U p ra w a ro ślin le k arsk ich je s t bard zo p o ż ą d a n a i m oże się s ta ć z czasem w ielkim p rz e m y słe m n a w e t n a e k sp o rt za g ran icę. D la te g o po św ię cam y te n ro zd ział sp e c ja ln ie ro ślin o m leczniczym , z u w z g lę d n ie n ie m korzyści d la p szcze ln ic tw a z ich h odow li, p o n ie w aż m ięd zy ro śli
n a m i leczniczem i w iele je s t m io d o d a jn y c h x).
Krw aw nik pospolity
(A c h illea m illefo liu m ).R o ślin a w ielo le tn ia , z n a n a je s t p ow szechnie. Z n a jd u je się n a su c h y c h łą k a c h i p o lach . Liście d łu g ie, p ie rz a ste , ciem no-zielone, ło d y g a tw a rd a , k w ia to s ta n b iały (n iek ied y różow y) w b a ld a s z k u ; k w itn ie w czerw cu i lipcu; p o ż y te k d la pszczół d a je n ie w ielki. L iście (folia M illefolii) i k w ia ty (flores M illefolii) zb ie ra ją do a p te k ; k w ia ty w ięcej są u ż y w an e. N a leż y je o bcinać w c a ły c h b a ld a sz k a c h i su szy ć w c ie n iu . R o z m n a rz a się z n a sio n i k o rzeni.
TJwaga. T rzeb a w iedzieć, iż zioła lecznicze suszyć n a le ż y w te m p e ra tu rz e zw ykłej w cien iu , w m iejscu p rzew iew n em ,
któ-*) Opis specjalnej h od ow li roślin leczniczych czyteln icy znajdą w podręcz
niku D. J. M. D obrow olskiego lub J. B iegańskiego.
— 55 —
re m m oże być: s try c h , b u d y n e k p u s ty p rzew iew n y , dom z o knam i o t'w artem i i t. p. Z iele trz e b a ro zk ład ać cie n k ą w a rstw ą i codzień p rzew racać , b y m ogło p ręd k o w y sch n ąć i zachow ać swój kolor w łaściw y. T y m sposobem suszą się: zioła, liście, k w ia ty , owoce i n a sio n a . R o ślin y soczyste (np. m a lin y ) suszy się zw ykle w te m p e ra tu rz e p odw yższonej; n a jle p ie j p rz y 35° C — 50° C.
K orzenie, k łącze i bulw y,
g d y są g ru b e i soczyste, p rz e d su szeniem trz e b a p o k ra ja ć n a cien k ie p la s te rk i i rozłożyć w cien iu , a w razie p o trz e b y w te m p e ra tu rz e p o dw yższonej, ja k w yżej p o w iedziano. R o ślin a w y su sz o n a je s t w te d y , g d y liście lu b zioła ro z c ie rają się w p a lcac h , a b y lin a lu b korzeń się łam ie. P o w y suszeniu zw’y k le z o sta je m a te r ja łu 2 0 —3 5 % .Tojad m ordow nik
(A co n itu m n a p e llu s).R o ślin a trw a ła , p o sia d a w iele o d m ian , h o d o w a n a b y w a w ogro d ach d la p ię k n y c h k w iató w . W y ra s ta do 2 m . w ysokości, m a liście cie m n o zielone, złożone z 5 — 7 w ycinków kilkoszczepnyeh, k w ia ty ciem nobłę- k itn e. K w itn ie od czerw ca do jesien i, w y d zie la n e k ta r św iatłeg o koloru z m a ły m a ro m a te m . Z k w iató w m o żn a w y ra b iać fa rb ę zieloną. Do a p te k z b ie ra ją liście p rz e d lu b w czasie k w it
n ie n ia , k o rzen ie po o k w itn ie n iu . W m e d y c y n ie n a z y w a ją : liście— fo lia A coniti, k o rzen ie — R ad ix (T ubera) A coniti. P rz y su szen iu n a le ż y zachow ać ostrożność, bo cała ro ślin a je s t tru ją c a . U d a je się w szędzie; ro z m n a ż a się przez dziele
n ie k o rz e n i w jesie n i. U p ra w ia ć i suszyć n a zam ów ienie. I n n e g a tu n k i (A. v a rie g a tu m i A.
se p te n trio n a le ) w y d z ie la ją m ió d i m a ją z a sto sow anie w m e d y c y n ie , je d n a k w yżej o p isan y g a tu n e k m a w iększą w arto ść.
M iłek w iosenny
(A donis vernalis).R o ślin a trw a ła , s p o ty k a się w dzikim s ta n ie n a g ó ra c h i g ru n ta c h w a p ie n n y c h . Ł o d y g a 1 5 — 20 w ysoka, p o k r y ta liśćm i p ie rz a ste m i.
K w ia t w ielki, do 5 cm . śred n icy , złoto-żółty, ła d n ie w y g lą d a w ogrodzie. K w itn ie w k w ie t
n iu i m a ju , d a je n e k ta r. W m e d y c y n ie u ż y w a się ziele (H erba A donidis v ern a lis). Z bierać w czasie k w itn ie n ia (ze w z g lęd u n a m iodozbiór n a le ż y tro c h ę p rzew lec) ; po zżęciu sierp em raz em z ło d y g a m i suszyć w te m p e ra tu rz e z w y
cz a jn e j w cieniu; po w y su sz e n iu g ru b sze ło d y g i Rys. 33 Miłek wiosenny trz e b a odrzucić. M iłek je s t tru ją c y , n a le ż y za- Adonis vernalis.
chow ać ostrożność. U d a je się w szędzie, p o trz e
b u je słonecznej w y sta w y . R o zm n aża się z n a sio n i k łączy. Z a p o trze
b o w an ie je s t dość duże.
Rzepik pospolity
(A g rim o n ia eu p a to riu m ).R o ślin a trw a ła , z n a jd u je się w zaro ślach , n a m ied zach i o p ło tk ach ; w y ra s ta do 1 m . w ysokości. L iście n a p rz e m ia n le g łe , p ie rz a ste , p iłk o w an e,
— 56 —
om szone; p rz y n a sa d zie listk i są m niejsze. K w ia ty żółte, w d łu g im kłosie, d ro b n e, kró tk o szy p u łk o w e. K w itn ie w lip c u i sie rp n iu , w y d a je n e k ta r. Do a p te k z b ie rają ziele (H erba A g rim o n iae) w czasie k w itn ie n ia; zasto so w an ie m a n ie w ielkie; zb ierać ląa zam ów ienie.
R zep ik w g ospodarce dom ow ej m a ro z m a ite zastosow anie: z zia rn a w y ra b ia ją olej, k w ia ta m i fa rb u ją w ełn ę n a żó łty kolor, u ż y w a ją też do w y ro b u skór i w y p a rz a n ia n a c z y ń m lecznych.
R ys. 34. R zepik pospolity. R ys. 35. P raw oślaz lekarski.
Agrimonia eupatoria. Althaea officinalis.
Praw oślaz lekarski
(A lth a e a officinalis).K rz a k trw a ły , ro śn ie około IV2 m . w ysoko, liście n a p rz e m ia n le g łe , ogonkow e, ja jo w a te , ostro zakończone, o trz e c h k la p a c h , k arb o w an e.
K w itn ie od czerw ca do k w ie tn ia b iało -p u rp u ro w o , k w ia ty w g ro n ach , um ieszczone w k ą ta c h liści. R ośnie w dzikim stan ie; m ie jsc a m i u n as te ż się h o d u je w ogrodach; w y d a je m ió d i p erch ę. W m e d y c y n ie u ż y w ają: liście (F olia A lth aeae), k w ia ty (Flores A lth a eae ) i ko rzen ie (R ad ix A lth a e a ), szczególnie k orzenie i liście są bard zo u ż y te c z n e w m e d y c y n ie, k o rzen ie tak ż e są u ży w an e do p rz em y słu cu k ierniczego. Z ło d y g w y ra b ia ją w łókno n a tk a n in ę .
P ra w o śla z w leczeniu m a sk u tk i ro zm ięk czające i łagodzące, d la te g o w le k a rstw a c h d om ow ych m ożna u ży w ać k w ia tu z a m ia st h e r b a ty p rz y c h o ro b ach p iersio w y ch , to je s t od kaszlu i c h ry p k i, a szczegól
n ie z m iodem ; liście ro z m ię k czają w rzody. Do a p te k trz e b a zb ierać liście z k rzaków d w u le tn ic h i s ta rsz y c h w czasie z a k w ita n ia , k tó re
Ol
---n ie ---n a le ż y o d ejm o w ać od razu , lecz stop---niow o, b y rośli---nom ---n ie zaszko
d zić . K o rzen ie trz e b a zbierać w dw a lu b trz y la ta po w y sian iu , w je s ie n i w p a ź d z ie rn ik u lu b n a w iosnę. W y d o b y te z ziem i k orzenie n a le ż y o p łu k a ć w z im n ej wodzie, n a s tę p n ie suszyć w lek k iem cieple.
R o z m n a ż a się z n a sio n i przez ro zd zielan ie korzeni. U d a je się n a ziem i g lin ia s te j, z p ia sk ie m zm ięszan ej i głęboko p rz e k o p a n e j. Siać w m a ju w in sp e k c ie lu b ro zsad n ik u , przesad zić do g r u n tu w końcu w rześn ia alb o w p o c z ą tk u p a źd zie rn ik a; w ty m ż e czasie lu b n a w iosnę trz e b a rozsadzać sad zo n k i z p o d zia łu s ta r y c h korzeni. J a k m ło d ą roz
sad ę, ta k i sad zo n k i korzeniow e sad zą w odległości 3 0 —45 cm . K orze
n ie do sa d z e n ia p o w in n e m ieć oczka, z k tó ry c h m a ją w y ro sn ąć łodygi.