Rola wychowania seksualnego w rodzinie

2.2.1. Rola wychowania seksualnego w rodzinie 2.2.1. Rola wychowania seksualnego w rodzinie 2.2.1. Rola wychowania seksualnego w rodzinie

Spośród czynników biorących udział w procesie wychowania seksualnego największą i najdonioślejszą rolę przypisuje się rodzinie, którą uwaŜa się za optymalne miejsce wychowania seksualnego (Lew-Starowicz, 1990).

Działalność wychowawcza związana ze sferą seksualności człowieka obejmuje następujące etapy: wychowanie seksualne, uświadomienie seksu-alne, przygotowanie do małŜeństwa, przygotowanie do załoŜenia rodziny (Kozakiewicz, 1985, s. 413). Podejmowanie zachowań seksualnych będących przejawem danego etapu rozwojowego podporządkowywane jest od same-go początku określonym wymaganiom społecznym, narzucającym dopusz-czalne formy zachowania. Proces interioryzacji obowiązujących w tym za-kresie norm uzaleŜniony jest w duŜej mierze od reakcji rodziców lub opie-kunów stymulujących lub hamujących przejawy rozwoju seksualnego swych dzieci (Gapik, 1984, 1992). Badania omawiające powyŜsze kwestie prowadziło wielu autorów m.in.: Gapik (1990), Beisert (1991), Izdebski (1992, 1997).

W okresie poprzedzającym pojawienie się napięć psychofizycznych związanych z powstaniem potrzeby seksualnej, a więc w okresie dziecię-cym poprzedzajądziecię-cym wiek dojrzewania płciowego, istnieje szereg moŜliwo-ści nabywania doświadczeń, które mimo ich nieseksualnej formy stanowią jednak fragment ogólnego przygotowania człowieka do Ŝycia, poprzez wpływ na ogólny rozwój jego osobowości (Gapik, 1992, s. 75). W tym kon-tekście, jak pisze Gapik (1984), warto się zastanowić, jakie znaczenie dla

Ŝycia seksualnego ma uzyskiwanie przez osobę wiedzy dotyczącej Ŝycia seksualnego. Wiedza jest składnikiem doświadczenia człowieka i moŜe być uzyskiwana zarówno dzięki werbalnym, jak i niewerbalnym sposobom komunikowania się (Gapik, 1984, s. 283). Wiedzy o istnieniu obszarów za-kazanych dziecko nie przynosi ze sobą na świat. Przyjmuje je w trakcie pro-cesu socjalizacji...głównie od rodziny. To w niej, obserwując rodziców, spo-strzega pierwsze wzorce postaw, jakie człowiek przejawia wobec faktu, Ŝe jest istotą wyposaŜoną w płeć....W kaŜdej bowiem rodzinie występuje grupa zachowań związanych z płcią, które są zakazane albo dla wszystkich jej członków, albo tylko dla niektórych (dzieci). Problem sprowadza się nie do pytania o to, czy w ogóle istnieje tabu seksualne, ale o to, jakie obszary rze-czywistości objęte są zakazem, za pomocą jakich środków kontroluje się jego przestrzeganie, a takŜe o to, jakiego rodzaju argumentacji uŜywa się do wyjaśnienia potrzeby istnienia tabu (Beisert, 1991, s. 17, 18).

Informacji na temat obszaru istnienia tabu w rodzinie dziecko nabywa w róŜnorodnych sytuacjach:

– przy zabiegach higienicznych (izolowanie/ przyzwalanie na nagość) – obserwując reakcje rodziców na zainteresowanie dziecka problematy-ką seksualną (pytania, wytwory, zachowania erotyczne dzieci)

– będąc świadkiem zachowań seksualnych ludzi i zwierząt (tv, sytuacje rzeczywiste)

– w trakcie zachowań erotycznych i seksualnych rodziców przejawia-nych w obecności dziecka

– podczas wydarzeń wyjątkowych, pośrednio związanych z seksualno-ścią (ciąŜa)

– widząc reakcje rodziców na przejawy jego seksualności (masturbacja, miłości, inicjacja...)

– przeŜywając wydarzenia traumatyczne o charakterze seksualnym. W odniesieniu do zakresu przekazywanych zarówno w formie werbal-nej, jak i niewerbalwerbal-nej, informacji, moŜemy wyróŜnić trzy najczęściej wystę-pujące postaci tabu:

1. Dotyczące procesu komunikacji; polegają na niedopuszczaniu do zdobywania informacji: zadawania pytań, dyskutowania itp. Celem takiego oddziaływania jest izolowanie od bodźców mających związek z seksualno-ścią po to, by usunąć tę sferę z pola uwagi i zainteresowań dziecka. Przy-czynami preferowania tabu językowego w rodzinie mogą być:

– taki sam sposób funkcjonowania w rodzinie generacyjnej rodziców – nieznajomość słownictwa związanego z płcią

– silne zalegające – negatywne emocje (lęk, wstyd, wstręt) kojarzone z seksualnością.

– brak umiejętności rozmawiania na tematy związane z seksualnością (Beisert, 1991).

Jak łatwo się domyślić, taki sposób postępowania nie jest gwarantem odizolowania dziecka od sfery seksualnej. Po pierwsze nie moŜna odizolo-wać kogoś od siebie samego (a kaŜdy z nas jest istotą seksualną), poza tym, jak wskazują liczne badania (Imieliński; 1977; Jaczewski, Radomski, 1979; Gapik, 1990; Lew-Starowicz, 1990; Beisert, 1991; Izdebski, 2000), głównym źródłem wiedzy seksualnej młodzieŜy są rówieśnicy. Wiedza przekazywa-na jest wtedy często w sposób brutalny, agresywny, nierzadko obarczoprzekazywa-na jest mitami i nieprawdziwymi informacjami.

2. RóŜnicy odrębnych pokoleń, którego istotą jest zakaz przekazywania informacji i przejawiania pewnych zachowań wobec osób naleŜących do róŜnego wieku (odrębność reguł funkcjonowania świata dorosłych i dzieci). Pod tym, wyglądającym rozsądnie, na pierwszy rzut oka przesłaniem, kryje się niestety główne motto: dziecko jest istotą aseksualną i nie wie co robi ani o co pyta. W związku z tym, nie naleŜy tych pytań i zachowań traktować powaŜnie, a tym samym nie trzeba przekazywać informacji, bo dziecko i tak nie zrozumie. W momencie osiągnięcia dorosłości całkowicie lub czę-ściowo usuwane są istniejące zakazy.

3. Odrębnej płci; opiera się na załoŜeniu, Ŝe podobieństwo płci umoŜli-wia komunikację i udzielanie wsparcia, a takŜe znosi wszelkie bariery, na-wet związane z róŜnicą lat. Idea wspólnoty, jak pisze Beisert (1991, s. 29), przenika czasem takŜe poza granice tabu językowego, co pozwala dorosłym kobietom na brak jakichkolwiek zahamowań w rozmowach i zachowa-niach. Nie przeszkadza nikomu nawet i to, Ŝe ich drastyczna czy stymulują-ca treść przekracza dojrzałość poznawczą oraz emocjonalną słuchających dorosłych dzieci.

Sądzić naleŜy, Ŝe realizowanie wychowania seksualnego przychodziło-by rodzicom znacznie łatwiej, gdyprzychodziło-by znali etapy rozwoju seksualnego człowieka, rozumieli zachodzące w tym rozwoju prawidłowości (Gapik, 1990, s. 145). Jak podaje Gapik (1997) rodzice mogą wspierać swe dzieci w trzech procesach mających istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjo-nowania seksualnego człowieka:

1) procesie identyfikacji z płcią i podejmowaniu roli płci

2) wczesnodziecięcym treningu emocjonalnym, przygotowującym mię-dzy innymi do dawania i przyjmowania miłości

3) treningu społecznym umoŜliwiającym w przyszłości nawiązywanie, rozwijanie i utrzymanie związku erotycznego.

Na kształtowanie się poczucia identyfikacji i toŜsamości płciowej mają wpływ wszelkie oddziaływania, jakim poddane były dzieci w swych rodzi-nach, począwszy od ilości i formy przekazywanej wiedzy poprzez kreowa-nie wizerunków płci i reakcje ze strony osób dorosłych na próby podejmo-wania ról płciowych przez dzieci. WaŜnym czynnikiem jest treść przeka-zów na temat płci dostarczanych w ciągu Ŝycia przez rodziców.