konkurencji
Materialne reguły prawa konkurencji UE są powiązane ze skutecznym systemem ich stosowania i reżimem proceduralnym. Taki reżim powinien powstrzymać ewentual-ne naruszenia, uwypuklić szanse ich wykrycia i przynosić korzyści dla gospodarki zwią-zane z istnieniem sprawnego, konkurencyjnego rynku. W procesie egzekwowania prawa konkurencji potrzebny jest silny nacisk na wykrywanie naruszeń prawa konkurencji, ponieważ wiele naruszeń prawa konkurencji jest celowo utajnianych (np. kartele) i może być trudnych do wykrycia.
Wdrożenie przepisów materialnego prawa konkurencji było niewystarczające, aby zapewnić skuteczną konkurencję. Potrzebne są mechanizmy jego stosowania i egze-kwowania. Organem, któremu powierzono odpowiedzialność za egzekwowanie prawa konkurencji w UE, jest Komisja Europejska309. Szerokie kompetencje w zakresie ochro-ny konkurencji zostały jej przyznane w latach 60. XX w. Już wówczas miała ona prawo do nakładania kar na przedsiębiorstwa niezależnie od interesów narodowych państw członkowskich. Prace KE wspiera TSUE, którego orzecznictwo wywarło ogromny wpływ na wiele decyzji i pozwoliło poszerzyć zakres środków przymusu w zakresie pra-wa konkurencji. Trybunał dołożył także starań, aby procedury Komisji były zgodne z prawami podstawowymi, chociaż istnieją pewne wątpliwości, czy są one całkowicie zgodne z Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka (EKPCz)310. Procedury Komisji są często krytykowane, choć negatywne opinie mają raczej naturę polityczną.
Istotnym problemem podkreślanym w literaturze przedmiotu jest wielofunkcyj-ność KE. Pełni ona bowiem funkcje policyjne, prokuratorskie i sądowe. Komisja groma-dzi materiał dowodowy, przyjmuje zeznania i wydaje oświadczenia w przedmiocie zarzu-tów skierowanych wobec przedsiębiorstw podejrzanych o naruszenie prawa konkurencji.
309 Zob. T. Skoczny, Instytucjonalne modele wdrażania reguł konkurencji na świecie – wnioski dla
Polski, RPEiS 2011, Z. 2, s. 80 i n.
310 A. Riley, The ECHR Implications of the Investigation Provisions of the Draft Competition
114
Rozdział V
Przesłuchania stron przeprowadza członek Komisji, a członkowie Dyrekcji ds. Konkuren-cji przedstawiają sprawę i przygotowują projekt decyzji, który następnie jest przedkładany Kolegium Komisarzy. To rodzi pytanie, czy cała procedura nie narusza prawa strony oskarżonej w świetle art. 6 EKPCz. Wątpliwości budzi zwłaszcza procedura przesłuchań, które powinny mieć miejsce przed bezstronnym Trybunałem. TSUE zauważył jednak, że art. 6 EKPCz ma zastosowanie tylko do spraw kryminalnych, a sprawy z zakresu konku-rencji do takich nie należą, co potwierdza art. 23 ust. 5 rozporządzenia 1/2003311. Dlatego KE jest upoważniona do czynności dochodzeniowych i jednocześnie do podejmowania decyzji. W celu łatwiejszego egzekwowania prawa konkurencji UE w 2004 r. przeprowa-dzono reformę, w której wyniku zdecentralizowano wiele jego obszarów312.
Koncentracja środków przymusu w rękach Komisji miała pewne zalety: jeden or-gan regulacyjny, jednakowe podejście do konkurencji (mimo że mogą być stosowane bardziej restrykcyjne krajowe systemy prawa ochrony konkurencji)313. Jednak wadą tego systemu było to, że ograniczone środki, jakie posiadała Komisja, były niewystarczające, aby poradzić sobie ze wszystkimi kierowanymi do niej sprawami. Głównym problemem było też znaczne obciążenie Komisji, związane z materialnym i proceduralnym stosowa-niem art. 101 TFUE. Pierwsze rozporządzenie dotyczące egzekwowania prawa konku-rencji (nr 17/62) było przygotowane w okresie, gdy Wspólnoty Europejskie liczyły tylko 6 członków. Wraz z rozwojem i poszerzeniem UE powstała konieczność modernizacji istniejących procedur. Dlatego też w celu łatwiejszego egzekwowania prawa konkuren-cji UE przygotowano reformę, która umożliwiła Komisji zajęcie się wieloma ważnymi kwestiami z szerszej perspektywy.
W wyniku reformy zniesiono obowiązek notyfikacji porozumień. Zgodnie z art. 1 ust. 1. rozporządzenia 1/2003 porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione, o których mowa w art. 101 ust. 1 TFUE niespełniające warunków określonych w art. 101 ust. 3 TFUE, są zakazane bez konieczności podejmowania w tym celu uprzedniej decyzji. Natomiast art. 1 ust. 2 wskazuje, iż porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione, o któ-rych mowa w art. 101 ust. 1 TFUE spełniające warunki przewidziane w art. 101 ust. 3 TFUE, nie są zakazane bez konieczności podejmowania w tym celu uprzedniej decyzji. Art. 101 ust. 3 TFUE stosowany jest automatycznie i Komisja ani żaden inny organ nie wydają decyzji w sprawie. Zastosowanie art. 101 ust. 3 TFUE nie wymaga też zgłosze-nia do Komisji.
311 Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1/2003 z dnia 16.12.2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie
re-guł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 81 Traktatu, Dz. U. 2003, L 1/1; M. Król-Bogomilska,
Zwalcza-nie karteli w prawie antymonopolowym i karnym, Scholar 2013, s. 24−26, 149 i n.
312 Na temat modeli egzekwowania prawa konkurencji zob. T. Skoczny, Instytucjonalne modele..., s. 77 i n.
313 Na temat problemów związanych z takim rozwiązaniem zob. R. Wessleing, Subsidiarity in
Art. 1 rozporządzenia 1/2003 zrodził poważne zmiany w dotychczasowym syste-mie. Przedsiębiorstwa, które z wyprzedzeniem występowały do Komisji z wnioskiem o zwolnienie z zakazu i oczekiwały na odpowiedź, teraz muszą same decydować, czy zawierane porozumienie nie narusza prawa konkurencji. Oznacza to zmianę z polityki ex
ante, opierającej się na systemie notyfikacji, na politykę ex post mającą na celu ograni-czenie liczby zawieranych porozumień naruszających reguły konkurencji. Zniesienie obowiązku notyfikacji porozumienia wiąże się z ograniczeniem liczby spraw wpływają-cych do Komisji. W rezultacie może się ona bardziej skoncentrować na przypadkach poważnych naruszeń reguł konkurencji.
Jedną z przesłanek reformy było właśnie wymuszenie na krajowych organach ochrony konkurencji, aby egzekwowały przepisy europejskiego prawa konkurencji. Z tego względu zdecentralizowano system prawa konkurencji UE.
Komisja nie musi już analizować każdego porozumienia, które jest jej zgłaszane. Może teraz wyznaczyć swój własny porządek w środowisku prawnym, gdzie większość środków prawnych z zakresu konkurencji jest realizowana przez organy ochrony konku-rencji państw członkowskich. Do Komisji natomiast należy wzmocnienie nadzoru nad tajnymi kartelami o zasięgu międzynarodowym oraz koncentracja na tych gałęziach przemysłu, w których kilka firm utrzymuje siłę rynkową. Jest to bardzo istotne, ponie-waż w przeszłości Komisja była krytykowana za zbyt duże poświęcanie uwagi nieszko-dliwym porozumieniom, które były jej notyfikowane. Obecnie może bezpośrednio sto-sować środki prawne, zgodnie z teorią ekonomii, i skupić się bardziej na przypadkach poważniejszych naruszeń314. Ponadto do zadań Komisji należy też formułowanie wska-zówek w nowych sprawach, aby ułatwić pracę krajowym organom antymonopolowym (tj. niewiążące zawiadomienia i wytyczne przedstawiające jej podejście do pewnych problemów). Te instrumenty są bardzo istotne dla przedsiębiorstw, gdyż nie mają one możliwości notyfikowania porozumienia, aby uzyskać zwolnienie i żądać tyle informa-cji, ile jest tylko możliwe do ustalenia, czy planowane przedsięwzięcie jest zgodne z pra-wem. Do zadań Komisji należy również koordynacja sieci narodowych organów ochro-ny konkurencji (NCN – National Competition Network) .
Harmonizacja sankcji stosowanych przez krajowe organy państw członkowskich należące do sieci organów ochrony konkurencji gwarantuje efektywne egzekwowanie prawa konkurencji. Skuteczne działanie sieci 28 organów i Komisji wymaga sprawnej koordynacji. Sieć nie jest organem ochrony konkurencji, ale stanowi forum współpracy, którego głównym zadaniem jest koordynacja środków prawnych, co zapewnia efek-tywną alokację spraw wewnątrz sieci i pozwala rozwinąć mechanizmy kooperacji
pod-314 M. Monti, European Competition Policy: Quo Vadis?, referat wygłoszony 10.04.2003,
116
Rozdział V
czas śledztwa, umożliwiając jednocześnie konsekwentne stosowanie narzędzi ochrony konkurencji.