Przyczyny sukcesu trustów

W literaturze wskazuje się na kilka cech konstrukcyjnych trustu, które uczy-niły tę instytucję przydatną dla szerokiego wykorzystania w najróżniejszych rodzajach stosunków społeczno-gospodarczych. W ostatnich latach zalety, które decydują o atrakcyjności trustu, stały się przedmiotem interesujących rozwa-żań pod kątem ekonomicznej analizy prawa³³. Bada się mianowicie — przede

28 r. Pearce, J. steVens: The Law…, s. 132.

29 Zob. np. r. s^itKoff: Agency Costs Theory of Trust Law. Cornell L. Rev., vol. 89, 2004, s. 624; H. Batiffol: Trust…, s. 245.

30 Ten aspekt uwypuklają m. g^raZiaDei, U. m^attei, l. s^mitH: Commercial Trusts in Euro-pean Private Law. Cambridge 2005.

31 Zob. np. H. H^ansmann, U. m^attei: The Functions…, s. 438; r. s^itKoff: Agency…, s. 632.

32 Zob. Principles…, Eds. D. H^ayton, s. K^ortmann, H.l.e. V^erHagen, s. 8.

33 Kierunek ekonomicznej analizy prawa, który powstał w USA w latach 50.—70. minione-go wieku, cieszy się także rosnącym zainteresowaniem w Europie, jak i w naszym kraju. Por.

J. stelmacH, B. BrożeK, W. ZałUsKi: Dziesięć wykładów o ekonomii prawa. Warszawa 2007;

J. s^telmacH, m. s^onieWicKa: Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych. Warszawa 2007; r. stroińsKi: O kosztach transakcyjnych i potrzebie analizy ekonomicznej w prawie handlowym. PPH 2004, nr 6, s. 36; i^Dem: Ekonomiczna analiza prawa, czyli w poszukiwaniu efektywności. KPP 2002, nr 3, s. 549. Kierunek ten wychodzi z dość oczywistego założenia, że środowisko prawne ma wpływ na rozwój gospodarki. Niektóre wszakże konstrukcje rozwojowi

1. Uwagi ogólne 59 wszystkim w doktrynie amerykańskiej — na ile cechy trustu umożliwiają osią-gnięcie szczególnych korzyści gospodarczych, niemożliwych lub trudnych do zrealizowania za pomocą innych instytucji prawnych³⁴. W niniejszej pracy nie ma miejsca na wyczerpujące przedstawienie tych zagadnień. Z tego też względu jedynie krótko wskazane zostaną najważniejsze cechy trustu, które z funkcjonal-nego punktu widzenia decydują o jego częstym stosowaniu w praktyce obrotu.

Po pierwsze zatem, należy wskazać na wspomnianą już elastyczność tej konstrukcji. Trust daje możliwości swobodnego kształtowania praw i obowiąz-ków stron, w szczególności obowiązobowiąz-ków powiernika względem majątku. Okres, na który ustanawiany jest trust, można ukształtować dowolnie, w tym w taki sposób, że będzie istniał przez wiele pokoleń. Majątek trustowy może służyć potrzebom danych osób, ale może także zostać przeznaczony na rzecz realizacji określonych celów dobroczynnych. W konsekwencji, trust można zaadaptować do wielu różnych sytuacji życiowych i dostosować do potrzeb danego przypad-ku. Jednocześnie, w prawie przywidziane są szczegółowe normy dyspozytywne, które znajdują zastosowanie, jeżeli strony nie postanowią inaczej. Istnienie

„dyspozytywnego środowiska prawnego” obniża — w typowym przypadku — koszty negocjowania postanowień konkretnego trustu³⁵.

Po drugie, utworzenie trustu nie wymaga spełnienia wielu wymogów for-malnych. W przypadku trustu co do zasady nie jest konieczne dokonanie żadnej rejestracji ani zgłoszenia do ewidencji. W porównaniu ze spółkami, umożliwia również pominięcie wielu innych formalności, które w tych ostatnich są nie-zbędne (np. konieczność zwoływania zgromadzenia wspólników)³⁶.

takiemu sprzyjają, inne zaś go utrudniają. Ekonomiczna analiza prawa bada zależności przyczy-nowe między prawem a rozwojem gospodarki. Por. a. o^gUs: The Economic Approach. Compe-tition Between Legal Systems. In: Comparative Law — A Handbook. Eds. e. orücü, D. nelKen. Oxford—Portland 2007, s. 155.

34 Zob. H. Hansmann, U. mattei: The Functions…, s. 434; iiDem: Trust Law in United States. A Basic Study of Its Special Contribution. Am. J. Comp. L., vol. 46, 1998, s. 133;

U. mattei: The European Codification Process. Cut and Paste. The Hague—London—New York, 2003, s. 161; m. g^raZiaDei, U. m^attei, l. s^mitH: Commercial…, s. 37; r. s^itKoff: Trust Law. Corporate Law, and Capital Market Efficiency. J. Corp. L., vol. 28, 2003, s. 565; iDem: An Agency…, s. 621; i^Dem: Trust as „Unincorporation”. A Research Agenda. U. Ill. L. Rev. 2005, s. 31; m. scHanZenBacH, r. sitKoff: Did Reform of Prudent Trust Investment Laws Change Trust Portfolio Allocation? J. l. e^con., vol. 50, 2007, s. 681; J. K^licK, r. s^itKoff: Agency Costs, Charitable Trusts, and Corporate Control. Evidence From Hershey’s Kiss-Off. Colum. L. Rev., vol. 108, 2008, no. 4, s. 749. Z kolei już w 1954 r. holenderski uczony Uniken Venema sugero-wał, że angloamerykański trust ma takie cechy, które byłyby użyteczne czy wręcz niezbędne dla rozwoju prawa holenderskiego. Zob. U. V^enema: Trustrecht en bewind. Groningen 1954, s. 311.

35 Tak H. Hansmann, U. mattei: Trust…, s. 135; D. Hayton: Developing the Law…, s. 87.

36 Por. D. H^ayton: Underhill & Hayton. Law relating to trust and trustees. 14^th ed. London 1995, s. 28; H.l.e. VerHagen: Trusts in the Civil Law. Making Use of the Experience of Mixed Jurisdictions. ERPL 2000, no. 3, s. 481; D. H^ayton: The Uses…, s. 444.

Po trzecie, trust cechuje się niskimi kosztami agencyjnymi (agency costs).

Kosztami agencyjnymi nazywamy koszty powstające na skutek rozdzielenia zarządu od własności (korzyści) majątku³⁷. W literaturze podnosi się, że w tru-stach są one niższe niż w spółkach prawa handlowego³⁸.

Po czwarte, trust ułatwia segregację majątku, umożliwiającą zabezpieczenie transakcji z poszczególnymi wierzycielami, z wykorzystaniem wydzielonych mas majątkowych, z jednoczesną ochroną majątku trustowego przed roszcze-niami wierzycieli innych mas majątkowych³⁹.

Po piąte, silnie chronieni są beneficjenci, co stanowi zachętę do powierzania majątku powiernikom. Zdaniem większości autorów, szczególne znaczenie ma możliwość wyłączenia składników majątku powierniczego z upadłości powier-nika⁴⁰.

Po szóste wreszcie, w ramach stosunku trustowego na powierniku spoczy-wają surowe obowiązki powiernicze (tzw. fiduciary duties). Wysokie standardy należytej staranności wymagane od powiernika zapewniają beneficjentowi dobry poziom ochrony i gwarantują, że realne jest osiągnięcie przyobiecanych bene-ficjentowi korzyści z majątku powierniczego⁴¹.

37 Zob. r. stroińsKi: O kosztach…, s. 39.

38 Struktura trustu — przyznanie z jednej strony uprawnień właścicielskich powiernikowi, a z drugiej — uprawnień o rzeczowym charakterze beneficjentowi, pozwala skutecznie osiągać zamierzone cele ekonomiczne. Silna pozycja beneficjenta, zabezpieczając jego interesy, mini-malizuje koszty kontroli. Natomiast powiernik, będąc pełnoprawnym właścicielem, zwolniony z codziennego nadzoru beneficjenta, może skoncentrować swoje działania na pomnażaniu majątku powierniczego. Zob. U. mattei: The European…, s. 166; m. graZiaDei, U. mattei, l. smitH: Commercial…, s. 41. Por. również a. o^gUs: The Economic…, s. 162, który wskazuje, że okolicz-ność, że trust sprawdził się jako narzędzie efektywne ekonomicznie powoduje presję na państwa nieznające trustu, aby taką instytucję wprowadziły lub przynajmniej uznawały trusty zagranicznie.

W istocie mamy tu do czynienia z silną konkurencją „normatywną” pomiędzy państwami.

39 Zob. H. H^ansmann, U. m^attei: Trust…, s. 134; r. s^itKoff: Agency…, s. 632; D. H^ayton: The Uses…, s. 438. W cesze tej widoczne jest podobieństwo do osób prawnych — zob. w szcze-gólności H. H^ansmann, U. m^attei: The functions…, s. 472.

40 Według U. Mattei, trust jest najefektywniejszym narzędziem, za pomocą którego mają-tek zarządzany na rzecz innej osoby może zostać wyłączony z upadłości zarządzającego. Zob.

U. mattei: Comparative Law and Economics. Ann Arbor 1999, s. 147 (cyt. za: H.l.e. VerHagen: Trusts…, s. 480). Por. także J. l^angBein: The Secret…, s. 179. Zauważa się również, że trust umożliwia powierzanie majątku w zarząd innym osobom bez podejmowania ryzyka wadliwego zarządu. Zob. a.n. yiannoPoUlos: Trust and the Civil Law. The Louisiana Experience. In:

J. milo, J. smits: Trusts in Mixed Legal Systems. Nijmegen 2001, s. 63.

41 Por. H.l.e. V^erHagen: Trusts…, s. 482; J. l^angBein: The Secret…, s. 182.

61