być zorganizowana w taki sposób, aby pracownik nie był zmu-szony do wychylania się poza poręcz balustrady stałej lub tymczasowej.
Nowym rozwiązaniem zabezpieczenia krawędzi dachu są wolno stojące balustrady, które nie są mocowa-ne do dachu. Istotnym elementem systemu zapewniającym jego bez-pieczne użytkowanie są przeciwwagi
b h p
63
grudzień 11 [90]
zamocowane na odsuniętych od osi barierki ramionach. Zarówno przeciw-waga, jak i stopa słupka są tak wyko-nane, aby nie powodować uszkodzenia powierzchni dachu. Taką balustradą można zabezpieczyć czasowo miejsce prowadzonych prac, wydzielić trwale pewne fragmenty dachu, do których zapewniony powinien być częstszy do-stęp, lub zabezpieczyć cały dach.
Wymagania wytrzymałościowe dla tego rodzaju balustrad określone są w normie PN-EN 13374 Tymczasowe systemy zabezpieczeń na krawędzi budynków – Opis techniczny wyrobu, metody badań.
Balustrady można stosować na płaskich dachach (do 3° nachylenia). W ten spo-sób zabezpieczamy wszystkie pracują-ce tam osoby przed upadkami z wyso-kości wywołanymi poślizgnięciami czy potknięciami. Modułowa budowa ba-lustrad pozwala swobodnie regulować wysokość i dopasować się do więk-szości spotykanych profi li krawędzio-wych dachu. Łatwa jest w demontażu, można ją instalować i rozbudowywać w miarę potrzeb. Wolno stojące ba-lustrady mogą być również zastoso-wane do zabezpieczenia przed upad-kiem przez otwory dachowe (świetliki, przeszklone kopuły itp.). Istotne jest, żeby przy ich zastosowaniu uwzględ-nić wytrzymałość konstrukcji dachu na obciążenie dodatkową masą.
Gdy zastosowanie środków ochrony zbiorowej nie jest możliwe, pracodaw-ca jest obowiązany wyposażyć pra-cownika w odpowiednie środki ochro-ny indywidualnej.
W tym przypadku istotny staje się do-bór systemu chroniącego przed upad-kiem z wysokości, rozumianego jako kompletny układ składników lub pod-zespołów sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości, stosowany w taki sposób, że spadanie z wysoko-ści jest całkowicie uniemożliwione lub bezpiecznie powstrzymane. W przy-padku prac na dachu należy przede wszystkim stosować systemy uniemoż-liwiające rozpoczęcie spadania. System
taki składa się z trzech podzespołów:
■ uprzęży (szelek bezpieczeństwa);
■ podzespołu łącząco-amortyzującego;
■ podzespołu kotwiczącego.
Już na etapie projektowania bu-dynku należy uwzględnić zainsta-lowanie na dachu stałych punk-tów konstrukcyjnych, służących do mocowania urządzeń kotwiczą-cych oraz sprzętu ochrony indywi-dualnej. W przeciwnym razie wybór właściwego punktu kotwiczenia może stanowić spory problem. Urządzenia ko-twiczące, zgodne z normą PN-EN 795 Ochrona przed upadkiem z wysokości.
Urządzenia kotwiczące. Wymagania i badania, dają gwarancję bezpiecznego zakotwiczenia, a tym samym umożliwia-ją bezpieczne wykonanie pracy podczas użytkowania obiektu. Najlepiej gdy są trwale związanie z obiektem i znajdują się w miejscach, w których przewiduje się wykonywanie prac wymagających ochrony przed upadkiem z wysokości.
Urządzenia kotwiczące, zdefi niowa-ne w normie PN-EN 795, są to elemen-ty albo zestawy elementów lub skład-ników, które są wyposażone w punkt lub punkty kotwiczące. Natomiast punkty kotwiczące to elementy, w których może być dołączony sprzęt ochrony indywidualnej po zainstalo-waniu urządzenia kotwiczącego.
Urządzenia kotwiczące mogą występo-wać jako samodzielne składniki sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysoko-ści lub jako elementy kotwiczące, wcho-dzące w skład podsystemu łączącego lub łącząco-amortyzującego. Pewne części składowe tych urządzeń mogą być również trwale przyłączone do kon-strukcji stałej. Elementy konkon-strukcji sta-łej, do których mocowany jest system kotwiczący, powinny mieć odpowiednią wytrzymałość. Jest ona określana przez producenta urządzenia kotwiczącego lub podsystemu łącząco-amortyzujące-go. Wytrzymałość punktów kotwiczenia powinna zostać oceniona przez osoby posiadające odpowiednie kwalifi kacje.
Norma PN-EN 795 podaje pięć klas urządzeń kotwiczących,
przezna-czonych do użycia z indywidualnym sprzętem chroniącym przed upad-kiem z wysokości:
Fot. 2 | Urządzenia kotwiące klasy A (fot. archiwum Protekt)
Fot. 3 | Urządzenia kotwiące klasy B (fot. archiwum PIP)
64
INŻYNIER BUDOWNICTWA
b h p
Klasa A
A1 – strukturalne punkty kotwiczące – przeznaczone do mocowania na po-wierzchniach poziomych, pionowych i nachylonych;
A2 – strukturalne punkty kotwiczą-ce – przeznaczone do mocowania na dachach pochyłych.
Klasa B
tymczasowe, przenośne punkty kotwi-czące (belka poprzeczna, uchwyt na dźwigarze, trójnóg, zaczepy linkowe i taśmowe).
Klasa C
urządzenia z poziomymi linami kot-wiczącymi – giętkimi nachylonymi do poziomu pod kątem nie większym niż 15o.
Klasa D
urządzenia z poziomymi szynami kotwiczącymi.
Klasa E
bezwładne masy kotwiczące do użytku na powierzchniach poziomych.
Przy doborze urządzenia kotwiczącego należy brać pod uwagę parametry kon-strukcji stałej, miejsce (zasięg) i sposób przemieszczania się pracujących oraz rodzaj podsystemu łącząco-amorty-zującego możliwego do stosowania z urządzeniem kotwiczącym (zgodnie ze wskazaniami producenta). Najbardziej wygodne do zastosowania na dachach płaskich są urządzenia kotwiczące kla-sy A1 oraz C. Urządzenia klakla-sy A1 nie powinny stwarzać problemów projek-towych i montażowych. Przy projekto-waniu punktów kotwiczących na dachu należy wziąć pod uwagę wytrzymałość elementów konstrukcji na obciążenie oraz lokalizację punktów uzależnioną od kształtu powierzchni dachu i do-stępności do miejsc wykonywania prac.
Urządzenia klasy C wymagają odpo-wiedniego projektu. Projekt i montaż systemu powinien być indywidualnym procesem, odpowiednim dla
konkret-Fot. 4 | Urządzenia kotwiące klasy C (archiwum Protekt)
Fot. 5 | Zaczepy taśmowe na kominie (fot. archiwum PIP)
nego obiektu. Przed zaprojektowaniem przebiegu linii systemu niezbędne jest nie tylko zapoznanie się z rozwiązania-mi konstrukcyjno-projektowyrozwiązania-mi dachu, ale również z rodzajem i sposobem wy-konywanych prac, przewidywaną liczbą pracowników jednocześnie wykonują-cych prace itp. Montaż urządzeń powi-nien być przeprowadzony przez osoby odpowiednio przeszkolone (najlepiej przez producenta systemu).
W przypadku braku ww. stałych urządzeń kotwiczących na dachu można zastosować przenośne, in-stalowane okresowo podzespoły kotwiczące, takie jak: zaczepy linkowe stalowe, łańcuchowe lub zaczepy ta-śmowe opasujące elementy konstruk-cji, a także zaczepy nożycowe itp.
Ponadto na powierzchniach pozio-mych dachów, gdy są one nachy-lone pod kątem nie większym niż 5o, można zastosować bezwładne masy kot-wiczące. Pełnią one funk-cję przenoś-nych punktów kotwi-czenia do pracy na dachu płaskim.
Zasada działania bezwładnych mas kotwiczących polega na pochłonię-ciu energii kinetycznej spadającego człowieka. Ich skuteczność zależna jest od konstrukcji, wagi oraz siły tarcia masy o podłoże. Użycie urzą-dzeń kotwiczących klasy E pozwala wyeliminować poważne trudno-ści związane z brakiem możliwotrudno-ści zakotwiczenia systemu zapobie-gającego spadaniu podczas pracy na dachu. Warunkiem jest odpo-wiednia nośność poszycia dacho-wego (dopuszczalnego obciążenia technologicznego). Instalacja bez-władnej masy kotwiczącej jest nie-zwykle prosta, polega na ułożeniu jej na podłożu bez dodatkowego mocowania do konstrukcji stałej. Te urządzenia kotwiczące mogą mieć różną konstrukcję. Są to np. poje-dyncze lub składane bryły sztywne lub elastyczne pojemniki wypełnio-ne materiałem ciekłym lub sypkim.
Można je instalować w danym miej-scu tylko na okres wykonywania prac wymagających ochrony przed upadkiem z wysokości, a następnie przenieść w inne miejsce. Do mas kotwiczących można przyłączać lin-ki bezpieczeństwa z amortyzatorem, urządzenia samozaciskowe lub urzą-dzenia samohamowne. Istotne jest, żeby przy użytkowaniu przestrzegać zaleceń producenta dotyczących ro-dzaju i stanu powierzchni, na której masa może spoczywać.
Rys. 3 | Urządzenie kotwiące klasy D
b h p
65
grudzień 11 [90]
Urządzenia z bezwładną masą kot-wiczącą nie powinny być używane, jeżeli:
■ odległość od krawędzi dachu jest mniejsza niż 2,5 m,
■ istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia mrozu lub w warunkach zamar-zania.
Wydawać by się mogło, że ryzyko upadku podczas pracy na dachu pła-skim nie stanowi poważnego proble-mu. Jednak jeżeli pracownik będzie wykonywał pracę bądź przemieszczał się w pobliżu krawędzi dachu lub niezabezpieczonych otworów wewnątrz dachu, może dojść do poważnego w skutkach wypadku. Wystarczy chwila nieuwagi, zasłabnięcie, potknięcie, po-ślizgnięcie lub potrącenie przez innego pracującego. Dlatego tak ważną sprawą jest stosowanie prawidłowych zabezpie-czeń również na dachach o niedużym stopniu nachylenia połaci. Dach o małej wytrzymałości poszycia również nie jest bezpiecznym miejscem pracy. Wejścia
i zejścia z dachu, miejsca pracy zlokalizo-wane blisko krawędzi dachu lub otworu w dachu (świetlika, włazu itp.) powinny być zabezpieczone w pierwszej kolejno-ści jako miejsca szczególnie niebezpiecz-ne (tam ryzyko upadku jest największe).
Należy także pamiętać, aby przed
wpuszczeniem pracowników na dach w celu wykonania określonych czyn-ności prawidłowo zorganizować pra-cę, nie zapominając o instruktażu stanowiskowym i wyznaczeniu osoby nadzorującej.
Mirosława Kamińska
REKLAMA
66
INŻYNIER BUDOWNICTWA