w okresie międzywojennym
3. Reformy ustrojowe i system kształcenia w szkolnictwie muzycznym I i II stopnia
w latach 1918-1964 w Polsce
Analiza materiału dokumentującego przekształcenia ustrojowe w szkolnic-twie muzycznym sugeruje, że korzenie tej ewolucji sięgają okresu uzyskania przez Polskę w 1918 r. niepodległości i doskonale wpisują się w przyjęte w tych badaniach ramy czasowe. Należy zatem zgłębić problem (częściowo już zasy-gnalizowany w części I) razem z omówieniem zmian ustrojowych i progra-mowych w szkolnictwie muzycznym I i II stopnia. Już wstęp do ustawy z dnia 11 marca 1932 r. sugerował, że szkolnictwo, a w tym szkolnictwo muzyczne, zostanie ostatecznie uporządkowane. Czytamy tam o wprowadzeniu takich za-sad ustroju szkolnictwa, które „miały ułatwić organizację wychowania i kształ-cenia ogółu na świadomych swych obowiązków i twórczych obywateli Rze-czypospolitej, obywatelom tym – zapewnić jak najwyższe wyrobienie religijne, moralne, umysłowe i fizyczne oraz jak najlepsze przygotowanie do życia, zdol-niejszym zaś i dzielzdol-niejszym jednostkom ze wszelkich środowisk umożliwić osiągnięcie najwyższych szczebli naukowego i zawodowego wykształcenia”27. Ideowe założenia tej ustawy nie do końca obejmowały szkolnictwo muzyczne, bowiem ostateczny ich ustrój określało rozporządzenie Ministra Wyznań Reli-gijnych i Oświecenia Publicznego z 1937 r. Okres II wojny światowej zniszczył rodzącą się stabilność systemu nauczania w szkolnictwie muzycznym.
Podsumowanie
Treścią niniejszego artykułu jest próba charakterystyki ewolucji ustro-ju wyższego szkolnictwa muzycznego w Polsce w latach 1918-1939, analiza rozwoju struktur organizacyjnych oraz problematyki związanej z działalno-ścią artystyczną i dydaktyczno-wychowawczą artystów i pedagogów muzyki na tle założeń organizacyjno-prawnych towarzyszących całemu procesowi przekształceń uczelni muzycznych.
W okresie międzywojennym (1918-1939) status wyższych uczelni mu-zycznych miały państwowe konserwatoria muzyczne w Warszawie,
Pozna-27 Ustawa z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa, DzU RP nr 38 z dnia 7 maja 1932 r.,
niu oraz Śląskie Konserwatorium w Katowicach. Wyróżniane z uwagi na wysoki poziom kształcenia artystycznego były też konserwatoria w Bydgosz-czy, Krakowie, Lwowie, Wilnie, Łodzi, Toruniu, a także Szkoła Muzyczna im. Władysława Żeleńskiego w Krakowie. W początkowym okresie realizo-wane przez nie programy nauczania były niejednolite i poddawano je suro-wej krytyce, jednak druga połowa lat 30. XX w. przyniosła pewien ład co do wymagań programowych oraz uporządkowania struktur szkolnictwa mu-zycznego. Stało się to za przyczyną rozporządzenia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 1 czerwca 1937 r. o ustroju szkół artystycznych muzyki, w którym określono nowy ustrój szkolnictwa mu-zycznego28. Zakładał on trójstopniową strukturę szkolnictwa muzycznego:
od szkół muzycznych przez instytuty muzyczne do konserwatoriów. Każdy poziom nauczania miał wyznaczone osobne cele i zadania. Szkoły muzyczne pobudzały oraz pogłębiały zainteresowania muzyczne uczniów, a przez to wspierały i motywowały słuchaczy do podjęcia zawodowych studiów mu-zycznych; instytuty muzyczne – w zakresie fortepianu, muzyki kościelnej, instrumentów smyczkowych, dętych i śpiewu – kształciły młodych adeptów sztuki do pracy w orkiestrach, zespołach i do studiów w konserwatorium;
konserwatoria natomiast obejmowały nauką cały obszar działania muzycz-nego, przygotowując do zawodu muzyka twórcy, odtwórcy oraz nauczyciela, na wydziałach teorii, kompozycji i dyrygentury, fortepianu, organów i mu-zyki kościelnej, instrumentów smyczkowych, instrumentów dętych, śpiewu oraz kształcenia nauczycieli muzyki dla szkół powszechnych, średnich ogól-nokształcących i zawodowych29. Zachętą do podniesienia poziomu naucza-nia w prywatnych szkołach muzycznych i jednocześnie zadośćuczynieniem wobec licznych postulatów domagających się likwidacji wielu placówek niespełniających podstawowych kryteriów programowych było niezwykłej wagi rozporządzenie MWRiOP z dnia 12 maja 1938 r. o nadawaniu pry-watnym szkołom artystycznym muzyki uprawnień szkół państwowych30. Dawało ono szansę prywatnym szkołom, które po spełnieniu określonych warunków ujętych w tym dokumencie mogły podnieść swój prestiż pośród innych szkół muzycznych.
28 Rozporządzenie MWRiOP z dnia 1 czerwca 1937 r. o ustroju szkół artystycznych muzyki, DzUrz MWRiOP z 1937 r., nr 7, poz. 189.
29 Ibidem, § 2, 5-7, 9-11.
30 Rozporządzenie MWRiOP z dnia 12 maja 1938 r. o nadawaniu prywatnym szkołom
arty-wykaz źródeł i opracowań I. Źródła archiwalne
archiwum akt nowych w warszawie zespół ministerstwa kultury i Sztuki
− akta Centralnego Zarządu Szkół Artystycznych Wydział Organizacji Szkół
− akta Zarządu Szkół Artystycznych Wydział Szkolnictwa Muzycznego
− akta Departamentu Szkolnictwa Artystycznego Wydział Organizacyjno-Admi-nistracyjny
− akta Centralnego Zarządu Szkół Artystycznych Starszy Inspektor do spraw Osobowych
− akta Działu Ogólno-Administracyjnego
− akta Departamentu Twórczości Artystycznej Wydział Twórczości Muzycznej
− akta Centralnego Zarządu Szkół Artystycznych Wydział Szkolnictwa Muzycznego
− akta Departamentu Szkolnictwa Artystycznego Wydział Szkolnictwa Muzycznego
− akta Departamentu Muzyki
− akta Zarządu Szkół Artystycznych Wydział Organizacji Szkół
− akta Departamentu Twórczości Artystycznej Wydział Wydawniczy
− akta Centralnego Zarządu Instytucji Muzycznych Wydział Muzyki Ludowej i Rozrywkowej
− akta Centralnego Zarządu Instytucji Muzycznych Wydział Administracyjny
− akta Centralnego Zarządu Instytucji Muzycznych Wydział Finansowania i Fi-nansów
− akta Biura Amatorskiego Ruchu Muzycznego
− akta Centralnego Instytutu Kultury
− akta Departamentu Teatrów, Muzyki i Estrady, Stanowisko pracy ds. teatrów muzycznych
− akta Gabinetu Ministra Wydział Prezydialny zespół ministerstwa Szkolnictwa wyższego
− akta Departamentu Planowania i Organizacji
− akta Departamentu Nauki, sygn. 1133-1134, 1136-1137
− akta Departamentu Spraw Młodzieży
− akta Departamentu Organizacji Szkoły i Metod Nauczania zespół ministerstwa oświaty
− akta Gabinetu Ministra
− akta Departamentu Nauki i Szkół Wyższych zespół kc PzPR
− akta Wydziału Oświaty Komisja Oświaty i Nauki 237/XVII
archiwum ministerstwa kultury zespół ministerstwa kultury i Sztuki
− akta Stanowiska pracy do spraw organizacyjnych i prawnych szkolnictwa mu-zycznego I i II stopnia kat. A
− akta Zarządu Szkół Artystycznych, Wydział Organizacyjno-Prawny II. Źródła drukowane
Dąbrowski M., Przegląd Młodych Wirtuozów we Wrocławiu. Walka o jakość szkoły mu-zycznej, „Muzyka” 1951, nr 10.
Drzewiecki Z., W sprawie centralnej rady muzycznej, „Ruch Muzyczny” 1946, nr 5.
Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 1930-1939.
Jankowska M., Szkolnictwo muzyczne w Polsce, Zebrane materiały statystyczne (wybór i opracowanie), Warszawa 1990.
Jankowski W., Szkolnictwo muzyczne w przededniu reformy, „Ruch Muzyczny” 1972, nr 10-11.
Kadra dla muzyki. Kadrowe problemy kultury, red. Gołębiewski B., Szewczyk L., Ma-teriały Konserwatorium z. 2, Instytut Kultury, Instytut Nauk Politycznych UW, In-stytut Pedagogiki Muzycznej AMFC, Warszawa 1984.
Kompozytorzy polscy 1918-2000. Eseje. Biogramy, red. M. Podhajski, t. I-II, Gdańsk--Warszawa 2005.
Kowalczyk H., Józef Elsner i jego rola w kształtowaniu początków szkolnictwa muzycz-nego w Polsce (maszynopis w dokumentacji b. IPM AMFC – tematu KBN II.1.1.).
Miketta J., O gimnazjum muzycznym, „Muzyka” 1929, nr 3.
Miketta J., O szkolnictwie muzycznym przyszłości, „Muzyka” 1928, nr 4-5.
Miketta J., O szkolnictwie muzycznym, jego cechach i wartości, „Muzyka” 1928, nr 2.
Miketta J., Szkolnictwo muzyczne w Polsce pod względem statystycznym i organizacyj-nym, „Muzyka” 1927, nr 11.
Miketta J., Vita nuova WKM, „Muzyka” 1930, nr 11-12.
Millati W., Informacja o założeniach reformy szkolnictwa artystycznego I i II stopnia, COPSA, z. 151, Warszawa 1974.
Millati W., Organizacja szkolnictwa artystycznego w Polsce, COPSA, z. 141, Warszawa 1972.
Muzyka Polska – informator, red. S. Śledziński, Kraków 1967.
Olszewska Z., Koncepcja kształcenia nauczycieli muzyki i śpiewu dla szkół średnich ogólnokształcących i seminariów nauczycielskich w latach 1918-1939 na przykładzie Konserwatorium Warszawskiego (maszynopis w dokumentacji b. IPM – AMFC te-matu KBN II.1.1.).
Pęcherski M., Świątek M., Organizacja oświaty w Polsce w latach 1917-1969. Podstawo-we akty prawne, Warszawa 1972.
Sokorski W., Wytyczne szkolnictwa artystycznego, „Kuźnica” 1949, nr 3.
Starczewski F., Program porównawczy różnych szkół muzycznych, „Biblioteka Kuriera Warszawskiego”, Warszawa 1905.
Statut PZPR uchwalony przez III Zjazd PZPR, [w:] III Zjazd PZPR, stenogram, War-szawa 1959.
Szczeblewski J., Informator. Skład władz PZPR. Zjazdy i posiedzenia plenarne KC 1948-1968, Warszawa 1969.
Szczepanowska F., Organizacja szkoły muzycznej niższej, „Muzyka” 1929, nr 4.
Śledziński S., Niektóre zagadnienia szkolnictwa muzycznego, „Muzyka” 1954, nr 9/10.
Witkowski L., Pomorski Instytut Muzyczny w Toruniu czołową placówką krzewienia muzyki artystycznej na Pomorzu, „Dzień Pomorski” z 19.08.1936 r.
Wykaz szkół artystycznych wg stanu na dzień 1.06.1948, Archiwum MKiS, Zespół akt MKiS, sygn. 1277/53.