Przynależność kościelna

W ciągu pierwszych kilkunastu miesięcy po kongresie wiedeńskim (1815 r.) granice katolickich diecezji na ziemiach polskich nie uległy zmianie. Do 1818 r.

parafia rzymskokatolicka z siedzibą w Kowalu oraz teren nowego obwodu ku-jawskiego (administracja państwowa) przynależały do diecezji kujawsko-po-morskiej (włocławskiej). Dekanat kowalski składał się wówczas z 13 parafii (Kowal, Białotarsk, Choceń, Chodecz, Błenna, Grabkowo, Kłótno, Kłóbka, Lu-bień Kujawski, Pierowa Wola, Łanięta, Przedecz i Śmiłowice) i współtworzył włocławski archidiakonat⁵⁷.

W 1818 r. na podstawie bulli Ex imposita nobis z 30 VI tego roku Stolica Apo-stolska zatwierdziła podział na diecezje katolickie, uwzględniający nowy roz-dział ziem polskich pomiędzy zaborców. Polityczne postanowienia z Wiednia mocno dotknęły diecezję kujawsko-pomorską, gdyż znaczna jej część znala-zła się w państwie pruskim. Ostatecznie na podstawie wspomnianej bulli po-wstała diecezja kujawsko-kaliska (włocławska, kaliska). Do 1818 r. w skład ar-chidiakonatu włocławskiego (kujawskiego) wchodził m.in. dekanat kowalski, który najpierw składał się z 11 parafii (w tym z parafii Kowal z dwiema

preben-57 W. Kujawski, Diecezja kujawsko-kaliska. Opracowanie historyczno-źródłoznawcze, Włocławskie Wydawnictwo Rolników, Włocławek 2011, s. 36, 40–41; T. Dziki, W cza-sach zaborów (1793–1918), [w:] Monografia powiatu włocławskiego, red. K. Mikulski i T. Dziki, Agencja Promocyjno-Wydawnicza Unigraf, Włocławek 2018, s. 232–233.

dami), natomiast po odłączeniu i włączeniu do archidiecezji warszawskiej pa-rafii Łanięta – z 10 (oprócz Kowala były to parafie: Białotarsk, Grabkowo, Kłót-no vel KłotKłót-no, Kłóbka, Lubień z filią Pierowa Wola, Śmiłowice, Chodecz, Choceń jako filia Chodcza, Duninów vel Duninowo)⁵⁸.

W następnych dziesięcioleciach XIX w. dochodziło do niewielkich zmian w podziale administracyjnym diecezji kujawsko-kaliskiej. Na przykład w 1823 r. wspomniany dekanat kowalski składał się ponownie z 11 parafii.

Ogólnie jednak sytuacja pod omawianym względem była stabilna do powstania styczniowego (1863–1864). Po jego upadku Rosjanie forsowali reorganizację dekanatów na wzór powiatów, tak aby te dwie jednostki podziału (państwo-wego i kościelnego) pokrywały się ze sobą. Nie udało się tego w pełni zrealizo-wać. Nowe rozgraniczenie dekanatów nastąpiło w 1867 r. W efekcie reformy z początkiem 1868 r. liczba dekanatów w diecezji kujawsko-kaliskiej zmala-ła z 24 (istniejących w 1863 r.) do 13. W oficjalacie generalnym włoczmala-ławskim od tego momentu działały 2 dekanaty: włocławski i radziejowski. Tym samym Kowal utracił status siedziby dekanatu rzymskokatolickiego⁵⁹. Pierwszy z de-kanatów składał się łącznie z 20 parafii istniejących w powiecie włocławskim i 2 z powiatu gostynińskiego (gostyńskiego) z siedzibą władz administracyj-nych w Gostyninie (parafie: Białotarsk i Duninowo vel Duninów). W jego skład przez cały czas wchodziła parafia w Kowalu⁶⁰.

Na zakończenie ogólnej charakterystyki przynależności administracji ko-ścielnej (parafialnej) Kowala i okolic w omawianym okresie należy dodać, że zasięg terytorialny kowalskiej parafii również ulegał zmianom, co ilustruje m.in. tabela 5.

58 Szerzej zob. W. Kujawski, Diecezja…, s. 42–45, 49, 51, 57.

59 Tamże, s. 74–75, 148; T. Dziki, W czasach…, s. 234.

60 Cała diecezja składała się z 13 dekanatów, Przewodnik po Królestwie Polskim, opracowany przez A. Bobińskiego i J. M. Bazewicza, t. 2, Wydawnictwo J.M. Bazewi-cza, Warszawa 1902, s. 359; W. Kujawski, Diecezja…, s. 148–149; T. Dziki, W czasach…, s. 236–238.

Lp. 1864 1900–1902 Wykaz na podstawie akt stanu cywilnego z XIX w.

1 Kowal – miasto Kowal – osada;

do 1870 r. miasto Kowal – miasto;

od 1870 r. osada

2 Bartnica Bogusławice – wieś i folwark Bogusławice

3 Bogusławice – wieś Człapa Dębniaki

4 Czarny Borek Dębniaki – wieś Dobrzelewice

5 Człapa Młyn Dobrzelewice – wieś i folwark Dobrzelewiczki

6 Dębniaki – kolonia Dobrzelewiczki – wieś Gołaszewo

7 Dobrzelewice – wieś Gołaszewo – wieś, folwark

i młyn Goreń

8 Dobrzelewiczki – wieś Goreń Wielki – wieś Grodztwo Kowal 9 Gołaszewo – wieś Grodztwo Kowal – folwark Kamieniczki

10 Goreń – kolonia Krzewent – wieś i folwark Krzewent

11 Grodztwo Kowal – folwark Kukowy – wieś Kukowy

12 Kamieniczki – kolonia Łojszewo Laski

13 Krzewent – wieś Nakonowska Wola – wieś Przyborowo

14 Kowal – osada Nakonowska Wola – folwark Rakutowo

15 Kukowy – wieś i osada Przyborowo – folwark i wieś Rakutówek

16 Laski – osada Rakutowo – wieś Telążna

17 Ludwinowo – osada Więcławice Kolonia Więcławice – kolonia

18 Łojszewo – wieś Więcławice – folwark Wola

19 Nowa Wieś – kolonia Wójtowskie – folwark Wola Nakonowska

20 Rakutowskie Sołectwo Wójtowskie – wieś Wójtowskie

21 Rakutowo – wieś Zakrzewiec – wieś Wydoń

22 Ruda – osada Zakrzewiec – folwark Zakrzewiec

23 Telążna – wieś – –

24 Warząchewka Królewska – –

25 Więcławice – wieś – –

Lp. 1864 1900–1902 Wykaz na podstawie akt stanu cywilnego z XIX w.

26 Wola Nakonowska – –

27 Wójtowskie – folwark

i Rumunki – –

28 Zakrzewiec – wieś – –

Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie: Archiwum Państwowe w Toruniu Oddział we Włocławku (dalej: APTOW), Naczelnik Powiatu Włocławskiego z lat 1808–1866 [1889] (dalej: NPW), sygn. 412, k. nlb.;

Przewodnik po Królestwie Polskim, oprac. przez A. Bobińskiego i J. M. Bazewicza, t. 1, Wydawnictwo J.M.

Bazewicza, Warszawa 1900, s. 48, 111, 125, 131, 169, 172, 187, 286, 302, 309, 345; Przewodnik po Króle-stwie Polskim, oprac. przez A. Bobińskiego i J. M. Bazewicza, t. 2, Wydawnictwo J.M. Bazewicza, Warszawa 1902, s. 4, 105, 118, 263, 277, 313.

Zasięg terytorialny parafii rzymskokatolickiej w Kowalu nie pokrywał się z ob-szarem gminy wiejskiej Kowal, istniejącej w granicach powiatu włocławskiego (por. tabele 5–7 i 10).

W 1864 r. miejscowości (wsie, folwarki, kolonie, osady, inne „nomenklatu-ry”) kowalskiej parafii pod względem administracyjnym (administracja pań-stwowa) przynależały aż do 5 gmin wiejskich, tj. Baruchowa, Dobiegniewa, Du-ninowa, Grodztwa Kowal i Śmiłowic.

Tabela 6. Przynależność gminna miejscowości składających się na rzymskokatolicką parafię Kowal w 1864 r.

Miejscowość Gmina wiejska Miejscowość Gmina wiejska

Kowal – miasto – Kukowy – kolonia Grodztwo Kowal

Bartnica Duninowo Laski – osada Dobiegniewo

Bogusławice – wieś Baruchowo Ludwinowo – osada Duninowo

Czarny Borek Duninowo Łojszewo – wieś Barcuhowo

Człapa Młyn Grodztwo Kowal Nowa Wieś – kolonia Duninowo Dębniaki – kolonia Grodztwo Kowal Rakutowskie Sołectwo Grodztwo Kowal Dobrzelewice – wieś Baruchowo Rakutowo – wieś Grodztwo Kowal

Dobrzelewiczki – wieś Baruchowo Ruda – osada Dobiegniewo

Tabela 5 cd.

Miejscowość Gmina wiejska Miejscowość Gmina wiejska

Gołaszewo – wieś Śmiłowice Telążna – wieś Duninowo

Goreń – kolonia Duninowo Warząchewka Królewska Dobiegniewo Grodztwo Kowal – folwark Grodztwo Kowal Więcławice – wieś Baruchowo

Kamieniczki – kolonia Grodztwo Kowal Wola Nakonowska Śmiłowice

Krzewent – wieś Duninowo Wójtowskie Rumunki Dobiegniewo

Kowal – osada Grodztwo Kowal Wójtowskie – folwark Śmiłowice Kukowy – wieś i osada Dobiegniewo Zakrzewiec – wieś Baruchowo Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie: APTOW, NPW, sygn. 412, k. nlb.

Na przełomie XIX i XX w. sytuacja była zbliżona. Parafia w Kowalu swoim zasię-giem obejmowała miejscowości w 4 gminach wiejskich (Baruchowo, Duninów, Kowal, Śmiłowice), z których 3 położone były w powiecie włocławskim, a jedna funkcjonowała od 1867 r. w powiecie gostynińskim z siedzibą władz w Gosty-ninie. Podobnie było z przynależnością kościelną miejscowości składających się na gminę wiejską Kowal. W 1867 r. wsie, które tworzyły nową gminę wiej-ską Kowal, funkcjonowały w 2 sąsiadujących ze sobą parafiach katolickich: Ko-wal i Grabkowo (por. tabela 10).

Tabela 7. Przynależność gminna miejscowości składających się na rzymskokatolicką parafię Kowal na przełomie XIX i XX w.

Miejscowość Gmina wiejska Miejscowość Gmina wiejska

Bogusławice – wieś Baruchowo Łojszewo Baruchowo

Bogusławice – folwark Baruchowo Nakonowska Wola – wieś Śmiłowice

Człapa Kowal Nakonowska Wola – folwark Śmiłowice

Dębniaki – wieś Kowal Przyborowo – folwark Kowal

Dobrzelewice – wieś Baruchowo Przyborowo – wieś Kowal

Dobrzelewice – folwark Baruchowo Rakutowo – wieś Kowal

Gołaszewo – wieś Śmiłowice Więcławice Kolonia Baruchowo

Tabela 6 cd.

Miejscowość Gmina wiejska Miejscowość Gmina wiejska Gołaszewo – folwark i młyn Śmiłowice Więcławice – folwark Baruchowo

Goreń Wielki – wieś Duninów Wójtowskie – folwark Kowal

Grodztwo Kowal – folwark Kowal Wójtowskie – wieś Śmiłowice Kowal – osada,

dawniej miasto Kowal Zakrzewiec – wieś Baruchowo

Krzewent – wieś i folwark Duninów Zakrzewiec – folwark Baruchowo

Kukowy – wieś Kowal – –

Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie: Przewodnik po…, t. 1, s. 48, 111, 125, 131, 169, 172, 187, 286, 302, 309, 345; Przewodnik po…, t. 2, s. 4, 105, 118, 263, 277, 281, 313.