Przechodząc do kwestii wizerunku zawodników kadry narodowej i reprezentacji olimpijskiej, najważniejszym – z punktu widzenia niniejszego opracowania – będzie art. 14 ustawy o sporcie. Podzielić należy pogląd, że przepisy ustawy o sporcie sta-nowią lex specialis [Cajsel 2011] do wyżej wspomnianych przepisów innych ustaw, w których zawarty jest reżim ochronny dobra osobistego, jakim pozostaje wizerunek.
Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o sporcie członek kadry narodowej udostępnia, na zasadach wyłączności, swój wizerunek w stroju reprezentacji kraju polskiemu związkowi sportowemu, który jest uprawniony do wykorzystania tego wizerunku do swoich celów gospodarczych w zakresie wyznaczonym przez przepisy tego związku lub międzynarodowej organizacji sportowej działającej w danej dyscyplinie. Z kolei, jak wskazuje art. 14 ust. 2 wyżej wymienionej ustawy, członek reprezentacji olim-pijskiej, z chwilą powołania do reprezentacji olimolim-pijskiej, udostępnia na zasadach wyłączności swój wizerunek w stroju reprezentacji PKOl, który jest uprawniony do
wykorzystania tego wizerunku do swoich celów gospodarczych w zakresie wyzna-czonym przez swoje przepisy lub przepisy Międzynarodowego Komitetu Olimpij-skiego.
W sytuacji, gdy zawodnik zostanie powołany do kadry narodowej albo repre-zentacji olimpijskiej, realia wyglądają dla niego zdecydowanie mniej korzystnie, jeśli chodzi o możliwość dysponowania własnym wizerunkiem, w porównaniu do wcześniej omówionego wizerunku prywatnego, czy też klubowego. Zakwalifikowa-nie sportowca do kadry narodowej i wyrażeZakwalifikowa-nie przez Zakwalifikowa-niego zgody na występowaZakwalifikowa-nie w reprezentacji kraju uprawnia polski związek sportowy do wykorzystania wize-runku zawodnika w stroju reprezentacyjnym do celów gospodarczych. Tym samym sportowiec z mocy samego prawa nie jest w 100% uprawniony do dysponowania własnym wizerunkiem. Powyższy stan jest o tyle niekorzystny dla samego spor-towca, gdyż przeważnie mecze Reprezentacji Polski trafiają do największego grona odbiorców, przykładowo najważniejsze mecze najbardziej eksponowanej obecnie Reprezentacji Polski w piłce nożnej ogląda średnio od 8 milionów do nawet 16 milio-nów odbiorców [Wirtualne Media 2016].
Powyższe regulacje prawne budzą wątpliwości. W niniejszym opracowaniu głów-nie omówiony zostagłów-nie wpływ takiego uregulowania na obszar działań marketingo-wych.
Jak już zostało wspomniane, wizerunek jest jednym z dóbr osobistych. Należy jednak wskazać, że ma on o tyle doniosłe znaczenie praktyczne, że stanowi egzem-plifikację postępującego zjawiska komercjalizacji [Badura 2011]. Niektórzy auto-rzy podejmują się również próby wyodrębnienia specjalnego rodzaju wizerunku, definiując go jako „wizerunek komercyjny” [Balcarczyk 2009]. W przedmiotowym opracowaniu należy z całą pewnością stwierdzić, że wizerunek reprezentantów ka-dry narodowej oraz reprezentacji olimpijskiej, powinien być postrzegany jako wi-zerunek komercyjny. Sposób, w jaki wykorzystywane jest to dobro osobiste osoby fizycznej bezapelacyjnie wypełnia bowiem przesłanki takie jak: rozpowszechnienie lub wykorzystanie w celu merchandisingu lub innym celu komercyjnym [Balcar-czyk 2009].
Biorąc pod uwagę popularność oraz rozpoznawalność zawodników kadry naro-dowej oraz reprezentacji olimpijskiej, przepisy obowiązującej ustawy o sporcie wy-tworzyły taki stan prawny, w którym jeden z podmiotów (polski związek sportowy) jest uprawniony do wykorzystywania wizerunku drugiego podmiotu (zawodnika ka-dry narodowej i reprezentacji olimpijskiej) w sposób niemalże absolutny. Powyższy stan wynika również wyłącznie z powodu powołania zawodnika do kadry narodo-wej/olimpijskiej. Ustawodawca pozbawił więc osoby reprezentujące kraj głównie na arenie międzynarodowej – a więc osoby o zasięgu międzynarodowym i większym potencjale marketingowym – możliwości czerpania korzyści z przedstawiania wła-snej osoby w stroju reprezentacji narodowej/olimpijskiej.
84 Mariusz Szatkowski
Przepisy ustawy o sporcie wyposażają bowiem polskie związki sportowe w da-leko idące uprawnienia oraz pozbawiają zawodników kadry narodowej oraz repre-zentacji olimpijskiej tych uprawnień, które przysługują każdej innej osobie fizycznej:
1. polskim związkom sportowym przysługują wyłączne uprawnienia – prawo podmiotowe – do eksploatacji wizerunku zawodników kadry narodowej i re-prezentacji olimpijskiej,
2. zawodnik kadry narodowej lub reprezentacji olimpijskiej nie może dyspono-wać własnym wizerunkiem w stroju reprezentacji, chyba że uzyska w tym celu zgodę właściwego polskiego związku sportowego,
3. zawodnik może dysponować swoim wizerunkiem prywatnym lub też w stroju klubowym,
4. wykorzystanie wizerunku zawodnika, w tym członka kadry narodowej, w in-nym stroju niż strój reprezentacji kraju, może stanowić przedmiot umów cy-wilnoprawnych, zawieranych przez zawodników z klubami czy też związkami sportowym, na zasadach ogólnych.
Przepisy obecnie obowiązującej ustawy o sporcie są powtórzeniem przepisów za-wartych w poprzednio obowiązującej ustawie dotyczącej sportu – ustawie o sporcie kwalifikowanym. Właśnie na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów prawa zapadł wyrok Sądu Najwyższego w sprawie z powództwa ówczesnego reprezentanta Polski w piłce nożnej – Macieja Żurawskiego, mający doniosłe znaczenie w dokony-waniu wykładni również obecnie obowiązujących przepisów prawa6. W wyroku tym, SN stwierdził, że:
polski związek sportowy może wykorzystywać (tzn. nie tylko ustalić i rozpowszechniać, ale również podejmować w stosunku do wizerunku inne działania oraz czerpać z tego tytułu korzyści) wizerunek członka kadry narodowej w stroju reprezentacji kraju do swoich celów gospodarczych.
W doktrynie pojawiają się poglądy, poddające w wątpliwość zgodność obecnie obo-wiązującej regulacji prawnej z Konstytucją [Szczepaniak 2007, Flisak 2009].
Inną kwestią pozostaje fakt pozbawienia zawodnika prawa podmiotowego do dysponowania swoim wizerunkiem i przeniesienie tego prawa w sposób wskaza-ny w ustawie na inwskaza-ny podmiot – polski związek sportowy. Taka regulacja również poddawana jest krytyce, niektórzy autorzy wskazują nawet, że w przedmiotowej sytuacji występuje instytucja podobna do „wywłaszczenia”, polegająca jednak na pozbawieniu osoby fizycznej możliwości dysponowania swoim dobrem osobistym [Balcarczyk 2009].
6 Wyrok SN z dnia 16 grudnia 2009 roku, I CSK 160/09, LEX nr 566088.