Rachunek kosztów cyklu życia (LCC)

Konsumenci najczęściej utożsamiają koszt wyrobu z ceną jego zakupu, jednak w przypadku wielu wyrobów takie podejście może być zwodnicze. Dla obiektów technicznych, mogących być eksploatowanymi przez wiele lat, najczęściej większość kosztów obejmują te związane z użytkowaniem i obsługiwaniem tych obiektów. Przyjmuje się nawet, że pojawienie się i rozpowszechnienie koncepcji kosztu cyklu życia związane było z nagłym wzrostem cen energii, co z kolei spowodował szok naftowy w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku [Hutton 1980]. Poza tym istotnym czynnikiem rozwoju tego obszaru teorii i praktyki są rosnące wymagania w zakresie dostępu konsumentów do informacji na temat wyrobów.

Jak przekonuje się większość nabywców trwałych dóbr, wyrób zaprojektowany lub kupiony za niski koszt początkowy wcale nie musi być tym, który zapewnia użyteczność przy najniższym koszcie całkowitym. Przyjąć należy, że analiza kosztu cyklu życia kończy się wyłącznie oszacowaniem tego kosztu, co odzwieciedla jego przeciętną wartość dla danej klasy obiektów. Wynika to szczególnie z faktu, że trudno jest dokładnie określić trwałość obiektu i koszty jego obsługi w fazie eksploatacji [Hutton 1980].

Podstawowe dla LCC pojęcia to cykl życia, omówiony już w pracy oraz koszt wyrobu.

Koszt całkowity cyklu życia podzielić należy na koszt początkowy i koszty operacyjne.

Początkowe koszty odnoszą się do wszystkich kosztów akwizycji związanych z zakupem produktu, a koszty operacyjne odzwierciedlają głównie nakłady związane z eksploatacją i zużyciem energii.

Koszty konstruowania i produkcji są związane z opracowaniem najkorzystniejszego wariantu wyrobu i sekwencji procesów wytwórczych niezbędnych do wytworzenia oraz montażu poszczególnych części produktu. Obejmują one m.in. koszty zarządzania projektowaniem, analizy technologii i operacji produkcyjnych, prac konstrukcyjnych, wytwarzania i kontroli jakości. Koszty wsparcia procesu produkcji i eksploatacji produktu obejmują m. in. koszty dystrybucji (marketingu, sprzedaży, transportu, zarządzania sprzedażą) i serwisu. Ujmują one koszty użytkowania, które dla nabywców stają się coraz istotniejszym kryterium decyzyjnym. Koszty wycofania produktu z rynku są związane z ograniczeniem jego wpływu na środowisko naturalne (demontaż, utylizacja itd.).

Koszt cyklu życia jest definiowany jako suma jednostek pieniężnych poświęconych w związku z funkcjonowaniem obiektu w ciągu jego użytecznego dla płacącego cyklu życia.

Z uwagi na utratę wartości pieniądza w czasie, LCC pokazuje zdyskontowany koszt cyklu życia. Wydatki te są zwyczajowo rozdzielone na [Barringer 1996]:

 Koszt nabycia

 Koszty eksploatacji, w tym:

o Koszty energii o Koszty obsługi o Koszty napraw

 Koszty likwidacji

Proces kalkulacji kosztu LCC prowadzony jest zazwyczaj w następujących krokach [Geitner 2000]:

1) Identyfikacja problemu i cel analizy, 2) Opracowanie modelu LCC,

3) Analiza modelu LCC,

4) Przegląd wyników analizy LCC, 5) Uaktualnienie analizy,

6) Raport i prezentacja wyników.

Model LCC, podobnie jak każdy inny model, jest uproszczoną reprezentacją rzeczywistości. Wyodrębnia on cechy i aspekty obiektu i przekształca je w liczby odnoszące się do kosztów. W celu uzyskania realistyczności modelu zaleca się, aby odzwierciedlał on charakterystykę analizowanego obiektu, włączając w to przewidywane scenariusze użytkowania, koncepcje obsługiwania, oraz wszystkie pozostałe założenia zdefiniowane w kroku 1. Model powinien być na tyle prosty, aby był łatwy do zrozumienia i pozwalał

na przyszłe wykorzystanie, uaktualnienia i modyfikacje. Powinien być zaprojektowany w taki sposób, aby pozwalał na ocenę specyficznych elementów LCC niezależnie od innych.

Potencjalne korzyści wynikające ze stosowania struktury LCC jako nośnika informacji o wyrobie obejmują [Asiedu 1998]:

 możliwość zorganizowania informacji,

 zapewnienie uniwersalnej i logicznej struktury do porównań wyrobów,

 użycie zrozumiałej i syntetycznej jednostki miary – wartości pieniężnej,

 możliwość pozyskania dokładnych informacji dla optymalizacji kosztu cyklu życia,

 dane do analizy kosztów i korzyści (analiza różnych wariantów wyrobu),

 ułatwienie nabywcom wyrobu zrozumienia znaczenia poszczególnych składników kosztu cyklu życia,

 zwiększenie ilości dostępnych dla konsumenta informacji,

 zachęta dla producenta do zwiększania efektywności energetycznej i eksploatacyjnej wyrobu.

Można wyróżnić siedem obszarów wpływu LCC na obieg informacji na temat cyklu życia wyrobu:

 więcej informacji na rynku i lepiej poinformowani konsumenci,

 lepsza konceptualizacja, zrozumienie kosztów wyrobu (w ujęciu cyklu życia),

 uwypuklenie znaczenia kosztów eksploatacji i zużycia energii,

 lepsze podstawy do oceny alternatyw cyklu życia wyrobu,

 lepsze wyniki analizy kosztów i korzyści w odniesieniu do właściwości wyrobu,

 nowe kompromisy pomiędzy początkowymi i odroczonymi kosztami,

 zmiany w profilu sprzedaży różnych modeli wyrobu.

Idea całkowitego kosztu posiadania (Total Cost Ownership, TCO) jest zbieżna, ale nie uwzględnia obiektu w jego cyklu życia, płynnie traktując przechodzenie przez obiekt przez kolejne fazy jego istnienia. Pojawia się również termin całkowitego kosztu nabycia (Total Cost of Acquisition, TCA), rozumiany jako wszelkie celowe nakłady pieniężne związane z przeniesieniem własności obiektu [Avery 2011].

W przeciwieństwie do LCA, LCC nie ma wbudowanego komponentu oceny oddziaływań, a rezultatem jest zagregowany koszt cyklu życia na jednostkę funkcjonalną [Kloeppfer 2008].

W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele podejść do kwestii integracji aspektów ekonomicznych oraz środowiskowych. Jedno z nich zostało uwieńczone opracowaniem koncepcji zrównoważonej oceny cyklu życia (LSCA, omówionej w podrozdziale 4.7),

łączącej w sobie trzy wymiary zrównoważonego rozwoju. Środowiskowy rachunek cyklu życia stanowi jeden z jej filarów i odpowiada właśnie za komponent ekonomiczny na poziomie mikro. Jest to stosunkowo nowe ujęcie, wymagające dalszego doprecyzowania, zwłaszcza w aspekcie praktycznych wskazówek stosowania tego podejścia w przestrzeni gospodarczej [Joachimiak-Lechman 2014].

Propozycja podziału kosztów w cyklu życia obiektu technicznego na kategorie z punktu widzenia nabywcy-użytkownika została przedstawiona na rys.4.2 i jest podstawą do analizy kosztu cyklu życia obiektu analizy przedstawionej w podrozdziale 6.3 niniejszej rozprawy.

Rys. 4.2 Koszty w cyklu życia obiektu technicznego z punktu widzenia użytkownika Żródło: opracowanie własne na podstawie [Barringer 1996]

Koszty w cyklu życia obiektu

Koszty nabycia

cena zakupu

koszty dostawy

instalacja i przeszkolenie

Koszty eksploatacji

zużycie energii

zużycie materiałów eksploatacyjnych

części zamienne

koszty pracy - obsługa planowa

koszty pracy - naprawy i remonty

Koszty likwidacji

wycofanie z eksploatacji

odzysk części i materiałów

zagospodarowanie odpadów i stanowiska