Platforma Obywatelska i Robert Lewandowski
W związku ze zbliżającymi się wyborami parlamentarnymi, w październiku 2015 roku, dzień po zwycięstwie z Irlandią, które przypieczętowało awans repre-zentacji Polski w piłce nożnej na Mistrzostwa Europy rozgrywane we Francji, na ofi-cjalnym koncie Platformy Obywatelskiej na Facebooku pojawił się wpis: „Radość po wczorajszym meczu trwa! 13 dni do wyborów… i 13 goli zdobył Robert Lewandowski dla Reprezentacji Polski podczas eliminacji do EURO 2016” [Kmita 2016]. Wpis za-wierał powyższy tekst ze zdjęciem Roberta Lewandowskiego dziękującego kibicom po meczu w stroju reprezentacji Polski. Takie zachowanie spotkało się w konsekwen-cji z szybką reakcjąPZPN, który w specjalnie wydanym oświadczeniu wskazał, że:
Polski Związek Piłki Nożnej z przykrością stwierdził, że na oficjalnym profilu Platformy Obywatelskiej na portalu społecznościowym Facebook zamieszczono zdjęcie Roberta Le-wandowskiego w stroju reprezentacji kraju, bez uprzedniego uzgodnienia z PZPN możli-wości wykorzystania tego rodzaju wizerunku zawodnika. W związku z tym PZPN wska-zuje, że stosownie do treści art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 roku o sporcie (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 715, z późn. zm.), członek kadry narodowej udostępnia, na zasadach wyłączności, swój wizerunek w stroju reprezentacji kraju polskiemu związ-kowi sportowemu, który jest uprawniony do wykorzystania tego wizerunku do swoich celów gospodarczych. Przepis ten przyznaje PZPN, jako polskiemu związkowi sportowe-mu działającesportowe-mu w sporcie piłka nożna, wyłączne uprawnienie do gospodarczego wyko-rzystywania wizerunków członków kadry narodowej w piłce nożnej mężczyzn w stroju reprezentacji kraju [Kmita 2016].
Reakcja PZPN odniosła skutek – wpis został usunięty. Władze PZPN powołały się na apolityczność związku oraz wskazały fakt, że związek jest „podmiotem apolitycz-nym i nie popiera żadnego z ugrupowań politycznych oraz nie sympatyzuje z żadną z partii biorących udział w bieżącej kampanii wyborczej” [Kmita 2016].
Robert Lewandowski i Kuba Błaszczykowski w reklamie Orange
W sierpniu 2013 roku Robert Lewandowski i Kuba Błaszczykowski odmówili wystę-pu w reklamie Orange – firmy, która była wówczas sponsorem reprezentacji Polski.
W spocie reklamowym ówczesnego głównego sponsora reprezentacji mieli wystą-pić wspólnie z bramkarzem reprezentacji Polski – Wojciechem Szczęsnym. Umowa między Orange a PZPN przewidywała bowiem, że firma ma prawo nakręcić spoty z udziałem zawodników naszej drużyny narodowej, a wynagrodzenie z tego tytułu wpływa na konto PZPN. Cała sytuacja obiła się dość głośnym echem w mediach ogól-nopolskich. Jak podawał wówczas portal www.gazetaprawna.pl: „Piłkarze odmówili reklamowania Orange bez dodatkowych premii argumentując, że za ich udział w jed-nej reklamie trzeba byłoby zapłacić około miliona euro. Lewandowski twierdził, iż jego wizerunek jest wart więcej, niż całej reprezentacji” [Gazeta Prawna 2013].
Ostatecznie piłkarze wystąpili w reklamie Orange, a w rolę mediatora wcielił się Pre-zes PZPN – Zbigniew Boniek. Już wtedy – w 2013 roku – PrePre-zes PZPN w specjalnym oświadczeniu podnosił kwestię, że zawodnicy wskazali na potrzebę „systemowego rozwiązania spraw związanych z powinnościami wobec PZPN i sponsorów związku”
[Telepolis.pl 2013].
W sprawie wypowiadało się wiele osób ze świata sportu i nie tylko, a jedną z propozycji uniknięcia podobnych sytuacji konfliktowych w przyszłości wysunął Ryszard Solski – prezes agencji Solski Burson-Marsteller [Różańska 2013]. Stwier-dził on, że w przypadku, gdy związek w ramach umowy z Orange (sponsorem re-prezentacji) zobowiązał się do zapewnienia udziału piłkarzy w reklamach, to powi-nien mieć również indywidualne umowy z każdym z tych zawodników. Podkreślił również fakt, że tylko precyzyjne umowy mogą sprawić, że PZPN uniknie dalszych nieporozumień.
Powyższa sytuacja między innymi doprowadziła ostatecznie do uchwalenia Uchwały nr II/33 z dnia 19 lutego 2015 roku Zarządu PZPN w sprawie przyjęcia Re-gulaminu wynagradzania zawodników reprezentacji Polski z tytułu wykorzystania wizerunku przez sponsorów. Zgodnie z postanowieniami powyższej uchwały, ana-logiczne sytuacje do wyżej opisanej nie powinny mieć miejsca. Jednym z uprawnień głównego sponsora reprezentacji jest:
prawo do przeprowadzenia 2 razy w roku przez Głównego Sponsora reżyserowanych sesji zdjęciowych do filmów reklamowych z wykorzystaniem w finalnym montażu tego filmu min. 6 zawodników będących członkami kadry narodowej oraz w stroju reprezen-tanta kraju (przy czym żaden z zawodników nie może być widoczny indywidualnie na ekranie w czasie trwania emisji filmu reklamowego dłużej niż przez 30% czasu trwania tego filmu). Jeden zawodnik może wystąpić w filmie Głównego Sponsora nie częściej niż raz w roku kalendarzowym7.
7 Uchwała PZPN nr II/33 z dnia 19 lutego 2015 roku Zarządu PZPN w sprawie przyjęcia Regulaminu wynagradzania zawodników reprezentacji Polski z tytułu wykorzystania wizerunku przez sponsorów.
88 Mariusz Szatkowski
Podsumowanie
Kwestia prawa do wizerunku zawodników kadry narodowej i reprezentacji olimpij-skiej budzi wiele wątpliwości zarówno po stronie prawnej, jak i w samej praktyce gospodarczej. Wizerunek sportowców – reprezentantów Polski – stanowi bowiem bardzo rozpoznawalny produkt marketingowy, przy wykorzystywaniu którego czę-sto dochodzi do nadużyć.
Stan wynikający z obowiązujących przepisów prawa przenosi możliwość wyko-rzystania wizerunku profesjonalnych sportowców na inny podmiot – polski związek sportowy – tylko w wyniku samego faktu zakwalifikowania do kadry narodowej albo reprezentacji olimpijskiej. Ponadto sytuacja, w której polskim związkom sportowym przysługuje praktycznie nieograniczona swoboda w określaniu swoich kompetencji dotyczących wizerunku kadrowicza, może budzić daleko idące wątpliwości w zakre-sie niemal absolutnej ingerencji w sferę praw podmiotowych członka reprezentacji, bez jakiegokolwiek wpływu samego zawodnika.
Wyżej omówiona regulacja ustawowa została uchwalona głównie z myślą o wy-korzystaniu wizerunku członków kadry narodowej w celach komercyjnych, związa-nych m.in. ze sponsorowaniem, merchandisingiem i reklamą.
Dla podkreślenia doniosłości kwestii wykorzystania wizerunku w opracowaniu wskazano na sytuacje z lat minionych, które dotyczyły nieuprawnionego wyko-rzystania wizerunku reprezentantów. Jako postulat możliwych przyszłych zmian w ustawodawstwie, wskazane byłoby uchwalenie wysokiej jakości aktów wewnętrz-nych związków sportowych, określających zasady wykorzystania wizerunku repre-zentantów oraz ich szczegółowe obowiązki. Ponadto polskie związki sportowe, które nie uchwaliły wewnętrznych przepisów dotyczących wykorzystania wizerunku re-prezentantów, powinny każdorazowo zawierać odrębną umowę z każdym zawodni-kiem, który w danej reklamie ma wystąpić.
Bibliografia
Badura M., Basiński H., Kałużny G., Wojcieszak M. (2011), Art. 14 [w:] Ustawa o sporcie. Komentarz, LEX.
Balcarczyk J. (2009), Prawo do wizerunku i jego komercjalizacja, Wolters Kluwer, Warszawa.
Barta J., Markiewicz R. (2002), Prawo autorskie. Przepisy, orzecznictwo, umowy międzynarodowe, wyd. 4, Wolters Kluwer, Warszawa.
Burzała P. (2009), Globalizacja sportu [w:] Polus A. (red.), Sport w stosunkach międzynarodowych, Wydaw-nictwo Adam Marszałek, Toruń.
Cajsel W. (2011), Ustawa o sporcie. Komentarz, Uwagi do art. 14, Legalis, Warszawa.
Flisak D. (2009), Zgoda kadrowicza na rozpowszechnienie wizerunku, „Rzeczpospolita”, 19 maj.
gazetaprawna.pl (2013), Lewandowski i Błaszczykowski wystąpią w reklamie Orange, ale czują się szantażo-wani, gazetaprawna.pl [dok. elektr.], http://www.gazetaprawna.pl/artykuly/725147,pilkarze-lewand owski-i-blaszczykowski-reklama-orange-reprezentacja.html# [odczyt: 04.06.2017].
Grabska-Luberadzka K. (2017), Marketing sportowy [w:] Leciak M. (red.), Leksykon Prawa Sportowego, Warszawa, s. 86.
Kmita M. (2016), Platforma Obywatelska bezprawnie wykorzystała wizerunek Roberta Lewandowskiego, sportowefakty.pl [dok. elektr.], https://sportowefakty.wp.pl/pilka-nozna/554029/platforma-obywat-elska-bezprawnie-wykorzystala-wizerunek-roberta-lewandowskiego# [odczyt: 04.06.2017].
KRISPOL (2016), [dok. elektr.], http://krispol.pl/lukasz-piszczek-swiatowej-klasy-sportowiec-ambasadorem-marki-krispol/ [odczyt: 04.06.2017].
Misiołowski R. (2005), Marketing w sporcie, Promotor, Warszawa.
Radwański Z., Olejniczak A. (2013), Prawo cywilne – część ogólna, wyd. 12, Warszawa.
Rischa-Słowik B. (2014), Konstytucja Sportu w Unii Europejskiej, Warszawa.
Różańska D. (2013), Lewandowski, Szczęsny i Błaszczykowski jednak wystąpią dla Orange, press.pl [dok.
elektr.], http://www.press.pl/tresc/32349,lewandowski_-szczesny-i-blaszczykowski-jednak-wystapia-dla-orange# [odczyt: 04.06.2017].
Stankiewicz M. (2016), Prawne aspekty wykorzystania wizerunku sportowców i trenerów w działalności marketingowej klubów i związków sportowych [w:] Nessel K. (red.), Marketing w sporcie, sport w mar-ketingu, Kraków.
Szczepaniak R. (2007), Problem prawa do wizerunku sportowca – reprezentanta kraju, „M. Praw.”, nr 17.
Sznajder A. (2012), Marketing sportu, wyd. 2, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Ślęzak P. (2009), Ochrona Prawa do wizerunku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
telepolis.pl (2013), Lewandowski i Błaszczykowski wystąpią w reklamie Orange, ale czują się szantażowani, telepolis.pl [dok. elektr.], http://www.telepolis.pl/wiadomosci/bedzie-reklama-orange-z-lewandowskim-i-blaszczykowskim,2,3,28684.html# [odczyt: 04.06.2017].
Westfal K. (2016), Prawne aspekty wykorzystania wizerunku sportowca w świetle działań marketingowych [w:] „Journal of Education, Health and Sport”, 6(9):157–174.
Wirtualnemedia.pl (2015), Marcin Gortat reklamuje Internet LTE w PLAY, Wirtualnemedia.pl [dok.
elektr.], http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/marcin-gortat-reklamuje-internet-lte-w-play# [odczyt:
04.06.2017].
Wirtualnemedia.pl (2016), Dzięki wynikom w Euro 2016 wartość mediowa polskiej reprezentacji wzrośnie o 200 mln zł, sponsorzy zapłacą więcej, Wirtualnemedia.pl [dok. elektr.], http://www.wirtualnemedia.
pl/artykul/dzieki-wynikom-w-euro-2016-wartosc-mediowa-polskiej-reprezentacji-wzrosnie-o-200-mln-zl-sponsorzy-zaplaca-wiecej# [odczyt: 04.06.2017].
Wirtualnemedia.pl (2016), Figurki Lewandowskiego, Krychowiaka, Milika i innych piłkarzy reprezentacji w promocji Lotosu, Wirtualnemedia.pl [dok. elektr.], http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/figurki-lewandowskiego-krychowiaka-milika-i-innych-pilkarzy-reprezentacji-w-promocji-lotosu# [odczyt:
04.06.2017].
90 Mariusz Szatkowski
Image rights of the national and olympic teams players S U M M A R Y
This paper is an attempt to present the provisions of the Sports Act of 25th June 2010 concerning the image rights of the players of the national team and the Olympic team. Creating an individual brand by professional players occurs by allowing another entity to use its image in exchange for certain financial benefits. The article indicates the different types of images of a player and the situations in which a player of the National team and the Olympic team, despite the great marketing potential and nationwide recognition, is deprived of the right to individually decide about his own image rights.
Keywords: sport law, image rights, player, image rights commercialization, sport marketing
Prawo do wizerunku zawodników kadry narodowej i reprezentacji olimpijskiej S T R E S Z C Z E N I E
Artykuł jest próbą przedstawienia uregulowań dotyczących prawa do wizerunku zawodników kadry narodowej i reprezentacji olimpijskiej, które znajdują się w ustawie o sporcie. Budo-wanie indywidualnej marki profesjonalnego zawodnika następuje najczęściej przez umożli-wienie innemu podmiotowi wykorzystania jego wizerunku, w zamian za określone korzyści finansowe. W artykule wskazano różne rodzaje wizerunku sportowca oraz sytuacje, w których zawodnik kadry narodowej i reprezentacji olimpijskiej, pomimo wielkiego potencjału marke-tingowego i rozpoznawalności w barwach narodowych, nie pozostaje jedynym dysponentem własnego wizerunku.
Słowa kluczowe: prawo sportowe, prawo do wizerunku, zawodnik, komercjalizacja wizerun-ku, marketing sportowy
91